در این پست از مجله شعر و ادبیات گلستان راجع به ابیاتی از سایه که رهبر انقلاب در جمع محافظان سپاه ولی امر خواندند خواهیم پرداخت، با ما همراه باشید.
آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب در میان سخنان خود که در جمع محافظان سپاه ولی امر بیان داشتند اشاراتی به اشعار سایه کردند.
خبر درگذشت امیر هوشنگ ابتهاج، شاعر نام آشنای ایران، امروز به وسیله دخترش رسانه ای شد. رهبر معظم انقلاب که از ادیبان نیز به شمار می روند و به ادبیات و زبان فارسی عنایت ویژه ای دارند در مواقع مختلف سخنان خود را با اشعاری آمیخته می کنند. مطلب زیر به اشعاری از مرحوم ابتهاج در میان سخنان ایشان که در جمع محافظان سپاه ولی امر و با موضوع آداب زیارت امام رضا علیه السلام بیان شده، اشاره کرده است:
اشارات ادبی یکی از مواردی است که در سخنرانی‌های آقای خامنه‌ای وجود دارد. خواندن اشعاری از شعرای مختلف به تناسب موضوع بحث؛ مثلا اشعار هوشنگ ابتهاج
یکی از این موارد سخنان آقای خامنه‌ای در جمع محافظان سپاه ولی‌امر است. رهبر انقلاب درباره آداب زیارت امام رضا صحبت می کنند و یک بیت از هوشنگ ابتهاج:
اگر نتوانستید زیارت‌نامه بخوانید، به زبان خودتان با حضرت رضا حرف بزنید. این حرف زدن هم حتّی اگر با لبِ تنها باشد، اشکال ندارد، گفت:
گوش کن با لبِ خاموش سخن می گویم
پاسخم گو به نگاهی که زبان من و توست
یا در دیدار مهم مسئولان ارشد کشور که همزمان شده بود با لشکرکشی آمریکا به افغانستان و تهدید ایران:
این دوره، دوره آزمایش مهمّی است:
روزگاری شد و کس مرد ره عشق ندید
حالیا چشم جهانی نگران من و توست
چشم تاریخی، نگران من و توست. امروز شما صحنه‌گردانان و قهرمانان و کارگردانانِ اصلی یکی از مقاطع مهمِ‌ّ تاریخ کشور هستید؛ باید حواستان را خوب جمع کنید.
این ابیات از غزل ابتهاج انتخاب شده بود:
نشود فاش کسی آنچه میان من و تست
تا اشارات نظر، نامه رسان من و تست
گوش کن با لب خاموش سخن می گویم
پاسخم گو به نگاهی که زبان من و تست
روزگاری شد و کس مرد ره عشق ندید
حالیا چشم جهانی نگران من و تست
گرچه در خلوت راز دل ما کس نرسید
همه جا زمزمه عشق نهان من و توست
گو بهار دل و جان باش و خزان باش، ار نه
ای بسا باغ و بهاران که خزان من و تست
این همه قصه فردوس و تمنای بهشت
گفتگویی و خیالی ز جهان من و تست
نقش ما گو ننگارند به دیباچه عقل
هرکجا نامه عشق است نشان من و تست
سایه ز آتشکده ماست فروغ مه و مهر
وه ازین آتش روشن که به جان من و تست
مطالب مرتبط:
وقتی رهبر انقلاب، ابتهاج را غافلگیر کرد
حداد عادل گفت : رهبر معظم انقلاب برای «سایه» احترام بسیار قائل هستند و به شعر ایشان علاقه بسیار دارند.
فارس ۰۵ آبان ۱۳۹۵ نوشت :
غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان ادب و فرهنگ فارسی که در مراسم تجلیل از هوشنگ ابتهاج و اهدای بیست و سومین جایزه بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار به این شاعر معاصر شرکت کرده بود، در سخنان خود خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب برای «سایه» احترام بسیار قائل هستند و به شعر ایشان علاقه بسیار دارند.
وی اظهار داشت: چند ماه پیش، ایشان می‌بینند در ضمن کتاب‌ها و دفترهایی که برایشان آمده است، یک دفتر شعر قدیمی مربوط به سال ۱۳۲۵ وجود دارد. ایشان تشخیص می‌دهند که این شعرها شعر آقای «ابتهاج» است. به دفتر خود مأموریت می‌دهند بروند خدمت آقای ابتهاج و دفتر را تقدیم کنند. آنها هم وقت می‌گیرند و سلام آیت‌الله خامنه‌ای را همراه با آن شعر تقدیم می‌کنند. حداد عادل افزود: آقای سایه گفتند که من دو دفتر شعر گم کرده بودم؛ این یکی از آن دو دفتر است. این نشان می‌دهد که شعر تا کجاها می‌تواند برود: «تو ببین کاین دمِ سبحان به کجاهات کشاند».
در مراسم تجلیل از امیرهوشنگ ابتهاج (سایه) که درست فردای بازگشت وی به ایران برگزار شد، علاوه بر حداد عادل و اعضای خانواده هوشنگ ابتهاج، محمدرضا شفیعی کدکنی، احمد مسجد جامعی، سیدرضا صالحی امیری و علی‌اکبر صالحی نیز حضور داشتند و سخن گفتند.
ایسکا نیوز نیز ۱۱ مهر ۱۳۹۵ نوشت :
مراسم اهدای بیست و سومین جایزه بنیاد موقوفات افشار که امسال به هوشنگ ابتهاج (سایه) تعلق داشت عصر ۱۰ مهر ماه برگزار شد.
غلامعلی حداد عادل در سخنانی گفت: هر کس شنید جایزه ادبی محمود افشار امسال به هوشنگ ابتهاج تعلق گرفته است حسن انتخاب تولیت و شورای تولیت را تحسین کرد. دوست قدیمی بنده جناب محقق داماد از من خواستند که من هم در این مجلس صحبت کنم و از این رو نکاتی را عرض می کنم.
حداد عادل ادامه داد: من آشنایی ۵۰ ساله با شعر سایه دارم. یک نکته این که سایه هم در شعر کهن و هم در شعر نو استاد است و اندک شاعرانی هستند که توانایی خود را در هر دو سبک به اثبات رسانده باشند. یکی از دغدغه های نوپردازان و کهن سرایان همیشه بر این بود که نوپردازان کهنسرایان را قادر به شیوه نو نمی دانستند و به عکس. امثال سایه این دعوا را با وجود خود خاتمه دادند. در بین نسل شاعران بعد از نیما دو سه نفر این توانایی را دارند که ابتهاج، اخوان ثالث و شفیعی کدکنی از این دست هستند.
وی با اشاره به نظر اخوان ثالث در مورد سایه گفت: اخوان در مقاله ای که ۶۰ سال پیش در مورد شعر سایه نوشته است می گوید: یکی از خصیصه های شعر سایه زیبایی و سلامت و خوش آهنگی و به جا نشاندن الفاظ است. اخوان در این مقاله به بعضی سهل انگاری هایی که نوپردازان داشتند اشاره می کند و می گوید من در شعر سایه چنین مسامحه هایی سراغ ندارم. این داوری به سبک اخوان ثالث است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه اظهار کرد: استاد شفیعی کدکنی برای تشخیص شعر خوب از شعر بد یک ملاک دارد. ایشان می گوید، شعر خوب شعری است که در حافظه مردم می ماند. ممکن است کسی با ذکر یک استثنا در این ملاک و معیار خدشه کند، من می گویم اگر آن استثناها این معیارها را از درجه برهان اندکی پایین بیاورد اما حداقل قرینه قویی است. شاعر توانا شعرش می ماند و خوانده می شود. این معیار در شعر سایه منطبق است.
حداد عادل در ادامه بیان کرد: از جوانی هم شعرهای نو سایه را حفظ می کردیم مثل : «بسترم صدف خالی یک تنهایی است و تو چون مروارید گردن آویز کسان دگری»،و هم شعرهای کهن او مثل« نشود فاش کسی آنچه میان من و توست»، آنقدر این شعرها پسندیده بود که ما در یک انتخابات آن را شعار انتخاباتی خود کردیم: «روزگاری شد و کس مرد ره عشق ندید»
وی ادامه داد: شعر سایه شعر ۷۰ سال حوادث سیاسی و اجتماعی کشور ما از دیدگاه اوست. من باید آرزوی عمری طولانی برای استاد سایه بکنم. شعر سایه شعر دهه های ۲۰-۹۰ است. شعر او دماسنج حوادث سیاسی است و می شود منحنی احوال او را در این حوادث مانند امواج سینوسی ترسیم کرد. تمام شعرهای او شناسنامه دارد عناوین و تاریخ شعرها بخشی از شناسنامه های آنها است نکته مهم این است که سایه در اشعار کهن خود در تمام شعرها تخلص خود را می آورد. من شاعر بزرگ معاصر دیگری ندیدم که مثل قدما مقید به تخلص باشد اما سایه حتما این مهر خوشموسیقی خود را در شعرهایش می گذارد. حداد عادل افزود: شعر سایه شعر دین و امید است اما همه جا امید در دین می چربد و کم اتفاق می افتد که سایه به صورت مطلق از ناامیدی حرف بزند.
حداد عادل با اشاره به ویژگی دیگری از شعر هوشنگ ابتهاج گفت: در شعر سایه تاثیر حافظ را زیاد می بینیم . سایه خود می گوید که با حافظ چه انسی داشته است او در جایی گفته است تا یکی دو سال بعد از انقلاب عادت داشته ام هر شب قبل از خواب چند غزل حافظ را زمزمه کنم. این انس سایه با حافظ است. تاثیر اشعار حافظ، سعدی، مولانا و حتی شهریار را می توان در شعر او دید. بعضی در تعریف غزل گفته اند شعری است که پاشان و پریشان است یعنی ابیاتش با هم بی ارتباط هستند اما غزلیات سایه هر کدام یک تابلو و نقطه مقابل از هم گسیختگی غزل در سبک هندی هستند. ما در سال های قبل از انقلاب از سایه شعرهایی دیدیم که خلاف تصور ما از سایه بود؛ شعرهای عرفانی! و جالب است سایه این اشعار را در حد فاصل ۵-۶ سال سروده است.
حداد عادل در پایان بیان کرد: نکته مهم دیگر در مورد سایه در خصوص تصحیح دیوان حافظ است. حافظ به سعی سایه که می خواهم بگویم حافظ به سعی مشکور سایه! در دهه های این قرن ما سه گام در مورد حافظ برداشته شد، قزوینی، خانلری و سایه، اگر می خواهید تفاوت تصحیح سایه را با شاعران معاصر بدانید کار او را با حافظ دیگران مقایسه کنید.
در پایان این مراسم کیک سالگرد ازدواج استاد ابتهاج با همسرش به روی سن آورده شد و از او خواسته شد تا با دوستدارانش سخن بگوید. ابتهاج صحبت هایش را با گلایه شروع کرد و با کنایه با غلامعلی حداد عادل صحبت کرد.
سایه گفت: بزرگان در این مراسم فرمایشاتی کردند اما من آن نیستم که این بزگان می گویند. من یک آدم ساده ای هستم که هیچ ربطی به این تعارفات ندارم. حتی شعرهایی که از من به عنوان نمونه خوانده شد همه شعرهای من نیست، آقای حداد عادل از سال های ۵۱،۵۲،۵۳،۵۴،۵۵ شعرهایی خواندند، ولی کاش چند شعر هم از سال های ۶۲ می خواندند. به هر حال بزرگان بزرگی خودشان را نشان دادند و ابراز کردند، بزرگان حرف های بزرگانه می زنند اما به آدم های ساده ای مثل من نمی چسبد.
ابتهاج و همسرش در مراسم اهدای بیست و سومین جایزه بنیاد موقوفات افشار به او
پیر پرنیان اندیش ادامه داد: من هیچوقت به شعر به عنوان فنی، امتیازی یا حرفه ای نگاه نکردم. این را بارها به دوستان جوانم گفته ام که شما را به خدا اینطور تکیه نکنید و خیال کنید بیتی یا کتاب شعری منتشر کرده اید کار بزرگی کرده اید! این کار پز دادن و افتخار کردن نیست. نمی شود گفت که ببینید من دیشب چقدر خوب گریه کردم! این تعریف کردنی نیست این امر عاطفی شماست امر انسانی شماست، آرزوهای بزرگ و کوچک انسانی شماست که در بعضی شعرهای ما منعکس می شود نه گوینده و نه شنونده برای پز دادن و به رخ دیگران کشیدن این کار را نکرده اند.
در این مراسم که هرساله در بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و به همت این بنیاد برگزار می شود، شخصیت های برجسته فرهنگی چون محمدرضا شفیعی کدکنی، حسن انوری، فتح الله مجتبایی، علی اکبر صالحی، سیدرضا صالحی امیری، احمد مسجدجامعی، عبدالحسین مختاباد، ژاله آموزگار و... حضور داشتند.
