باغ موزه قصر، از زندان تا موزه در تهران
شهر تهران دارای جاهای دیدنی بسیار جذابی است که خالی از لطف نیست اگر یک تور چند روزه را تنها به دیدن مراکز گردشگری این شهر اختصاص دهیم. در بین این مراکز و مکان های دیدنی موزه ها از جایگاه ویژه ای برخوردارند. موزه های ایران و از جمله شهر تهران به صورت باغ موزه نیز طراحی و ساخته می شوند، یکی از این باغ موزه های معروف تهران باغ موزه ی قصر می باشد.
تاریخچه ساخت موزه قصر
منطقه ای که در آن امروزه موزه ی قصر احداث شده است در زمان قاجار در فاصله زیادی از تهران واقع شده بود. این مکان کنار مسیر جاده قم شمیران قرار داشت. در زمان فتح علی شاه قاجار در این مکان قصری به دستور او بنا شد. نام این قصر، قصر قاجار بود. چنان که از توصیفات اوژن فلاندن در کتابش بر می آید، این قصر دارای آمفی تئاتر و تزئینات آینه کاری زیبایی بوده است.
این قصر در زمان ناصرالدین شاه به مکانی برای اردوی سالیانه فوج قزاق تبدیل شد و به کلی تغییر کرد. سپس در دوران مظفرالدین شاه این باغ قصر به ژاندارمری تحویل داده شد. در سال ۱۲۸۲ قسمت های زیادی از این قصر بر اثر سیل و بارندگی های شدید از بین رفت. سال ها بعد زمانی که سوئدی ها اداره ی شهربانی تهران را به عهده داشتند در این مکان اداره ی شهربانی تأسیس شد و به آن زندان نظمیه نیز اضافه شد. این ساختمان دارای چند اتاقک بود و زیرزمین آن به زندانیان اختصاص داده شده بود.
در زمان سلطنت رضاشاه ظرفیت این زندان پر شده و دیگر گنجایش نداشت. همچنین به علت عضویت ایران در کنوانسیون های بین المللی یک زندان مدرن مطابق با استاندارد های بین المللی باید ساخته می شد. از این جهت در این مکان زندانی ساخته شد. طراحی این زندان به سبک معماری ایرانی است و طراح آن یک افسر قزاق روس تبار به نام نیکلای مارکوف بود.
زندان قصر
زندان قصر در نزدیکی باغ موزه ی قصر تا قبل از احداث زندان اوین تنها زندان تهران بود
فاز اول زندان قصر در سال ۱۳۰۸ ساخته شد. این زندان دارای گنجایش ۸۰۰ نفر زندانی بود و شامل ۱۹۲ اتاق بود. این زندان به علت ساخته شدن در اراضی قصر قاجار به نام زندان قصر معروف است. این زندان تا قبل از احداث زندان اوین تنها زندان شهر تهران بود. زندان قصر در این دوران بسیار توسعه یافت و بعد از انقلاب به محلی برای زندانیان غیر سیاسی تبدیل شد.
این زندان در سال ۱۳۸۳ تعطیل شد و در فهرست آثار ملی سازمان میراث فرهنگی جای گرفت. در سال ۱۳۹۱ این زندان توسط شهرداری تهران به باغ موزه تبدیل شد و در آبان همان سال افتتاح شد.
باغ موزه قصر
باغ موزه ی قصر دارای بخش های مختلفی است
باغ موزه ی قصر در زمینی به مساحت ۶۹ هزار متر مربع و با زیربنایی حدود ۲۰ هزار متر مربع احداث شده است. این باغ موزه دارای بخش های مختلفی مانند ساختمان مارکوف، موزه سیاسی، سالن فرخی یزدی، برج های دیده بانی،نگارخانه ملک الشعرای بهار، مسجد، زورخانه قصر، باغ های ایرانی، کتابخانه مرکز تحقیقات، فضاهای نمایشگاهی، سفره خانه سنتی، مراکز عرضه محصولات فرهنگی و بازارچه محصولات هنری و صنایع دستی می باشد. در محوطه این باغ موزه فضایی سبز با یک حوض و آب نما در وسط آن وجود دارد. روبروی این محوطه فضای سبز، ساختمان موزه قصر وجود دارد که با چند پله از محوطه جدا می شود.
فاز یک زندان قصر
در زمان رضا شاه، فاز یک این زندان به بهره برداری رسید. این مکان امروزه ساختمان نیکولای نام دارد. مساحت آن حدود ۸۸۰۰ متر مربع می باشد. این ساختمان از بخش های مختلفی مانند مرکز اسناد، تصاویر و اشیاء تاریخی، نمایشگاه ، گالری فصلی، کافه گالری، کافه لقانطه و سالن اجتماعات تشکیل شده است. در سمت راست ساختمان یک بخش شیشه ای وجود دارد که محل ماشین های لوکس قدیمی است.
باغ موزه ی قصر در زمان قاجار احداث شده است
شکل معماری هشتی و کاربرد آن در کل ساختمان به صورت مربع است. دو گوشه این مربع دارای ضلع خارجی است. در هر گوشه مربع یک هشتی قرار دارد و بندها از طریق ضلع ها به هم متصل می شدند. این گونه طراحی باعث می شد تا بند ها بسیار به هم شبیه باشند و این امر موجب سردرگمی زندانیان می شد و کار فرار آن ها را مشکل می کرد. در مرکز این مربع ها محوطه ای برای هوا خوری تعبیه شده بود.
زورخانه موزه قصر
فضای زورخانه دارای یک گودی هشت ضلعی است که با سنگ های مرمر تزئین شده است. این زورخانه مزین به تصاویر ائمه و جهان پهلوان تختی و دیگر نامیان در رشته های ورزش باستانی می باشد.
این بخش که قبلا شامل بند های زندانیان بود اکنون با تغییراتی به محلی برای اجرای ورزش های باستانی تبدیل شده است. بند تاریخ اشیائ، اکنون محلی برای نگهداری تصاویر و بیوگرافی ها می باشد. بر روی دیواره های این سلول ها شاهد توضیحاتی در مورد بیوگرافی ها می باشید. در یکی از این سلول ها بیوگرافی نیکولای معمار زندان وجود دارد.
در یکی از این سلول ها یک هواپیمای ملخ از سقف آن آویزان است. بر روی دیواره های سلول توضیحاتی در مورد نحوه کار و تاریخ ورود این هواپیما به ایران نوشته شده است.
درست در همین موزه بود که اصطلاح “رفته آب خنک بخوره” رواج یافت. این اصطلاح به دلیل وجود قنات هایی با آب های خنک در قسمت زیر زمین این ساختمان به وجود آمد. بنابر این هر کس به این زندان می افتاد می گفتند رفته آب خنک بخوره.
در این بند همچنین شاهد تصاویر زیبای سیاه سفید از قصر قاجار، تصاویر بزرگان دوران مشروطه، ملی شدن صنعت نفت و بسیاری از تصاویر قدیمی از عکس اولین چاه نفت و بزرگان تاریخ هستیم.
مجسمه زندانیان معروف تاریخ
هر سلول زندان در موزه ی قصر محل نمایش مجسمه های زندانیان آن سلول است
در بند یک این زندان یا موزه شاهد دو مجسمه از مأموران شهربانی و تعداد زنجیر و دستبند قدیمی هستیم. هر سلول محلی برای به نمایش گذاشتن زندانیان مشهور می باشد. این زندانیان شامل علی اصغر بروجردی اولین قاتل زنجیره ای ایران، لورنس عربستان اولین زندانی فراری این زندان که به جرم جاسوسی دستگیر شده بود، فرخی یزدی شاعر و روزنامه نگار آزادی خواه و غیره می باشد.
بند دوی این زندان شامل سلول هایی با همان بافت و تخت خواب های زمان خودش می باشد. در هر سلول مجسمه هایی به نشان زندانیان قرار دارد. در این سلول ها صدای آواز غمناکی از یک زندان بان که در زمان قبل از تخلیه و تغییر کاربری زندان ضبط شده است را می شنوید.
زندانیان مشهور زندان قصر
این زندان محل حبس افراد معروف و سرشناسی همچون قوام السلطنه، صارم الدوله، عبدالحسین تیمور تاش، بزرگ علوی و علی مردان خان بختیاری و ۵۳ نفر و همچنین دکتر تقی ارانی بوده است. بزرگ علوی نویسنده معروف ایرانی، اثرش به نام ۵۳ نفر را در همین زندان نوشته است.
موزه اسناد قصر
یکی از بند های این زندان بند موزه اسناد است. این بند محل نگهداری اسناد معتبر تاریخی که با نظم خاصی نصب شده اند وجود دارد. زیر این اسناد که به صورت دست نوشته با دست خط های قدیمی نوشته شده است مهر و امضاهایی به چشم می خورد. این اسناد همان اسنادی هستند که تا کنون سرنوشت این کشور را رقم زده اند و در آینده نیز بر سرنوشت کشور تأثیر گذارند.
اما علاوه بر این اسناد سرنوشت ساز، اسناد دیگری مانند تصاویر، نقشه ها و فیلم ها و صداهایی در این بند نگهداری می شود. در یکی از این بند ها گوشی های تلفن قدیمی قرار دارند که از یکی از این گوشی ها صدای مظفرالدین شاه در حال قرائت فرمانی شنیده می شود.
در سلول های انتهایی چند دستگاه ماشین تحریر قدیمی، مهر های قدیمی و قلمدان در ستون های شیشه ای وجود دارد. در یکی دیگر از سلول ها پرچم ایران با طرح هایی از دیر باز تا امروز وجود دارد.
گالری های موزه قصر
در هشتی سوم گالری هنر قرار دارد. هشتی چهارم شامل مسیری به سمت محوطه هواخوری و گالری های تاریخ و ملک الشعرای بهار است. در گالری تاریخ شاهد سیر تکامل رادیو از رادیو های نفتی گرفته تا رادیو های امروزی هستیم. در گالری ملک الشعرای بهار تابلو هایی با طرح های مدرن قرار دارد که دارای رنگ ها و طرح های زیبا و چشم نوازی است.
محوطه هواخوری موزه قصر
در قسمت خارجی فضای ساختمان باغ موزه ی قصر مکان هایی برای استراحت وجود دارد
هواخوری مرکزی قصر در بخش مرکزی ساختمان زندان قرار دارد. این محوطه قبل از تغییر کاربری به صورت خاکی بوده و فاقد فضای سبز بوده است. امروزه این محوطه با سنگ فرش های زیبا، درختان بید مجنون در حاشیه و گل های رز سفید در اطراف این درختان تزئین شده است که ترکیب بسیار زیبایی خلق کرده است. در مرکز این محوطه یک آب نما هم سطح محوطه در مرکز آن تعبیه شده است.
در قسمت خارجی فضای این ساختمان تا ساختمان های شماره ۳ و ۴ فضای سبزی با معماری های زیبا وجود دارد که محلی برای ورزش و استراحت برای عموم مردم می باشد. در این محوطه عمارت کلاه فرنگی قاجاری هم قابل مشاهده است. این عمارت یادگاری از دورانی است که این محوطه در آن زمان یک قصر آباد و بسیار زیبایی بوده است.
راه های دسترسی به باغ موزه ی قصر
مترو: ایستگاه مترو شهید مفتح، انتهای خیابان مطهری بعد از تقاطع دکتر بهشتی، باغ موزه قصر.
اتومبیل: اتوبان شهید صیاد شیرازی، خروجی پلیس شریعتی، میدان پلیس، باغ موزه قصر.
انتهای خیابان شهید مطهری، بعد از تقاطع دکتر بهشتی، میدان پلیس، باغ موزه قصر.
