دور زدن اینترنت ملی در صورت تصویب طرح صیانت امری امکان پذیر است؟ پاسخ به این سوال نیاز به بررسی چند موضوع کلیدی دارد. در ادامه این نوشتار همراه باشید تا موضوع دور زدن اینترنت داخلی را بررسی کنیم.
چند روز پیش محمدجواد آذری جهرمی، وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات در نامه‌هایی به آقایان رئیسی و قالیباف، روسای دستگاه‌های اجرایی و قانون‌گذاری کشور، انتقادات خود در باب تصویب طرح صیانت را مطرح و از اشکالات آن گفت.
آقای جهرمی در بخشی از گفته های آورده که طرح پیشنهادی مجلس به نحوی است که خود معضلی جدید در اعتمادسازی به نظام حکمرانی فضای مجازی کشور را به دنبال خواهد داشت و در مواردی می‌تواند معضلات اجتماعی، مدیریتی و حقوقی جدیدی ایجاد کند.
اما اینترنت پساصیانت در ایران قرار است چه شکل و شمایلی داشته باشد؟ آیا اینترنت بین المللی قرار است به طور کامل قطع شود؟ در صورت بروز چنین پدیده‌ای آیا امکان دور زدن اینترنت ملی وجود خواهد داشت؟ در ادامه این نوشتار این سوالات را بیشتر واکاوی می‌کنیم.
دور زدن اینترنت ملی در صورت تصویب طرح صیانت ممکن است؟
راهکارهای دور زدن اینترنت ملی
شبکهٔ ملی اطلاعات که با نام‌های دیگر اینترنت ملی و شبکه ملی اینترنت نیز شناخته می‌شود، اینترانت ملی ایران است. این شبکه پروژه‌ای برای توسعه زیرساخت اطلاعاتی امن و پایدار ملی در ایران است.
طبق تعریف مصوب در تبصره ۲ ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه و مصوبه شورای عالی فضای مجازی:
شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.
6 مردادماه، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در حالی با اصل 85 شدن طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی موافقت کردند که فعالات کسب و کارهای آنلاین باور درد که این طرح برخلاف نامش به از دست رفتن حقوق کاربران و وارد آمدن آسیب‌های جدی به کسب و کارها کوچک و خواهد انجامید و مهمتر از آن در دراز مدت اثرات منفی بر کسب و کارهای بزرگ و اقتصاد کشور خواهد داشت.
موافقت مجلس با متن طرح صیانت در حالی است که کارزار مخالفت با طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی تاکنون بیش از 750 هزار امضاء جمع کرده است. کارزاری که به گفته بسیاری متن مبهم و منفعلانه‌ای دارد، ولی دیگران می‌گویند برای یک صدا شدن چنین کمپینی پرهیز از جزئیات ضروری است. پرسش مهمتر اینجاست که آیا چنین کمپین‌هایی اساسا می‌توانند دردی را دوا کنند و صدایی را به گوش کسی برسانند؟
آذری جهرمی در نامه‌های خود تاکید کرده که در طرح صیانت «تعیین تکلیف قانونی روشن و مشخصی در باره تسهیم و تقسیم مسوولیت‌های قانونی میان خدمات پایه کاربردی، سایر خدمات و کاربران فضای مجازی» وجود ندارد و قانونی شدن آن به «ایجاد دولت موازی به واسطه اعطای اختیارات تنظیم‌گری به نهادی خارج از دولت» خواهد انجامید. وزیر ارتباطات به «هیات ساماندهی و نظارت طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی با هدف اعمال حاکمیت جمهوری اسلامی ایران» اشاره می‌کند.
اعضای این هیات به شرح زیر است:
- رئیس مرکزی ملی فضای مجازی (به عنوان رئیس هیات)
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیار وزارت فرهنگ و ارشاد
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیار وزارت اطلاعات
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیار دادستانی کل کشور
- یک نماینده از کمیسیون فرهنگی مجلس
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیار سازمان صداوسیما
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیار اطلاعات سپاه
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیارسازمان تبلیغات اسلامی
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیارنیروی انتظامی
- معاون ذیربط یا نماینده تام‌الاختیار سازمان پدافند غیرعامل
گفته‌های مخالفان این طرح در حالی است که محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، با حمایت از تصویب این طرح در صفحه شخصی خود نوشت: «عمده ادعاهای مطرح شده درباره طرح مطابق واقع نیست و در طرح وجود ندارد. مسدود سازی پلتفرمهای پرکاربرد مثل اینستاگرام و واتس‌اپ برنامه مجلس نیست ودر طرح مذکور وجود ندارد.»
با این حال حساب کاربری توییتری «آی تی ایران» از قول آقای جهرمی نوشته که طرح صیانت، «احتمال اعمال محدودیت گسترده» و حتی «اعمال فیلترینگ» برای پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی وجود خواهد داشت. آقای جهرمی در خصوص این طرح می‌نویسد:
به نظر نمی‌رسد در طی چندماهه شبکه‌های اجتماعی فیلتر شوند اما مکانیزم این پیش‌نویس و ترکیب کمیسیون‌ها و کارگروه‌های تعریف‌شده در آن احتمال اعمال محدودیت گسترده بر پهنای باند پیام‌رسان‌ها و حتی اعمال فیلتر را به‌شدت افزایش داده است.
چه مشکلات احتمالی برای کسب و کارها پیش می‌آید؟
عادل طالبی دبیر انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی، در گفتگوی با ایسنا در خصوص طرح صیانت گفته است: «در طرح “صیانت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی” کمیسیونی به نام “کمیسیون عالی تنظیم مقررات” تشکیل شده تا از طریق این کمیسیون امکان رخ دادن هر اتفاقی در فضای اینترنت فراهم باشد. در واقع این طرح با یکسری از بندهای مبهم و غیر شفاف، کمیسیونی با قدرت اجرایی، بالاتر از حتی قوای سه گانه تشکیل داده است و این کمیسیون حتی موجودیت فرا قانونی نیز یافته است.»
آقای طالبی در بخش مهم دیگری از صحبت‌های خود آورده است:
با اصل ۸۵ شدن طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی»، این قانون در پشت درهای بسته به تصویب می‌رسد و به شورای نگهبان برای تایید نهایی ارسال می‌شود و در صورتی که شورای نگهبان این قانون را مغایر با قانون اساسی نداند، عملا قانون محسوب می‌شود و تا ۵ سال آزمایشی اجرایی می‌شود، اینترنت قطع خواهد شد، دسترسی‌های اینترنتی قطع خواهد شد و صدمات غیر قابل جبران و جبران ناپذیری به کسب و کارها وارد خواهد شد.
آیا طرح صیانت مانند دیوار آتش چین است؟
آنچه از ظاهر قضیه در طرح صیانت برمی‌آید چیزی شبیه به «دیوار آتش بزرگ چین» (The Great Firewall of China) است: این سیستمی محدودسازی پیچیده و گسترد‌ه‌ای در چین است. از نظر کاربران چینی اما کارکرد این فایروال اصلا پیچیده نیست؛ هیچ کس نمی‌تواند به محتوایی که دولت چین بلاک کرده (نظیر فیسبوک) دسترسی داشته باشد!
دولت چین برای توسعه دیوار آتش بزرگ خود از چندین متد رایج به طور همزمان استفاده کرده است:
- بلاک کردن آی.پی.آدرس‌ها
- مسموم کردن کش DNS یا DNS Spoofing
- فیلترینگ URLها
- سانسور محتوا به صورت دستی و با هوش مصنوعی
- بلاک کردن VPNها
آیا راهی برای فرار از دیوار آتش بزرگ چین وجود دارد؟ همانطور که گفتیم بسیاری از VPNهای معروف در این متد به طور کامل بلاک می‌شوند. اما استفاده از شبکه‌های خصوصی مجازی یک راهکار بالقوه است. به زبان ساده شهروندان چینی یا توریست‌هایی که به این کشور می‌روند برای دسترسی به اینترنت بین‌المللی باید از VPNهای خاصی استفاده کنند که البته امکان شناسایی و ردگیری آنها نیز وجود دارد.
از نقطه نظر فنی، VPNها برای شما یک شبکه خصوصی برای استفاده از اینترنت می‌سازند و از دیتاهای ارسالی و دریافتی شما و موقعیت مکانی شما محافظت می‌کنند. مردم چین از این وی.پی.ان‌ها برای مقاصدی نظیر تحقیق و مطالعه، چک کردن شبکه‌های اجتماعی خارجی نظیر فیسبوک و اینستاگرام و پیگیری ترندهای خبری جهانی استفاده می‌کنند. البته که دولت چین از وجود این VPNها آگاه است و تاحدی آنها را تحمل می‌کند.
بهترین راهکارها برای دور زدن اینترنت ملی چین:
- مرورگر تور (Tor)
- VPNهای غیرمتمرکز (Decentralized): وی.پی.ان.هایی که از فناوری بلاک چین استفاده می‌کنند.
- پروکسی های اوپن سورس
- ابزارهایی نظیر ShadowsSocks
در مجموع آیا دور زدن اینترنت داخلی شدنی است؟ پاسخ ساده و سرراستی برای این سوال وجود ندارد. باید دید آیا طرح صیانت به چیزی مانند دیوار آتش بزرگ تبدیل خواهد شد یا نه؟ اگر چنین شود، راه‌های بالقوه‌ای وجود خواهد داشت که البته برای همه و در همه موقعیت‌ها جواب نخواهد داد. یکی از راهکارهای بالقوه دیگر ظهور اینترنت ماهواره ای نظیر اینترنت استارلینک در ایران خواهد بود.
