قلدری سایبری یکی از مشکلات رو به رشد اجتماعی است که در فضای اینترنت اتفاق می‌افتد. تحقیقات نشان می‌دهد که از هر ۵ نوجوان یکی قربانی زورگیری سایبری بوده و ۵۹درصد نوجوانان در فضای مجازی آزار و اذیت شده‌اند. قلدری سایبری به‌دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد، مثلا ظاهر افراد، نژاد، مذهب و جنسیتشان. همچنین برخی از پژوهش‌ها حاکی از آن است که دختران بیش از پسران قربانی آزار و اذیت در فضای سایبری هستند. قربانیان قلدری مجازی درگیر مشکلات روانی فراوانی می‌شوند. افسردگی، اختلالات خواب و ترس و وحشت تنها بخشی از لطمه‌های روانی ناشی از این پدیده‌اند. در دوران همه‌گیری کرونا، میزان آزار و اذیت سایبری افزایش یافته است. طبق آمار، در این مدت میزان قلدری سایبری ۷۰درصد بیشتر شده، بنابراین لازم است درباره این معضل اجتماعی بیشتر بدانیم. در این مقاله، شما را با مفهوم قلدری سایبری، انواع آن و راه‌های مقابله با آن آشنا خواهیم کرد.
قلدری سایبری چیست؟
قلدری سایبری زمانی اتفاق می‌افتد که کسی با استفاده از اینترنت یکی از این کارها را انجام بدهد:
- دیگری را آزار و اذیت کند؛
- کسی را تهدید کند؛
- باعث شرمساری کسی شود.
تأثیرات منفی قلدری سایبری چیست؟
معمولا افراد کم‌سن‌وسال قربانی قلدری سایبری می‌شوند. البته ممکن است از بزرگ‌سالان هم زورگیری سایبری شود. تأثیرات منفی قلدری سایبری از زورگیری عادی بیشتر است. مهم‌ترین تأثیرات منفی قلدری سایبری عبارت‌اند از:
- در قلدری سایبری پیام‌های آزاردهنده به مخاطبان بیشتری می‌رسند.
- کلمات و تصاویر آزاردهنده اغلب در فضای مجازی باقی می‌مانند، حتی اگر شخصی محتوای آنلاین را پاک کند، باز هم ممکن است اسکرین‌شات آن دست به دست بچرخد.
- قربانیان قلدری سایبری اغلب نمی‌داند چه کسی آنها را آزار می‌دهد، در نتیجه راهی برای پایان‌دادن به این اوضاع ندارند.
- قربانیان آزار و اذیت سایبری دچار مشکلات روانی مختلفی می‌شوند. مشکلات عاطفی، جسمی، روانی و حتی تحصیلی تنها بخشی از مسائل قربانیان قلدری سایبری هستند.
- کودکانی که آزار و اذیت سایبری می‌شوند، بر اثر استرس ناشی از این پدیده دچار مشکلات جسمی مختلف هم می‌شوند. معده‌درد، سردرد و بیماری‌های پوستی تنها بخشی از بیماری‌هایی است که کودکان در این شرایط دچارشان می‌شوند.
- عادت‌های غذایی و خواب کودکان هم ممکن است تحت‌تأثیر قلدری سایبری قرار بگیرند.
- قلدری سایبری بر نمرات دانش‌آموزان نیز تأثیر می‌گذارد. قربانیانی که کودک یا نوجوان هستند تمرکز لازم برای درس‌خواندن را ندارند، چراکه این آزار و اذیت تمام وقت و انرژی‌شان را می‌گیرد.
- قلدری سایبری بر عزت‌نفس افراد و احساس ارزشمندبودن آنها تأثیر می‌گذارد. بسیاری از کودکانی که قربانی زورگیری مجازی می‌شوند، در مدرسه نیز از گروه‌های هم‌کلاسی‌ها یا دوستان طرد می‌شوند. این مسئله در نهایت باعث منزوی‌شدن این کودکان می‌شود.
- وقتی کودک یا نوجوانی در شبکه‌های اجتماعی یا بازی‌های آنلاین آزار و اذیت می‌شود، ممکن است احساس ناامیدی کند و شاید فکر کند تنها راه نجات از این عذاب روانی خودکشی است.
توجه به این مسئله و آشنایی بیشتر با ابعاد آن برای همه والدین ضروری است. هر پدر و مادری باید بداند که در این مواقع چه باید کرد.
انواع قلدری سایبری
امروزه کودکان و نوجوانان زمان زیادی را در فضای مجازی می‌گذرانند. آنها هر روز با استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند، تبلت و رایانه تکالیف مدرسه خود را انجام می‌دهند، برای تحقیق‌های کلاسی خود مطلب جمع می‌کنند و با دوستان و اعضای خانواده خود ارتباط برقرار می‌کنند.
ارسال پیامک و استفاده از شبکه‌های اجتماعی یکی از بهترین راه‌های ارتباطی کودکان و نوجوانان است، البته این کار مانند هر فعالیت اجتماعی دیگری فرصتی برای قلدری نیز ایجاد می‌کند. زورگیری در فضای مجازی ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم انجام شود. زورگیری مجازی انواع مختلفی دارد. در ادامه، رایج‌ترین انواع قلدری سایبری را بررسی می‌کنیم.
۱. آزار و اذیت
آزار و اذیت دیگران یکی از رایج‌ترین انواع قلدری مجازی است. زورگیر سایبری از راه‌های مختلفی قربانی خود را آزار می‌دهد، مثلا:
- در بسیاری از پلتفرم‌های آنلاین، بخشی وجود دارد که می‌توان رفتار نامناسب کاربران را گزارش داد. قلدرهای سایبری برای به‌دردسرانداختن قربانی یا حذف او از محیط آنلاین، از این قسمت استفاده می‌کنند.
- حمله‌های پیامکی یا ایمیلی روش دیگری برای آزار و اذیت افراد است. در این روش برای قربانی هزاران پیامک یا ایمیل ارسال می‌شود و او را تحت‌فشار روانی می‌گذارند.
- ارسال کامنت‌های بی‌ادبانه، خشن یا توهین‌آمیز به قربانی در شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین.
- انتشار شایعات یا پیام‌های تهدیدآمیز در شبکه‌های اجتماعی.
۲. جعل هویت
ممکن است زورگیر مجازی هویت فرد دیگری را جعل و مشکلاتی در زندگی او ایجاد کند. جعل هویت ممکن است به اشکال مختلف انجام شود، مثلا:
- ایجاد حساب کاربری با نام و تصاویر شخص قربانی در شبکه‌های اجتماعی و ارسال مطالب نامناسب از آن حساب کاربری.
- تظاهرکردن زورگیر به اینکه شخص دیگری است و ایجاد رابطه ساختگی با افراد ناآگاه و سوءاستفاده از آنها.
- هک‌کردن حساب کاربری قربانی در شبکه‌های اجتماعی و ارسال پیام‌های آزاردهنده به دوستان و نزدیکان او.
۳. ارسال عکس‌ها یا فیلم‌های نامناسب
قلدری مجازی ممکن است با ارسال تصاویر نامناسب نیز رخ بدهد. در این نوع قلدری، عکس‌ها و فیلم‌های خصوصی قربانی در اختیار زورگیر سایبری قرار می‌گیرند. در واقع، از تصاویر و فیلم‌های نامناسب یا خصوصی برای باج‌گیری از قربانی استفاده می‌شود.
۴. ایجاد وب‌سایت
زورگیر ممکن است وب‌سایت، وبلاگ یا نظرسنجی آنلاین راه بیندازد تا دیگری را آزار بدهد. او ممکن است از این روش برای انتشار اطلاعات محرمانه قربانی استفاده کند.
انواع دیگر قلدری مجازی
قلدری سایبری محدود به انواعی که گفتیم نیست. روش‌های دیگری نیز ممکن است برای زورگیری مجازی به کار بروند. مثلا ممکن است زورگیر ویروس و بدافزار به ایمیل قربانی بفرستد و از این راه او را کنترل کند. حتی ممکن است در شبکه‌های اجتماعی شایعاتی منتشر کند، ولی نامی از قربانی نیاورد. در این حالت، قربانی مدام نگران است که نامش فاش شود.
چطور با قلدری سایبری مقابله کنیم؟
مقابله با قلدری سایبری کار ساده‌ای نیست، اما با انجام چند کار می‌توانید از فرزندتان در برابرش محافظت کنید. برای مقابله با زورگیری مجازی باید با فرزندتان صحبت و او را از خطرات آگاه کنید. همچنین باید به آنها روش‌های مقابله با این معضل اجتماعی را آموزش بدهید. برای مقابله با قلدری سایبری چند راهکار ساده وجود دارد که در ادامه توضیحشان می‌دهیم.
۱. از رمز عبور استفاده کنید
رمز عبور بهترین ابزار برای محافظت از حساب‌های کاربری و وسایل الکترونیکی است. این را به فرزند خود آموزش بدهید و به او تأکید کنید که نباید رمز عبورش را با هیچ‌کس، حتی بهترین دوستش، در میان بگذارد. واقعیت این است که هیچ تضمینی نیست دوستی‌ها تا ابد ماندگار باشند.
۲. از ابزار و تنظیمات حریم خصوصی استفاده کنید
فرقی ندارد عضو کدام شبکه اجتماعی باشید. در تمام شبکه‌های اجتماعی ابزارهایی برای تنظیم حریم خصوصی وجود دارد. همراه با فرزندتان حساب‌های کاربری‌اش را بررسی کنید، مثلا مطمئن شوید که قبل از تگ‌شدن در یک تصویر از او اجازه خواسته شود.
۳. اطلاعات شخصی خود را فاش نکنید
به فرزندانتان یادآوری کنید که در فضای مجازی، مردم همیشه آنچه ادعا می‌کنند نیستند. اگر عکس پروفایل کسی عکس دختری نوجوان است، دلیل نمی‌شود که صاحب پروفایل همان دختر باشد. ممکن است شخصی این‌طور تظاهر می‌کند تا اطلاعات نوجوانان را جمع‌آوری کند، بنابراین هرگز نباید آدرس، شماره تلفن یا آدرس ایمیل خود را در فضای مجازی به اشتراک گذاشت.
۴. موقعیت مکانی خود را با هر کسی به اشتراک نگذارید
تقریبا همه تلفن‌های همراه هوشمند امکان اشتراک‌گذاری موقعیت مکانی را دارند. به فرزندانتان یاد بدهید که موقعیت مکانی خود را با هر کسی به اشتراک نگذارند.
۵. قبل از ارسال مطالب فکر کنید
به فرزندانتان آداب استفاده از شبکه‌های اجتماعی را یاد بدهید. کمک کنید که یاد بگیرند همیشه پیش از ارسال مطالب کمی فکر کنند، مثلا مطلب را آفلاین بنویسند و بعد از یک ساعت تصمیم بگیرند که می‌خواهند آن را در فضای مجازی منتشر کنند یا نه.
۶. بعد از استفاده از وسایل الکترونیکی عمومی، از حساب‌های کاربری خود خارج شوید
به نوجوانان خود استفاده صحیح از سیستم‌های رایانه‌ای مدرسه یا کتابخانه را یاد بدهید. یادآوری کنید که در این مواقع همیشه از حساب‌های کاربری خود خارج شوند، چراکه ممکن است بعد از آنها کسی وارد حساب کاربری‌شان شود و رمز عبور آنها را تغییر بدهد.
۷. به زورگیران مجازی جواب ندهید
هدف زورگیران سایبری درگیرکردن احساسات و عواطف شماست، بنابراین بهتر است هیچ پاسخی به آنها ندهید. لازم نیست چیزی را به آنها توضیح بدهید یا با آنها درگیر شوید. بهتر است در این مواقع از پیام‌هایشان اسکرین‌شات بگیرید تا بتوانید از آن برای گزارش زورگیری استفاده کنید.
۸. قلدری سایبری را گزارش بدهید
به فرزندان خود یاد بدهید که در چنین مواقعی ابتدا شما یا شخص قابل‌اعتمادی را مطلع کنند. پس از آن موضوع را از طریق مراجع قضایی و پلیس فتا پیگیری کنید.
سخن پایانی
همیشه در فضای مجازی خطراتی وجود دارد. قلدری سایبری یکی از این خطرات است. البته چنین خطراتی نباید باعث شود فرزندان خود را محدود کنید. بهتر است آنها را با این مسائل آشنا کنید و به آنها راه‌های مقابله را آموزش بدهید.
