وقتی رشد کودک خود را مشاهده و پیشرفت وی را در مراحل زندگی مجسم میکنید، طبیعی است نگران باشید که آیا رشد وی در مسیر درستش قرار دارد یا نه («تا الان باید ضمیرها رو یاد میگرفت، نه ؟» یا «خواهرش تو این سن خودش لباسشو میپوشید? این چرا نمیتونه؟»). ولی احتمالا رشد او با توجه به برنامهی زمانی خاص خودش خوب پیش میرود.
در اغلب موارد بچهها مراحل مختلف رشد را به موقع و در زمان مورد انتظار پشتسر میگذارند، مراحلی که با کارهایی از قبیل توالت رفتن و راندن سهچرخه مشخص میشوند? و اگرنه خیلی زود به برنامه میرسند. از سوی دیگر? ردگیری هرچه زودتر مشکلات احتمالی بهتر از این است که دیر متوجه شویم کودک پیشدبستانیمان با تاخیر واقعی در رشد مواجه است.
«تاخیر در رشد» به چه معناست ؟
پزشکان این عبارت را زمانی به کار میبرند که کودکی نتواند در محدودهی زمانی نرمال به مرحلهی خاصی از رشد دست یابد. این تاخیر میتواند در یک یا چند زمینه باشد : مهارتهای حرکتی ضعیف یا درشت (مثل پریدن و چیدن بلوکها)؛ مهارتهای ارتباطی و زبانی (دو نوع «پذیرشی» مثل درک مطلب? و «بیانی» مثل حرفزدن)؛ مهارتهای کمک به خود (مثل توالت رفتن و لباس پوشیدن)؛ و مهارتهای اجتماعی (مثل برقراری ارتباط چشمی و بازی کردن با دیگران).
به گفتهی کلیر لرنر? متخصص رشد کودک در موسسهی ملی غیرانتفاعی صفرتاسه که مشوق رشد سالم کودکان است :
«باید به خاطر داشته باشیم علیرغم پیشرفت نوعیِ رشد در سیری معمولی و صعودی، کودکان با سرعتهای متفاوت و به طرق مختلف رشد میکنند»
پس مثلا یک کودک 25 ماهه ممکن است مهارتهای حرکتی بسیار پیشرفتهای داشته باشد چون عاشق گشت و گذار و ارتباط برقرار کردن از طریق حرکت بوده و علاقهی چندانی به مداد نداشته؛ درحالی که کودکی دیگر در همان سن خوب نقاشی کند ولی در مهارتهای حرکتی توانایی کمتری داشته باشد. لرنر توضیح میدهد که «آنچه اهمیت دارد رشد رو به جلوی کودک در همهی زمینههاست.»
احتمال این که کودک پیشدبستانی من تاخیر در رشد داشته باشد چقدر است ؟
بر طبق گفتهی آکادمی پزشکان اطفال آمریکا (AAP)? پزشکان دریافتهاند که حدود 9 درصد از بیماران زیر 36ماهِ آنها احتمالا با یک مشکل رشدی مواجه هستند مثل مشکل در یادگیری? برقراری ارتباط? بازی کردن? یا انجام فعالیتهای فیزیکی یا مهارتهای عملی.
حدود 18 درصد از کودکان (از سن تولد تا 18 سالگی) ناتوانیهایی همچون اختلالات زبانی و حرفزدن? عقبافتادگی ذهنی? ناتوانیدر یادگیری? و مشکلات احساسی و رفتاری را تجربه میکنند. برخی از این ناتوانیها با رفتن کودک به مدرسه برطرف خواهند شد در حالی که سایر نقایص تا کلاس دوم یا بعد از آن قابل تشخیص نیستند. کمتر از 3 درصد از این کودکان ناتوانیهای گسترده و شدید دارند? ناتوانیهایی چون عقبافتادگیذهنی? اوتیسم? اختلالات مغزی یا مشکلات شدید دیداری یا شنیداری.
ممکن است دچار چه نوع مشکلاتی بشوم ؟
اغلب والدین نسبت به سنی که کودکشان مهارتهای حرکتی همچون راه رفتن و از پلهبالارفتن را بدست میآورد، و به اینکه این موفقیت در رشد «زود» یا «دیر» حاصل شده، حساسیت زیادی نشان میدهند. ولی ممکن است شما روی مهارتهای حرکتی ظریف کودکتان حساس باشید? مثلا به توان یا عدم توانایی آنها در رسم یک دایره یا شستن دندانهایشان.
در عرصهی زبان ممکن است متوجه شوید که کودکتان با زبان پذیرشی (درک معنای کلمات و جملهها) و یا زبان بیانی (بیان افکار در قالب کلمات و جملهها) مشکل دارد.
آشنایی با محدودهی زمانی معمول برای رشد مهارتهای فیزیکی و شناختی بسیار مفید است? و شما میتوانید به عنوان یک راهنمای مسیر روی آن حساب کنید. بدین طریق خواهید دانست که اغلب کودکان پیشدبستان مثلا تا 30 ماهگی قادر به شستن و خشککردن دستهای خود هستند و در 36 ماهگی میتوانند از 3 تا 4 کلمه در جمله استفاده کنند. خواهید دید که تا 33 ماهگی اغلب آنها میتوانند رنگها را نام ببرند و تا 26 سالگی خواهند توانست 6 بلوک را روی هم سوار کنند.
به یاد داشته باشید که اگر کودک شما نابهنگام بهدنیا آمده باشد? ممکن است برای رسیدن به مراحل متعدد رشد به زمان بیشتری نسبت به دیگر کودکان نیاز داشته باشد.اغلب پزشکان رشد بچهای را که زودتر از موعد به دنیا آمده است با توجه به تاریخی که باید در آن بهدنیا میآمد (تاریخ مقرر تولدش نه تاریخ حقیقی تولد) میسنجند و مهارتهای وی را تا دومین و سومین سال زندگیش بالا ارزیابی میکنند.
اگر کودک من تاخیر در رشد داشته باشد? دلیل آن چه میتواند باشد ؟
برخی اوقات تاخیر در رشد علت پزشکی دارد مثل پیچیدگیهای زایمان زودرس یا وضعیتی ژنتیکی مثل سندرم داون. یا این تاخیر میتواند محصول یک بیماری شدید یا تصادفی جدی باشد.
تاخیر زبانی و کلامی ممکن است ناشی از اختلال شنیداری یا مشکلی در حنجره? گلو یا حفرههای دهان یا بینی باشد. مشکلات مربوط به « برقراری ارتباط» ممکن است در اثر مشکل سیستم مرکزی اعصاب ایجاد شده باشند.
با این وجود به گفتهی هنری شاپیرو پزشک متخصص رشد اطفال در بیمارستان کودکان سنت پترزبرگ در فلوریدا? اغلب اوقات هیچ دلیل پزشکی برای توضیحِ تاخیر در رشد نمیتوان ارائه داد.
چه موقع باید به دکتر مراجعه کنم ؟
از حس خود کمک بگیرید. شما بهتر از همه کودک خود را میشناسید پس میتوانید مشکلات- یا مشکلات بالقوه او را خیلی زود پیدا کنید. به توصیهی لرنر اگر پرسش یا نگرانی داشته باشید به دنبال پاسخ آن بگردید? حتی اگر تنها برای اطمینان بیشتر باشد.
یادداشت برداری از ملاحظاتتان پیش از قرار ملاقات با پزشک مفید است. آیا چیز بهخصوصی در راه رفتن یا حرفزدن کودکتان میبینید که شما را ناراحت میکند ؟ آیا به نظر میرسد مرحلهای از رشد را که باید زودترها از آن میگذشت جا انداخته است ؟ آیا نشانهای خاص از تاخیری فیزیکی یا تاخیر در زبانآموزی و ارتباطات مشاهده میکنید ؟
آیا دکتر کودک من به تاخیرهای رشد توجه خواهد کرد ؟
بله? همینطور است.AAP پیشنهاد میکند که نوزادان و کودکان به صورت غیر رسمی در حین ویزیتهای معمول از نظر تاخیر در رشد مورد معاینه قرار گیرند? و در سنین 9 ? 18 و 30 ماهگی نیز با استفاده از معاینات دورهای رسما مورد معاینهی رشد قرار گیرند. (اگر نمیخواهید معاینات 30 ماهگی را انجام دهید? میتوان معاینه 24 ماهگی را جایگزین آن نمود؛ زیرا که برخی برنامههای کنترل سلامت معاینات 30 ماهگی را دربر نمیگیرند.)
دکتر موظف است از شما در مورد هر گونه نگرانی احتمالیتان سوال کند و با استفاده از آزمونهای ارزیابی رشد استاندارد? به دنبال مهارتهای خاص حرکتی? زبانی? ارتباطی و شناختی خواهد گشت. اگر به چیز نگرانکنندهای بر بخورد شما را به یک دکتر اطفال که در زمینهی رشد متخصص باشد ارجاع خواهد داد. سپس از کوچولوی شما ارزیابی رشد به عمل خواهد آورد? که ارزیابی عمیقتری از مهارتهای او است. یا اگر به نظر آید که کودک شما در رشد زبانی یا ارتباطی با تاخیر روبروست? وی را به یک گفتاردرمان ارجاع خواهد داد تا او کودکتان را از لحاظ رشد زبان به طور خاص مورد ارزیابی قرار دهد.
البته ردگیری مشکلات دیداری و شنیداری که میتوانند بر رشد کودک در سایر زمینهها اثر بگذارند بسیار مشکل است? مگر اینکه در این کار متخصص باشید. پس معاینات مربوط به گوش و چشم نیز باید در برنامهی سلامت کودکتان گنجانده شود.
اگر نگران رشد کودک پیشدبستان خود هستید? و بین دو ویزیت برنامهریزی شده قرار دارید? تا وقت مقرر بعدی صبر نکنید. با دکتر کودکان تماس گرفته و نگرانی خود را با وی در میان بگذارید. او میتواند ترس شما را به سرعت فرونشاند? ویا شاید بخواهد در همان زمان وقت ملاقاتی برای معاینهی کودک تنظیم کند.
چه کنم اگر دکتر بگوید کودکم مشکلی ندارد و من هنوز نگران هستم ؟
اگر پزشک کودک شما را معاینه کرده و هنوز نگرانید در مراجعه به کس دیگر و پرسیدن نظر او تردید نکنید. به دنبال دکتر اطفالی بگردید که در مسائل مربوط به رشد متخصص باشد یا اگر در مورد تاخیر رشد زبانی کودکتان نگرانید با یک گفتار درمان مشورت کنید.
هر تصمیمی که بگیرید? بهتر است دکتر کودکتان در جریان ویزیت دکترهای دیگر و یافتههای ایشان باشد.
