متاورس چیست و چگونه زندگی مردم در جهان دیجیتال را متحول خواهد کرد؟ +تاریخچه پیدایش

چند وقت پیش مارک زاکربرگ مدیرعامل شرکت متا اطلاعات جالبی در ارتباط با پروژه عظیمی به نام متاورس منتشر کرد. این خبر با کنجکاوی، شک و تردید و این سؤال روبه‌رو شد که متاورس دقیقا چیست. به اعتقاد برخی از کاربران متاورس نوعی واقعیت مجازی است، اما این پروژه فراتر از واقعیت مجازی یا خرید و استفاده از یک هدست واقعیت مجازی است.

تاریخچه پیدایش و استفاده از این واژه

اصطلاح متاورس، اولین بار در سال ۱۹۹۲ توسط نیل استفنسون (Neal Stephenson)، نویسنده رمان‌های علمی- تخیلی ابداع و در رمان تصادف در برف (Snow Crash)  استفاده شد. متاورس دورنمایی از یک دنیای مجازی‌ است که در دل دنیای حقیقی وجود دارد. آنچه استفنسون نزدیک به ربع قرن پیش توصیف کرد، امروزه مورد توجه بزرگان دنیای فناوری قرار گرفته است. او در بخشی از کتاب خود می‌نویسد: «هنگامی که 10 سال پیش، هیرو نخستین بار این مکان را دید، نرم‌افزار مونوریل هنوز نوشته نشده بود. او و دوستانش برای این که بتوانند به جاهای مختلف بروند، مجبور بودند نرم‌‌افزار اتومبیل و موتورسیکلت بنویسند. آنها نرم‌‌افزارهای خود را بیرون می‌‌بردند و در بیابان سیاهی در شبِ الکترونیکی، با هم مسابقه می‌‌دادند.»

متاورس چیست؟

متاورس از دو بخش متا (Meta) و ورس (Verse) تشکیل شده است؛ متا یعنی «ماورا» و ورس هم یک اشتقاق معکوس از کلمه Universe است. در نتیجه متاورس یعنی دنیایی ماورایِ دنیای حقیقی ما. متاورس یک مفهوم گسترده است؛ ولی عموماً به یک دنیای مجازی و سه  بعدی گرفته می‌شود که افراد مختلف می‌توانند از طریق اینترنت به آن متصل شده و با یکدیگر تعامل داشته باشند. متیو بال، سرمایه‌گذار و رئیس سابق استراتژی در آمازون استودیوز، متاورس را با هفت ویژگی توصیف کرده است: متاورس همیشه فعال و «روشن» است؛ به‌صورت زنده و در زمان واقعی تجربه می‌شود؛ می‌تواند میزبان هر اندازه مخاطب باشد؛ دارای اقتصادی کاملا پویا و مختص به خود است؛ در سراسر پلتفرم‌ها و دنیاهای دیجیتال و فیزیکی گسترده شده است؛ امکان انتقال دارایی‌های دیجیتال در سراسر این پلتفرم‌ها وجود دارد؛ تجربیات و محتوای آن توسط کاربران و شرکت‌های بزرگ ایجاد می‌شود.

به عبارت دیگر، متاورس شبکه‌ای بسیار گسترده از محیط‌های مجازی همیشه فعال است که در آن افراد می‌توانند در قالب آواتار یا به کمک عینک‌های واقعیت افزوده با یکدیگر و اشیا دیجیتال اطراف خود تعامل داشته باشند؛ یعنی ترکیبی از واقعیت مجازی همه‌جانبه، بازی نقش‌آفرینی آنلاین چندنفره و وب‌گردی. در ارتباط با متاورس چند پرسش کلیدی وجود دارد. اول آن‌که چگونه می‌توان به متاورس دسترسی داشت؟ دسترسی به متاورس محدود به ساخت یک شخصیت است، اما با پیشرفت آن احتمالاً داشتن عینک واقعیت مجازی یا سخت‌افزارهای ویژه ضروری خواهد بود. آیا متاورس یک نرم‌افزار است؟ خیر؛ متاورس یک مفهوم است. وقتی می‌گوییم به متاورس وارد شویم، یعنی از یکی از جنبه‌های آن استفاده کنیم. در متاورس چه کارهایی می‌توان انجام داد؟ متاورس یک جهان مجازی با پتانسیل‌های نامحدود است؛ یعنی اگر تمام مفاهیم متاورس عملیاتی شود، شما می‌توانید یک شخصیت مجازی با ابتکار عملی بی‌نهایت داشته باشید. مشهورترین پلتفرم‌های متاورس چیست؟ در حال حاضر سندباکس، دیسنترالند و اکسی اینفینیتی بزرگترین پلتفرم‌هایی هستند که در بحث متاورس فعالیت می‌کنند. آیا برای ورود به متاورس هزینه‌ای باید پرداخت شود؟ جواب این سؤال بسته به پلتفرمی است که از آن استفاده می‌کنید؛ مثلاً‌ برای ورود به اکسی اینفینیتی شما باید سه اکسی (جانور داخل بازی) که در حال حاضر قیمتی بالاتر از ۱۰۰ دلار دارد، بخرید.

البته دسته بندی‌های دیگری هم در رابطه با متاورس وجود دارد که راف کاستر (Raph Koster)، آنها را ارائه می‌کند و در آن دنیاهای آنلاین، فرضیه چندجهانی و متاورس‌ها را از یکدیگر متمایز کرده است. از دیدگاه کاستر دنیاهای آنلاین فضاهای دیجیتالی هستند (از فضاهای سرگرم کننده سه‌بعدی بسیار جذاب گرفته تا فضاهایی که بر پایه متن ایجاد شده‌اند). فرضیه چندجهانی در حقیقت به چند دنیای متفاوت از یکدیگر اشاره می‌کنند که با یک شبکه به یکدیگر متصل شدند و ساختار و قوانین آنها یکسان نیست. در نهایت از نظر کاستر متاورس در حقیقت چند جهان ترکیب شده با یکدیگر است که بیشتر با دنیای واقعی تعامل دارند و در آن‌ها عناصر مجازی و حقیقی مثل واقعیت مجازی، اتاق‌های پرو مجازی برای مغازه‌های واقعی و حتی اپلیکیشن‌هایی مانند گوگل مپس با یکدیگر ترکیب شده‌اند.

همان گونه که اشاره شد، متاورس Metaverse واژه‌ای ترکیبی متشکل از meta به معنی فراتر و universe به معنی جهان است و می‌توان آن را فراتر از جهان ترجمه کرد. این اصطلاح برای اولین بار در کتاب علمی‌تخیلی سقوط برفی (Snow Crash) نوشته نیل استفنسون در سال ۱۹۹۲ به کار برده شد. این نویسنده آمریکایی از واژه متاورس برای توصیف نوعی دنیای مجازی استفاده کرده بود که در آن قهرمان داستان در قالب آواتار خود با دیگران معاشرت می‌کند، خرید می‌کند و حتی دشمنان دنیای واقعی خود را شکست می‌دهد. البته خود مفهوم دنیایی شبیه متاورس پیش از این کتاب، در سال ۱۹۸۴ و با رمان سایبرپانکی نیورومنسر (Neuromancer) نوشته ویلیام گیبسون به شهرت رسیده بود.

وقتی چراغ‌ها را روشن می‌کنیم یا در یخچال را باز می‌کنیم، می‌دانیم که این برق است که آن‌ها را به کار می‌اندازد، اما معمولا به طرز کار آن فکر نمی‌کنیم. به همین ترتیب، هوش مصنوعی، حسگرها و ارتباطات بین ربات با دستگاه جریان برقی خواهند بود که متاورس را به کار می‌اندازند. در آینده‌ای دور یا شاید نزدیک‌تر از آنچه تصور می‌کنیم، دنیای فیزیکی ما به حجم بی‌نهایت عظیمی از داده تبدیل می‌شود که می‌توان آن‌ها را با کامپیوتر پردازش کرد، روی‌شان کلیک کرد یا در میان آن‌ها قدم برداشت و مثل سرچ گوگل، جستجو کرد. در این دنیا رابط‌ها و روش‌های جدیدی برای حرکت و ایجاد محتوا وجود خواهد داشت و ما واژه‌ها و حتی معماری جدیدی برای میزبانی از نسخه دیجیتال خود و دنیای دیجیتال اطرافمان ایجاد خواهیم کرد. این همگرایی جدید بین دنیای دیجیتال و دنیای فیزیکی مبتنی بر اینترنت 5G و 6G، رایانش کوانتومی و پردازنده‌های گرافنی است و نگاه ما به این دنیا از درون لنزهای عینک‌های واقعیت مجازی‌مان خواهد بود. چه تفاوتی میان متاورس و واقعیت مجازی وجود دارد؟  از مهم ترین تفاوت ها به موارد زیر باید اشاره کرد:

واقعیت مجازی تعریف مشخصی دارد، اما متاورس اینگونه نیست: مهم‌ترین تفاوت بین آن‌ها به تعریف این دو برمی‌گردد. در حال حاضر ماهیت واقعیت مجازی به طور کامل مشخص شده ولی برای متاورس هنوز ابهامات زیادی وجود دارد. مارک زاکربرگ می‌گوید: «متاورس یک اینترنت تجسم یافته است که به جای اینکه فقط محتوا را تماشا کنید، می‌توانید درون آن قرار بگیرید». اما در بیانیه‌ی مایکروسافت، متاورس طور دیگری توصیف شده است. چنین توصیفاتی بسیار مبهم و کلی هستند و به نظر می‌رسد حتی خود این شرکت‌ها هم تعریف کاملی از این مفهوم ندارند. مدیران فیسبوک می‌گویند که به دلیل تمرکز بر متاورس، نام آن را تغییر داده‌اند، اما می‌دانیم که برند این شرکت طی چند سال گذشته با مشکلات زیادی روبه‌رو شده و بدون شک همین موضوع نقش مهمی در ریبرند این شرکت داشته است.

متاصاحب هیچ کدام از این دو فناوری نیست: متا مالک شرکت Oculus Rift است که نقش مهمی در توسعه‌ی واقعیت مجازی ایفا می‌کند. اما در عین حال، فقط یکی از بازیگران مهم این حوزه محسوب می‌شود. همین موضوع برای حوزه‌ی متاورس هم صدق می‌کند و مثلا مایکروسافت مدتی قبل از پلتفرم Mesh رونمایی کرد که ترکیبی از واقعیت مجازی و افزوده را ارائه می‌دهد. همچنین متا در بیانیه‌ی خود خاطرنشان کرده که آن‌ها خود را سازنده‌ی بخشی از متاورس می‌بینند و قرار نیست خالق کل این جهان باشند. به همین خاطر مانند واقعیت مجازی، متاورس هم بسیار بزرگ‌تر از یک شرکت خواهد بود.

متاورس یک دنیای مجازی مشترک است: متاورس فضای مجازی مشترکی است که کاربران از طریق اینترنت می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند. چنین کاری را همین حالا هدست‌های واقعیت مجازی هم انجام می‌دهند. همچنین در این فضا کاربران قادر به خرید و فروش و همچنین خلق محیط‌ها و آیتم‌های جدید خواهند بود. اما تفاوت اصلی بین آن‌ها به وسعت این جهان برمی‌گردد و در حال حاضر دنیاهای واقعیت مجازی بسیار کوچک هستند ولی در متاورس با جهان بسیار وسیع‌تری سروکار داریم.

دسترسی به متاورس از طریق واقعیت مجازی: اگرچه برای دسترسی به متاورس استفاده از هدست‌های واقعیت مجازی اجباری نیست، اما به نظر می‌رسد بخش بزرگی از آن فقط از طرق هدست در دسترس خواهد بود. این یعنی احتمالا مرز بین گشت‌وگذار در وب و استفاده از واقعیت مجازی کم‌رنگ خواهد شد. به همین خاطر به جای استفاده از گوشی‌های هوشمند، احتمالا در آینده‌ی نه‌چندان دور بسیاری از کارها با هدست‌ها انجام خواهد شد.

پتانسیل متاورس‌ بسیار بزرگ‌تر از واقعیت مجازی است: با وجود اینکه واقعیت مجازی نقش مهمی در متاورس‌ ایفا می‌کند، اما کاربران از طریق افزوده و تمام گجت‌های متصل به اینترنت هم می‌توانند از متاورس‌ تا حدی بهره ببرند. در حال حاضر واقعیت مجازی برای کارهایی مانند آموزش و روان‌درمانی و دیگر کارها استفاده می‌شود اما همچنان مهم‌ترین کارکرد آن در حوزه‌ی سرگرمی است. متاورس‌ حداقل از نظر مقیاس، شبیه به نسخه‌ بهبودیافته‌ اینترنت است. انتظار می‌رود متاورس‌ نوع کار کردن افراد، دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و حتی گشت‌وگذار در وب را تغییر دهد. این یعنی اگرچه در حال حاضر اکثریت کاربران واقعیت مجازی را نادیده گرفته‌اند، ولی احتمالا برای متاورس‌ نادیده گرفتن آن کار بسیار سختی خواهد بود..

متاورس بر پایه چه فناوری هایی ساخته شده است؟

وقتی درباره متاورس صحبت می‌کنیم، مهم است با سه مفهوم کلیدی آن نیز آشنا شویم: حضور (presence)، تعامل‌پذیری (interoperability) و استاندارسازی (standardization). حضور به معنای احساس بودن در فضای مجازی به‌طور واقعی و ملموس و در کنار افراد دیگر. نتایج چندین دهه تحقیق نشان داده است که کیفیت تعاملات آنلاین با ایجاد حس حضور واقعی در این فضا بهبود پیدا می‌کند. این حس حضور هم از طریق تکنولوژی‌های واقعیت مجازی مانند نمایشگرهایی که روی سر قرار می‌گیرند، ایجاد می‌شود.

دومین مفهوم کلیدی دوم که متاورس را از تجربه کنونی ما از اینترنت متفاوت می‌کند، تعامل‌پذیری است. تعامل‌پذیری به این معنا است که ما در متاورس می‌توانیم از مقصدی به مقصد دیگر سفر کنیم، درحالی‌که تمام دارایی‌های دیجیتال خود از جمله آواتار و آیتم‌های مجازی جمع‌آوری‌شده را به همراه داریم. مثلاً می‌توانید پوسته تفنگی را که در بازی کانتر استرایک خریده‌اید، در بازی فورتنایت استفاده کنید یا از طریق فیسبوک به دوستانتان هدیه بدهید. یا مثلاً می‌توانید خودرویی را که در بازی راکت لیگ یا حتی وب‌سایت پورشه طراحی کرده‌اید، در بازی روبلاکس برانید.

سومین مفهوم استاندارسازی است که قابلیت تعامل‌پذیری بین پلتفرم‌ها و سرویس‌ها را در سراسر متاورس ممکن می‌کند. استانداردهایی که برای متاورس در نظر گرفته می‌شود، استفاده گسترده از آن را در سراسر دنیا امکان‌پذیر می‌کند. سازمان‌های بین‌المللی نظیر گروه تعامل‌پذیری متاورس باز این استانداردها را تعریف می‌کنند.

کلام آخر

متاورس یک جهان مجازی است که کاربران می‌توانند شخصیت موردعلاقه خود را در آن بسازند و درست مانند زندگی واقعی، در آنجا زندگی کنند. با ورود نام‌های بزرگی مثل متا (فیس‌بوک) به این حوزه، باید منتظر نفوذ بیش از پیش متاورس در زندگی روزمره خود باشیم. با پیشرفت متاورس بسیاری از کارهای روزمره ما مثل شرکت در کلاس‌ها، خرید و سفر دگرگون می‌شود و جنبه‌هایی کاملاً‌ متفاوت با زندگی فعلی به آن اضافه خواهد شد.