تا به حال درباره ردپای دیجیتال شنیده‌اید؟ به‌نظر شما اطلاعاتی که درباره خودمان در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنیم خصوصی باقی می‌مانند یا امکان دسترسی به آنها برای همه وجود دارد؟
ردپای دیجیتال چیست؟
ردپای دیجیتال که گاهی به آن «سایه دیجیتال» یا «ردپای الکترونیکی» هم می‌گویند، مجموعه اطلاعاتی است که هنگام استفاده از اینترنت، از خودتان به جا می‌گذارید. این اطلاعات عبارت‌اند از:
- وب‌سایت‌هایی که به آنها سر می‌زنید؛
- ایمیل‌هایی که می‌فرستید؛
- اطلاعاتی که اینترنتی ارسال می‌کنید.
از ردپای دیجیتال می‌توان برای ردیابی فعالیت‌ها و دستگاه‌های آنلاین افراد استفاده کرد. این ردپای دیجیتال می‌تواند فعال یا غیرفعال باشد.
ردپای دیجیتال فعال
ردپای دیجیتالی فعال اطلاعاتی است که کاربر عمداً درباره خود به اشتراک گذاشته است، مثلا از طریق گذاشتن مطالب در شبکه‌های اجتماعی یا انجمن‌های آنلاین. سایر فعالیت‌هایی که باعث ایجاد ردپای دیجیتال می‌شوند شامل تکمیل فرم‌های آنلاین مثل اشتراک در خبرنامه یا پذیرش کوکی‌ها در مرورگر است.
ردپای دیجیتال غیرفعال
ردپای دیجیتال غیرفعال زمانی ایجاد می‌شود که اطلاعاتی درباره کاربر جمع‌آوری می‌شود بدون اینکه از آن آگاه باشد. مثلا وب‌سایت‌ها اطلاعاتی را درباره تعداد دفعات بازدید کاربران از یک سایت، اینکه از کجا آمده‌اند و آدرس IP آنها جمع‌آوری می‌کنند. این فرایند پنهانی است و شاید کاربران متوجه آن نباشند.
از دیگر نمونه‌های ردپای غیرفعال، شبکه‌های اجتماعی و تبلیغ‌کنندگانی هستند که از لایک‌ها، اشتراک‌گذاری‌ها و نظرات افراد برای هدف قراردادن آنها با محتوای خاص استفاده می‌کنند.
چرا ردپای دیجیتال مهم است؟ افشایش چه خطراتی دارد؟
بررسی ردپای دیجیتال در دنیای اینترنت اهمیت زیادی دارد، چون ممکن است به شکل‌های گوناگون از آن سوء‌استفاده شود، مثلا:
- این اطلاعات تقریبا دائمی هستند و هنگامی که اطلاعاتی عمومی یا حتی نیمه‌عمومی منتشر می‌شوند، مالک اطلاعات کنترل کمی بر نحوه استفاده دیگران از آنها دارد.
- ردپای دیجیتال می‌تواند شهرت دیجیتالی یک فرد را تعیین کند که اکنون به‌اندازه شهرت آفلاین اهمیت دارد.
- کارفرمایان می‌توانند پیش از تصمیم‌گیری درباره استخدام، ردپای دیجیتالی کارکنان احتمالی خود، به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی آنها، را بررسی کنند. مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها می‌توانند رد پای دیجیتال دانشجویان آینده خود را قبل از پذیرش آنها بررسی کنند.
- کلمات و عکس‌هایی که در فضای آنلاین ارسال می‌کنید ممکن است به اشتباه تعبیر یا تغییر داده شوند و باعث توهین غیرعمدی شوند یا کسی از آنها سوء‌استفاده کند که هرکدام از اینها عواقب خاص خود را دارد.
- محتوای درنظرگرفته‌شده برای یک گروه خصوصی می‌تواند به دایره وسیع‌تری سرایت کند و حتی به روابط و دوستی‌ها آسیب بزند.
- مجرمان سایبری می‌توانند از ردپای دیجیتال شما سوء‌استفاده کنند و از آن برای اهدافی مانند فیشینگ، دسترسی به حساب کاربری یا ایجاد هویت‌های جعلی بر اساس داده‌های شما استفاده کنند.
با توجه به این دلایل، مهم است در نظر بگیرید ردپای دیجیتال شما درباره شما چه می‌گوید. بسیاری از مردم سعی می‌کنند با محتاط بودن در فضای مجازی، ردپای دیجیتال خود را مدیریت کنند و حواسشان به اطلاعاتی باشد که می‌توان درباره آنها جمع‌آوری کرد.
انواع ردپای دیجیتال
ما هنگام استفاده از اینترنت به شکل‌های مختلف، آگاهانه و ناآگاهانه، اطلاعات خودمان را وارد دنیای اینترنت می‌کنیم. در ادامه چند نمونه بسیار رایج را نام برده‌ایم.
۱. خرید آنلاین
- خرید از فروشگاه‌های اینترنتی؛
- ثبت‌نام برای دریافت کد تخفیف یا ایجاد حساب کاربری؛
- دانلود و استفاده از اپلیکیشن‌های خرید؛
- عضویت در خبرنامه برندها.
۲. بانکداری الکترونیک
- استفاده از اپلیکیشن‌های موبایل‌بانک؛
- خرید یا فروش سهام؛
- اشتراک نشریه‌های مالی و وبلاگ‌ها؛
- افتتاح حساب برای کارت اعتباری.
۳. شبکه‌های اجتماعی
- استفاده از شبکه‌های اجتماعی در موبایل یا کامپیوتر؛
- ورود به سایت‌های دیگر با استفاده از حساب‌های شبکه‌های اجتماعی؛
- ارتباط با دوستان و مخاطبان؛
- اشتراک‌گذاری اطلاعات و عکس با دیگران؛
- پیوستن به سایت یا اپلیکیشن دوستیابی.
۴. خواندن اخبار
- عضویت در رسانه‌های خبری اینترنتی؛
- مشاهده اخبار در اپلیکیشن‌های خبری؛
- ثبت‌نام برای خبرنامه یک نشریه؛
- بازنشر مقالات و اطلاعاتی که خوانده‌اید.
۵. سلامتی و تندرستی
- استفاده از ردیاب‌های تناسب اندام؛
- استفاده از اپلیکیشن‌ها برای دریافت مراقبت‌های بهداشتی؛
- ثبت آدرس ایمیل در باشگاه‌های ورزشی؛
- عضویت در وبلاگ‌های سلامت و تناسب اندام.
چطور از رد پای دیجیتال خود محافظت کنیم؟
هر کسی می‌تواند با جست‌وجو درباره شما به بعضی از این اطلاعات دست پیدا کند، پس توصیه می‌شود با درنظرگرفتن نکته‌های زیر، مراقب اطلاعات حیاتی خود باشید تا به دردسر نیفتید.
۱. از موتورهای جست‌وجو برای بررسی ردپای دیجیتال خود استفاده کنید
نام خود را در موتورهای جست‌وجو وارد کنید. اگر نام خود را تغییر داده‌اید، نام فعلی و سابق را جست‌وجو کنید. بررسی نتایج موتور جست‌وجو به شما نشان می‌دهد که چه اطلاعاتی درباره شما در دسترس عموم است. راه‌اندازی گوگل آلرتز (Google Alerts) یکی از راه‌های زیرنظرگرفتن نامتان در دنیای اینترنت است.
۲. تعداد منابع اطلاعاتی را که نام شما در آنها وجود دارد کاهش دهید
مثلا وب‌سایت‌های املاک و خرید‌وفروش ممکن است اطلاعات زیادی از شما داشته باشند که مایل نباشید در اینترنت بمانند. این سایت‌ها معمولا به اطلاعات شخصی مانند شماره تلفن، آدرس و سن شما دسترسی دارند. اگر این وضعیت را دوست ندارید، می‌توانید با این وب‌سایت‌ها تماس بگیرید و درخواست کنید اطلاعات شما حذف شوند.
۳. مقدار اطلاعاتی را که به اشتراک می‌گذارید محدود کنید
هر بار که اطلاعات شخصی خود را در اختیار مجموعه‌ای قرار می‌دهید، ردپای دیجیتالی خود را گسترش می‌دهید. همچنین این احتمال را افزایش می‌دهید که یکی از این مجموعه‌ها داده‌های شما را ذخیره و از آن سوء‌استفاده کند یا آن را در اختیار افراد دیگر قرار بدهد. بنابراین قبل از ارسال هرگونه اطلاعات و پرکردن فرم‌ها، در نظر بگیرید که ارزشش را دارد یا خیر. شاید راه‌های دیگری هم برای به‌دست‌آوردن اطلاعات یا خدمات، بدون اشتراک‌گذاری اطلاعات وجود داشته باشد.
۴. تنظیمات حریم خصوصی خود را دوباره بررسی کنید
تنظیمات حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی به شما این امکان را می‌دهد که کنترل کنید چه کسی پست‌های شما را می‌بیند. این تنظیمات را بررسی کنید و مطمئن شوید متناسب با خواسته شما تنظیم شده باشند، مثلا فیسبوک به شما امکان می‌دهد نمایش پست‌ها را فقط به دوستان خود محدود کنید.
۵. از اشتراک‌گذاری بیش‌از‌حد در شبکه‌های اجتماعی خودداری کنید
شبکه‌های اجتماعی ارتباط با دیگران را آسان می‌کنند، اما می‌توانند اشتراک‌گذاری اطلاعات را نیز آسان کنند. قبل از افشای مکان، برنامه‌های سفر یا سایر اطلاعات شخصی خود، حسابی فکر کنید.
از ارائه شماره تلفن یا آدرس ایمیل خود در بخش «درباره من» شبکه‌های اجتماعی خودداری کنید. همچنین بهتر است از لایک کردن پیج‌های بانکی، ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی، داروخانه و… . خودداری کنید، چون این کار می‌تواند مجرمان سایبری را به حساب‌های مهم شما سوق دهد.
۶. از سایت‌های ناامن دوری کنید
مطمئن شوید که در سایتی امن تراکنش انجام می‌دهید. آدرس سایت باید با https شروع شود. حرف S در این آدرس مخفف کلمه secure است و نشان می‌دهد که سایت گواهی امنیتی دارد. همچنین باید یک آیکون به‌شکل قفل در سمت چپ نوار آدرس وجود داشته باشد. هرگز اطلاعات محرمانه را در سایت‌های ناامن به اشتراک نگذارید، به‌خصوص اطلاعاتی مثل جزئیات پرداخت را.
۷. از افشای اطلاعات خصوصی با وای‌فای عمومی خودداری کنید
شبکه‌های عمومی وای‌فای امنیت کمتری از شبکه‌های شخصی دارند، چون نمی‌دانید چه کسی آن را تنظیم و کنترل می‌کند یا چه کسی ممکن است در حال نظارت بر آن باشد. هنگام استفاده از شبکه‌های عمومی وای‌فای، از ارسال اطلاعات شخصی خودداری کنید.
۸. اکانت‌های قدیمی را حذف کنید
یکی از راه‌های کاهش رد پای دیجیتال حذف حساب‌های قدیمی است، مثلا پروفایل‌های شبکه‌های اجتماعی که دیگر استفاده نمی‌کنید یا اشتراک خبرنامه‌هایی که دیگر نمی‌خوانیدشان. خلاص‌شدن از شر حساب‌های غیرفعال، قرارگرفتن شما در معرض افشای احتمالی اطلاعات را به حداقل می‌رساند.
۹. رمز عبور قوی انتخاب کنید
این کار باعث می‌شود امنیت بیشتری در اینترنت داشته باشید. رمز قوی طولانی است و از حداقل ۱۲ کاراکتر حاوی ترکیبی از حروف بزرگ و کوچک و نمادها و اعداد تشکیل شده. هرچه رمز شما پیچیده‌تر باشد، هک‌کردن آن سخت‌تر می‌شود.
استفاده از برنامه‌های مدیریت رمز عبور، ایجاد و ذخیره‌سازی و مدیریت تمام رمزهای عبور را در یک حساب آنلاین امن انجام می‌دهد. رمزهای عبور خود را خصوصی نگه دارید. سعی کنید از رمز عبور یکسان برای همه حساب‌های خود استفاده نکنید و آنها را مرتب تغییر بدهید.
۱۰. با حساب فیسبوک وارد سایت‌های دیگر نشوید
برخی وب‌سایت‌ها و برنامه‌ها برای ورود، امکان استفاده از فیسبوک را فراهم کرده‌اند که راحت‌تر است. اما هر بار که با استفاده از اطلاعات کاربری فیسبوک خود وارد یک وب‌سایت دیگر می‌شوید، به آن شرکت اجازه می‌دهید تا داده‌های کاربری فیسبوک شما را استخراج کند که این کار بالقوه اطلاعات شخصی شما را در معرض خطر قرار می‌دهد.
۱۱. نرم‌افزارها را به‌روز نگه دارید
نرمافزارهای قدیمی می‌توانند ردپای دیجیتال زیادی را در خود جای دهند. بدون به‌روزرسانی نرم‌افزارها و حل مشکلات امنیتی آنها، مجرمان سایبری می‌توانند به این اطلاعات دسترسی پیدا کنند. مجرمان سایبری با سوء‌استفاده از آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزارها به‌راحتی به دستگاه‌ها و داده‌های قربانی دسترسی پیدا می‌کنند. نرمافزارهای قدیمی می‌توانند در برابر حملات هکرها آسیب‌پذیرتر باشند.
۱۲. با دقت از موبایل خود استفاده کنید
برای تلفن همراه خود رمز عبور تعیین کنید تا در صورت گم‌شدن، افراد دیگر به آن دسترسی نداشته باشند. هنگام نصب برنامه‌ها، توافقنامه‌ها را حتما بخوانید و بعد تأیید کنید. بسیاری از برنامه‌ها به شما اطلاع می‌دهند چه نوع اطلاعاتی را جمع‌آوری می‌کنند و ممکن است برای چه کارهایی استفاده کنند. این اپلیکیشن‌ها ممکن است داده‌های شخصی مانند ایمیل، مکان و فعالیت‌های آنلاین شما را استخراج کنند.
۱۳. قبل از پست‌کردن هر چیزی، بیشتر فکر کنید
آنچه در اینترنت پست می‌کنید در واقع پیامی است که نشان می‌دهد شما چه‌کسی هستید. ردپای دیجیتال شما، مانند عکس‌های آپلودشده، نظرات وبلاگ، ویدئوهای یوتیوب و پست‌های فیسبوک، ممکن است شما را آن‌طور که دوست دارید دیده شوید به تصویر نکشند. فقط چیزهایی را پست کنید که ردپای دیجیتالی مثبتی از شما به جا بگذارند و اطلاعات خصوصی را منتشر نکنید.
۱۴. پس از افشای اطلاعات، سریع اقدام کنید
اگر مشکوک هستید که ممکن است اطلاعات شما در معرض خطر قرار گرفته باشد، فوری اقدام کنید. اگر ضرر مالی در کار است، با بانک تماس بگیرید تا تخلف را گزارش کنید. گذرواژه‌هایی را که ممکن است افشا شده باشند تغییر بدهید. اگر رمز عبوری را برای حساب‌های دیگر استفاده کرده‌اید، آن را کامل تغییر بدهید.
حرف آخر
این روزها به‌سادگی یک کلیک‌کردن می‌توانیم اطلاعات شخصی زیادی را در دنیای اینترنت به اشتراک بگذاریم. بسیاری از اطلاعاتی که در اینترنت به شکل‌های مختلف در اختیار دیگران می‌گذاریم، می‌توانند مورد سوء‌استفاده قرار بگیرند. به همین دلیل باید در انتشار این اطلاعات بسیار حساس و محتاط باشید.
