مالک بن حارث نخعی، معروف به مالک اشتر. متعلق به یک قبیله قدیمی یمنی بود. وی با مسلمان شدن، در زمان حضرت محمد (ص) مسلمان شد. او به دین خود اسلام وفادار بود. مالک اشتر از فرماندهان نظامی و بزرگ و از دلاوران شجاع و از یاران خاص علی بن ابیطالب (ع) بود.
بیوگرافی مالک اشتر نخعی :
مالک بن حارث نخعی، معروف به مالک اشتر یکی از وفادارترین همراهان اولین شیعه امام علی بن ابی طالب بود. مالک اشتر در زمان پیامبر مسلمان شد، از آن پس او یک پیرو مشتاق و وفادار خانواده محمد و هاشم باقی ماند. وی در دوران خلافت علی بن ابی طالب به مقام برجسته ای رسید و در چندین نبرد مانند جنگ جمل و جنگ صفین شرکت کرد. رشادت ها و جانفشانی های وی در این جنگ ها در تاریخ ثبت شد. مالک اشتر نخعی قوی هیکل بود و شمشیرش به نام لج (درخشنده همچون آب روان) معروف بود.
در کتاب نهج البلاغه نامه امام علی به مالک اشتر، وجود دارد. این نامه به زبان سوئدی نیز ترجمه شده است.
اگر چه سال تولد واقعی مالک اشتر نخعی مشخص نیست، اما بسیاری از مورخان می گویند که او ۱۰ سال از علی بن ابی طالب (ع) بزرگتر و ۲۰ سال از محمد (ص) جوانتر بوده است. مالک اشتر، قبل از بعثت رسول اکرم متولد شده بود. مالک از طایفه بنی نخع بود که شاخه ای از قبیله مذحج در یمن محسوب می شوند و در یمن به دنیا آمد. که آن نیز قبیله صحابه دیگری به نام عمرو بن معادی یکرب است. او مردی بسيارقوی و از رهبران و بزرگان شيعه است و بسيار عالم و زاهد و عاقل و زندگی با فقر و درويشی داشت. مالک اشتر مردم را برای بيعت با حضرت علی (ع) رهبری كرد.
مالک بن حارث نخعی در جنگ های با كفار شركت می كرد و در نبرد يرموک حاضر بود و چشمش در آن حادثه پاره شد و به همين علت به او اشتر می گفتند. اشتر در عربی به كسی كه پلک چشمش برگشته باشد گفته می شود.
در جنگ جمل هنگام لشکرکشی طلحه، زبیر و عایشه بر ضد علی بن ابیطالب، مالک به همراه چندین تن از یاران برجسته امام علی (ع) به کوفه فرستاده شد تا مردم کوفه را به یاری علی (ع) راضی کنند. او موفق به انجام این کار شد و سپاهی تقویتی برای علی بن ابیطالب آورد. مالک در جنگ جمل (۳۶ هجری/۶۵۶ میلادی) حضور داشت و در منابع آورده شده است که در این جنگ نبردی تن به تن بین وی و عبدالله بن زبیر و شجاعت های دیگری از مالک ذکر شده است. بعد از جنگ، مردم بصره با علی (ع) بیعت کردند. امام علی (ع)، ابن عباس را حاکم بصره کرد و زیاد بن ابیه را به دستیاری ابن عباس انتخاب کرد.
در جنگ صفين اهل شام را درهم كوبيد تا آنكه جنگ را به سمت معاويه رساند و پيش از آنكه سپاهيان، فريب قرآن بر سر نيزه كردن را بخورند و امام علی (ع) مجبور شود كه تن به حكميت بدهد، پيروزی را نزديک كرده بود.
مالک اشتر نخعی فرماندار نصيبين در نزديكی جزيره از طرف امام علی (ع) بود كه جنگی را بر ضد متمردين از اصحاب معاويه به فرماندهی ضحاک، در شمال رهبری كرد.
مهمترين واقعه زندگی مالک اشتر در سال ۳۸ هجری قمری بود كه امام علی (ع) او را به حكومت مصر منصوب كرد و فرستاد تا فتنه ای به كمک معاويه بر ضد محمدبن ابی بكر بپا شده بود، خاموش كند. پيش از آنكه به مصر برود آن حضرت برای اهل مصر كاغذی نوشت كه بعضی از مفاد آن چنين بود: بنده ای از بندگان خدا را به سوی شما فرستادم كه در زمان ترس، چشمش خواب ندارد و در هنگام خطر، از دشمن نمی ترسد. او مالک پسر حارث از طايفه مذحج است. پس گفته های او را بشنويد و به فرمان او كه مطابق حق باشد گردن نهيد. اكنون با همه نيازی كه به او دارم، او را نزد شما فرستادم كه خيرخواه شماست.
زمانی که اوضاع مصر (هنگام،حاکمیت محمد بن ابی بکر) آشفته شد، امیرالمؤمنین (ع) مالک اشتر را که در نصیبین بود، به حکومت مصر منصوب کرد.معاویه می دانست که با وجود مالک اشتر فتح مصر دشوار می شود٬ به مامور خراج قلزم (شهری بین مکه و مصر) پیغام فرستاد اگر او را بکشی تا زنده ام و زنده ای از تو خراج نمی گیرم. مالک اشتر در راه مصر بود که آن مرد در قلزم شربت عسل مسمومی را به او نوشاند و او را به شهادت رساند.
روایاتی گوناگون را از نحوه مسموم شدن مالک توسط معاویه نقل شده است.
اما ابن ابی الحدید می گوید: مالک در سال ۳۹ هجری قمری زمان سفر به مصر برای اداره آنجا از طرف علی (ع)، درگذشت. در بعضی منابع گفته شده است که به او سم داده شد و در بعضی منابع گفته شده است که این درست نیست؛ بلکه مرگ او به صورت طبیعی بود.
فرمان امام علی به مالک اشتر نخعی
امام علی (ع) وقتی مالک اشتر را به فرمانداری مصر انتخاب کرد به او نامه ای نوشت. بخش عمده ای از این نامه درباره چگونگی رفتار حکومت و مسئولان حکومتی با شهروندان مسلمان و غیرمسلمان و وظایف حکومت برای آبادانی مملکت و شکوفایی جامعه است. این نامه بارها شرح و ترجمه شده است.
محل دفن مالک اشتر نخعی
مزار مالک، در منطقه ای به نام القلج (القلاج) در شمال شرقی شهر قاهره و در نزدیکی شهر الخانکه مشرف به کوه الخضراء قرار دارد.
