تا به حال از خود پرسیده اید که سبک نجوم احکامی اسلامی یا ایرانی چگونه به وجود آمده است؟ اگر مثل من عاشق نجوم باشید، قطعا این سوال را از خود بارها پرسیده اید و شاید مثل من هم دنبال جواب رفته باشید. پاسخ این سوال برای من خیلی مهم بود به همین دلیل به سراغش رفتم و پاسخش را پیدا کردم که در این پست می خواهم این پاسخ را با تمام کسانی که به این علم دوست داشتنی علاقه دارند در میان بگذارم. پس با من همراه شوید.
سبک نجوم احکامی اسلامی یا ایرانی از آنجایی که در زمان خلافت اسلامی و در دوران خلافت دومین خلیفه عباسی به نام منصور پایه ریزی شد به سبک اسلامی مشهور است ولی از سوی دیگر به دلیل اینکه دانشمندان و حکمای نجومی پایه گذار این سبک غالبا “ایرانی و یا دارای اصالتی ایرانی” بودند لذا به سبک ایرانی نیز معروف است و از این رو شاید انتساب نام ایرانی برای این سبک صحیح تر باشد.
درباره علت علاقمندی منصور به علم نجوم روایتی وجود دارد که همین روایت گویا شروع به وجود آمدن سبک نجوم احکامی اسلامی یا ایرانی بوده و در کتاب خاندان نوبختی تالیف عباس اقبال آشتیانی بدین نحو به آن اشاره شده است که زمانی که نوبخت منجم، در زندانی در اهواز محبوس بود روزی ابوجعفر منصور از جانب برادر خود سفاح که خلیفه وقت در آن زمان بود ماموریت می یابد تا به زندان اهواز سرکشی کند.
زمانی که نوبخت منصور را می بیند با استفاده از دانش نجومی خود به او می گوید که به زودی مالک مملکتی خواهی شد شامل این نواحی و فارس و خراسان و جبال و این موضوع برای منصور قابل باور نبود. نوبخت به او از این پیشگویی اطمینان خاطر می دهد و حتی از او درخواست میکند جهت تضمین نوشته ای به او بدهد تا اگر این پیشگویی محقق شد بتواند از طریق این نوشته خود را به او برساند و پاداش خود را دریافت کند و منصور نیز این نوشته را به او می دهد.
پس از آنکه منصور به خلافت رسید نوبخت به واسطه نوشته مذکور خود را به منصور می رساند و منصور نیز از دیدن او بسیار خوشحال می شود و او را در خدمت خود می گیرد. نوبخت نیز به دست او مسلمان شده و منجم مخصوص دربار منصور می گردد و سپس از سوی منصور ماموریت می یابد تا سرپرستی دعوت و مدیریت منجمان را جهت جمع آوری و ترجمه آثار نجومی برعهده بگیرد.
منجمان معروفی که در این کار بزرگ با نوبخت همکاری می کردند عبارت بودند از فرزند او به نام ابوسهل فضل بن نوبخت که بعدها در اثر کهولت سن پدر و کناره گیری او از سوی منصور جانشین پدرش می شود. عمر بن فرخان طبری که کار ترجمه آثار پهلوی و یونانی و سریانی را بر عهده داشت، ما شاء الله ابن اثری (اطهری) از دیگر منجمان بزرگ این دوره است که منجمی یهودی مذهب با اصالتی ایرانی و ساکن بصره بود و نام اصلی او نیز یزدان خواست بوده است که ماشاءالله معنی تحت اللفظی نام ایرانی وی بوده است.
در برخی از نسخ خطی نام او ماشاءالله مصری ذکر شده است که چندان درست به نظر نمی رسد. از ما شاءالله کتابی به نام القرانات و الادیان و الملل موجود است که در باب مبحث قرانات علویین است و قرانات بیان شده از سوی او با قرانات پارسیان و هزاره های زرتشتی مطابقت دارد. منجمان دیگری که در پایه ریزی سبک ایرانی نقش داشتند عبارتند از ابراهیم فزاری و یعقوب بن طارق که این دو به کار ترجمه آثار سانسکریت و هندی به نام سدانتها پرداختند.
ابومنصور منجم جد بزرگ خاندان بنومنجم نیز از منجمان بزرگ این دوره بوده است که نام اصلی او پیروزان بوده است و ابن ندیم این خاندان را از نوادگان یزدگرد سوم معرفی میکند و پسر او به نام بزیست که بعدها و در زمان مامون به دست او مسلمان شده و نام خود را به یحیی بن منصور ( بزیست فرزند پیروزان) تغییر می دهد از دیگر منجمان معروف این خاندان است.
یحیی بن منصور توسط فضل بن سهل سرخسی به دربار مامون راه می یابد و بعد از مرگ فضل بن سهل ارتباطش با مامون بیشتر شده و از هم نشینان خاص خلیفه عباسی می شود. خالد بن برمک یا خالد برمکی نیز که نیای خاندان برمکیان است و نسل آنها به انوشیروان ساسانی می رسد از منجمان بزرگ این دوران است که در دربار سفاح و منصور عباسی صاحب مقام و منصب می شود و پسرش یحیی بن خالد برمکی نیز که منجمی بزرگ بود بعدها در دربار هارون الرشید به مقام وزارت می رسد.
پایه ریزی سبک نجوم احکامی اسلامی یا ایرانی
بنابراین همانطور که عنوان شد علاقه منصور به علم نجوم و خصوصا “احکام نجوم” موجب شد تا دستور جمع آوری کتب و منابع مختلف در این زمینه را صادر کند و منجمان بزرگ را به سرپرستی نوبخت منجم به بغداد فرا بخواند و این منجمان نیز به ترجمه کتب مختلف از زبانهای پهلوی، یونانی، سریانی و سانسکریت مشغول شده و بدین ترتیب سبک جدیدی به نام سبک نجوم احکامی اسلامی یا ایرانی در نجوم احکامی پایه ریزی شد.
به دلیل اینکه سبک نجوم احکامی اسلامی یا ایرانی تلفیق و گلچینی از سبکهای مختلف بوده است لذا از غنای خاصی در تعالیم خود برخوردار بوده بطوریکه در میان تعالیم آن نظراتی از بطلمیوس حکیم، والیس اسکندرانی، هرمس کبیر، زرتشت حکیم و منجمان پارسی و حتی نظراتی از منجمان بابلی و هندی به چشم می خورد و این موضوع سبک مورد نظر را در نوع خود بی نظیر کرده است.
