هوخشتر (دوره حکومت: ۶۲۵ تا ۵۸۵ پ. م.) سومین پادشاه ماد بود که پس از کشته شدن پدرش او جانشین پدر شد.وی پسر خشثریته بوده است.هوخشتره بزرگ ترین تواناترین شاه ماد اولین پادشاهی است که یک سلطنت سراسری را در ایران تشکیل داد و ایران را به عنوان یک قدرت مهم جهان آن زمان مطرح کرد. هووخشتره را باید بنیانگذار واقعی دولت ماد و معمار حقیقی امپراتوری ایرانیان باستان دانست.

نام هووخشتره پادشاه ماد را یونانیان به صورت (کی آخسارو، کیخسرو) (کیخسرو که او را صورت افسانه‌ای هووخشتره پادشاه ماد می‌پندارند.) نوشته‌اند که در فارسی تلفظ فرانسوی آن یعنی سیاگزار را نیز زیاد نوشته و بکار برده‌اند.او که  از شکست پدرش درس عبرت گرفته بود و فهمیده بود که با سپاهی که سربازان آن از طرف طوایف و مردمان دست نشانده است نمیتوان در مقابل اشوریان قد علم کرد.

او با  خود فکر کرد و راه چاره ایی اندیشید.او سواره نظام و پیاده نظامی را آماده کرد که پیاده نظام ان مجهز به تیر و کمان و شمشیر بود و همچنین سواره نظامی که از همه لحاظ از سواه نظام اشوری برتری داشت.هووخشتره ارتش ماد را تجدید سازمان و نوسازی کرد و با نَبوپَلَّسَر شاه بابل متحد شد. برای استوارسازی این اتحاد، دختر هووخشتره به نام امیتیس به همسری پسر نبوپلسر یعنی بخت‌النصر دوم درآمد.به گفته مورخین این سواره نظام ان چنان مهارتی با تیر کمان پیدا کرده بودند که هم در حال حمله و هم در حال فرار می توانستند از کمان خود با بهترین نحو ممکن استفاده کنند و همچنین اسب هایی ورزیده و تند رو که از بیشتر جهات اسبی هایی کامل بودند.

هووخ شتر با این کار خود را برا نبرد با  آشوری ها آماده کرده بود و بلاخره با آشوری ها وارد جنگ شد که مقاومت شدید آشوری ها مواجه شد ولی به حر حال آنها را شکست داد و شهر نینوا را محاصره کرد.هووخ شتر که شهر را محاصره کرده بود ناگهان خبر اینکه سکاها از قفقاز گذشته و به شمال ماد آمدند و هووخ شتر برای حفظ ماد دست از محاصره شهر برداشت و به طرف ماد حرکت کرد.

 اولین سلطنت سراسری ایران

در شمال دریاچه ارومیه هووخ شتر با سکاها جنگ سختی کرد که شکست خورد و مجبور شد شرایط ان ها را بپذیرد از پس سکاها ۲۸ سال در ماد بوند که در اخر هم هووخ شتر پادشاه و بزرگان سکاها را به میهمانی دعوت کرد و همه آنها را مسموم کرد و بعد همه آنها را کشت وبعد سکا ها را از ایران بیرون کرد. چون از جهت سکاها، آسودگی خاطر فراهم شد، هووخشتره، تصمیم به نابودی امپراتوری آشور گرفت.

هووخشتره، با این نیروی نظامی، به سوی آشور حرکت کرده، و پایتخت آن یعنی شهر آشور را محاصره و فتح کرد. هوخشتره در سال ۶۱۴ پ م از کوه‌های زاگرس گذشت و ضمن تسخیر آبادی‌های آشوری سر راه، شهر آشور پایتخت دولت آشور را در محاصره گرفت. پس از سقوط شهر آشور، پادشاه بابل نبوپلسر در شهر آشور به دیدار هووخشتره آمد و در آنجا پیمان دوستی ایران و بابل تجدید شد. در سال ۶۱۳ پ. م. شاه آشور در نینوا بود.

پادشاه آشور که دید نمی تواند در مقابل آنها ایستادگی کند آتشی روشن کرد و خود و خانواده اش را در آتش سوخت.شهر نینوا به دست مهاجمان افتاد که در آخر هم از این شهر تاریخی چیزی باقی نماند و با خاک یکسان شد.بعد از آن ممالک آشور تقسیم شد.مادها که همچنان پیش میرفتند به لیدیه که قوی شده بود رسیدند.پس از این پیروزی، مادها میان‌رودان شمالی، ارمنستان و بخش‌هایی از آسیای کوچک و بخش شرقی رود هالیس (قزل ایرماق امروزی) را نیز ضمیمه امپراتوری خود کردند.

هوخشتره

در این شرایط رود هالیس به عنوان مرز بین امپراتوری قدرتمند ماد و سرزمین لیدیه شد.لیدیه مملکتی بود در طرف غربی آسیای صغیرکه  از نژاد سامی بودند ولی با تحقیق های اخیر معلوم شده که نه از این نژاد بودن نه آریایی..نژاد آن ها معلوم نیست.مردم لیدی جنگی وسلحشور نبودند ولی سواره نظام خوبی داشتند.هووخشتر به بهانه اینکه چند نفر سکایی که در خدمت دولت ماد بودند چند نفر جوان مادی را کشته اند و به لیدیه فرار کردن و پادشاه لیدیه از دادن آنها خودداری کرده است و این بهانه ایی بود برای جنگ با لیدیه.جنگ لیدیه با ماد بدون هیچ سودی ۶ سال طول کشید.

سال هفتم خورشید گرفت که بر سپاهیان تاثیر گذاشت وآنها آن را غضب خدا تعبیر کردند.بعد از آن بخت النصربین دو طرف حکم شد ورود هالیس را سر حد دو دولت قرار داد.هووخ شتر یک سال بعد درگذشت(۵۸۴ ق.م).هووخشتر شخصی عاقل بود و دارای اراده ایی قوی زیرا از مقاومت های آشور در ابتداو شکستی که در ابتدا از سکاها نصیب او شد مایوس نشد و کوشید تا موانع سر راه را بردارد و دولت ماد را بزرگترین دولت آن زمان نمود.هووخشتره پس از این که جنگ با پیروزی پسرش ایشتوویگو به پایان رسید از دنیا رفت. ایشتوویگو پدربزرگ مادری شاهنشاه کوروش بزرگ، و پدر شاه‌دُخت ماندانا (مادر کوروش بزرگ) بود.