بارها این جمله را شنیده‌ایم که من زیاد درس می‌خوانم اما نمی‌دانم چرا به همان اندازه نتیجه نمی‌گیرم! وقتی از چنین داوطلبی می‌پرسیم که چند ساعت در طول روز یا هفته درس می‌خوانی، برای هر درس چه تعداد تست می‌زنی و برای خواب و تفریحاتت چه برنامه‌ای داری، اکثرا پاسخ دقیقی به ما نمی‌دهند.
مشکل چنین داوطلبانی نداشتن برنامه‌ریزی است، در واقع آن‌ها خودشان فکر می‌کنند دائم در حال درس خواندن هستند در حالی که حقیقت چیز دیگری است! برنامه ریزی درسی چیست؟ تا چه حد با اصول برنامه‌ریزی درسی آشنایی دارید؟ آیا می‌دانید رتبه برترها چطور برنامه‌ریزی می‌کنند؟ اگر تا به حال برنامه‌ریزی درستی نداشته‌اید نگران نباشید چون قرار است در این محتوا به صفر تا صد اصول برنامه‌ریزی تحصیلی بپردازیم.
اصول برنامه‌ریزی درسی چیست؟
قبل از هر چیزی لازم است یادآوری کنم که هر کسی باید برنامه مخصوص به خودش را داشته باشد؛ یعنی برنامه هر کسی طبق هدف او، توانایی‌های شخصی‌اش و نیز فرصتی که در اختیار دارد تنظیم می‌شود. با این حال همه برنامه‌ها باید از یک سری اصول خاص پیروی کنند. اصولی مانند:
تعیین هدف به صورت دقیق و نوشتن آن بر روی کاغذ.
تهیه لیستی از تمام کارهایی که در طول روز انجام می‌دهید؛ یعنی مدت کوتاهی همه کارهایی که در طول شبانه‌روز انجام می‌دهید را در یک دفتر یادداشت کنید.
چهارچوب کلی برنامه را مشخص کنید؛ مثلا در طول هفته قرار است چه کارهایی انجام دهید و حالا برای تک تک روزهای هفته کارهای مربوط به آن‌ها را هم مشخص کنید. همچنین معلوم کنید که در هر روز قرار است چند پارت مطالعاتی داشته باشید، هر پارت چند ساعت باشد و…
بعد از نوشتن لیست کارهای هر روز لازم است اولویت‌بندی کنید؛ یعنی کارهای مهم‌تر را در بالای لیست بنویسید.
در انتهای هر روز، هر هفته و هر ماه برنامه‌هایتان را ارزیابی کنید؛ به چند درصد از برنامه‌ریزی‌هایتان عمل کرده‌اید؟
یک مثال برای برنامه‌ریزی درسی
برای اینکه کامل متوجه اصول برنامه‌ریزی درسی شوید از یک مثال کمک می‌گیریم. یک دانش‌آموز دوازدهمی را در نظر بگیرید که در طول هفته روز یکشنبه امتحان زیست دارد، دوشنبه باید تکالیف ریاضی را تحویل دهد، خودش را برای کنکور آماده می‌کند، چهارشنبه نوبت دندان‌پزشکی دارد و به یک دورهمی دوستانه دعوت شده، کلیات برنامه او به این شکل است:
هدف او معدل بالای 19 در امتحانات نهایی و قبولی رشته داروسازی در کنکور است.
ابتدا لیست کارهای هر روز را تهیه می‌کند.
او می‌خواهد برای رسیدن به هدفش در روزهای مدرسه 4 پارت 1/5 ساعتی و در روزهای تعطیل 7 پارت درس بخواند.
اولویت با مطالعه برای امتحان زیست، انجام تکالیف ریاضی و رفتن به دندان‌پزشکی و البته مطالعه برای کنکور است.
چون روز چهارشنبه بخشی از زمان او برای انجام کارهای دندان‌پزشکی صرف می‌شود، آخر هفته بیشتر مطالعه می‌کند تا کم‌کاری‌ها را جبران کند.
آخرین اولویت شرکت در دورهمی دوستانه است که اگر برنامه هفتگی‌اش را کامل کند، آخر هفته تایم کوتاهی را به آن اختصاص می‌دهد.
لزوم برنامه‌ریزی برای پیشرفت تحصیلی
اصولا هر کجا که وقت محدودی در اختیار داریم، هدف مهمی مشخص کرده‌ایم و حجم کارهای پیش‌رو زیاد است، برنامه‌ریزی کردن از واجبات است! چرا؟ دو داوطلب را در نظر بگیرید؛ داوطلب الف هیچ برنامه‌ای ندارد، صبح‌ها معمولا ساعت 11 بیدار می‌شود تا ظهر کمی درس می‌خواند و عصر با دوستانش قرار می‌گذارد و شب باز هم کمی مطالعه می‌کند و بعد از چند ساعت بازی و گیم می‌خوابد.
داوطلب برای همه کارهایش برنامه دارد. می‌داند که هر درسی را چقدر باید مطالعه کند، چه تعداد تست بزند و چه وقت استراحت کند. حالا فرض کنیم یک ماه به کنکور یا برگزاری امتحانات مانده، خودتان بگویید که الان شانس موفقیت کدام داوطلب بیشتر است؟
فواید برنامه ریزی تحصیلی
فکر می‌کنم با مثال پاراگراف قبلی متوجه لزوم برنامه‌ریزی شدید، در ادامه بیشتر در مورد فواید برنامه‌ریزی تحصیلی صحبت می‌کنیم:
رهایی از سردرگمی: مشکل اکثر داوطلبان و دانش‌آموزان سردرگمی است، گویی در یک هزارتو قرار دارند و نمی‌دانند راه خروج کدام است؟ راه خروج و نقشه راه در برنامه‌ریزی کردن است!
افزایش انگیزه: وقتی قدم به قدم برنامه‌هایتان را انجام می‌دهید، با برداشتن هر قدمی اعتماد به نفس پیدا می‌کنید و انگیزه شما برای ادامه راه بیشتر می‌شود.
استفاده بهینه از امکانات: امکاناتی مثل زمان، انرژی، منابع، کلاس‌ها و… در واقع برنامه‌ریزی از اتلاف همه این منابع به خصوص اتلاف وقت پیشگیری می‌کند.
کاهش استرس و عذاب وجدان: حتما برای شما هم پیش آمده که حجم زیادی از کارهای مختلف پیش‌رویتان هست اما نمی‌دانید چطور برنامه‌ریزی کنید و از کجا شروع کنید. در نتیجه ترجیح می‌دهید کلا بیخیال شوید و قسمت بعدی سریالتان را ببینید؛ اما باز هم استرس و عذاب وجدان دست از سرتان برنمی‌دارد!
استرس کنکور؛ چگونه استرسم را برای کنکور کنترل کنم؟ حتما بخوانید: استرس کنکور؛ چگونه استرسم را برای کنکور کنترل کنم؟
معرفی انواع برنامه ریزی درسی
برای پیشرفت تحصیلی مخصوصا در زمینه کنکور ما به سه نوع برنامه‌ریزی درسی؛ یعنی برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت احتیاج داریم:
برنامه ریزی بلند مدت: هدف از برنامه‌ریزی بلند مدت این است که دقیقا مشخص کنید که قرار است در تمام طول مسیر چه کارهایی انجام دهید و هر کار را در چه زمانی به پایان برسانید؛ مثلا تا پایان نیم‌سال اول مطالعه کدام کتاب‌ها را تمام کنید، تا عید چند دور دروس را مطالعه کنید، کی جمع‌بندی را شروع کنید و… این نوع از برنامه‌ریزی را بهتر است به عهده مشاورتان بگذارید یا از برنامه راهبردی آزمون‌ها استفاده کنید.
برنامه‌ریزی میان مدت: همان برنامه هفتگی یا ماهیانه است؛ برای مثال برنامه دو هفته‌ای آزمون‌ها یا برنامه هفتگی مدرسه مثال‌هایی از این نوع برنامه‌ریزی هستند.
برنامه‌ریزی کوتاه مدت: باید توسط خود دانش‌آموزان انجام شود و شامل لیستی از کارهای روزانه و اولویت‌بندی آن‌ها است.
برنامه‌ریزی درسی خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟
همین که لیست کارهایمان را روی کاغذ بنویسم و بعد کارها را طبق اولویت مرتب کنیم یعنی برنامه‌ریزی کرده‌ایم؟ این کار به تنهایی کافی نیست؛ بلکه برنامه‌ریزی درسی خوب ویژگی‌هایی دارد که باید آن‌ها را هم در نظر بگیریم:
یک برنامه‌ریزی درسی خوب باید انعطاف‌پذیر باشد؛ یعنی هرکجا که لازم بود بتوانیم آن را کمی تغییر دهیم و با شرایط حال حاضر منطبق کنیم.
باید در برنامه هفتگی و روزانه‌تان حتما تایم‌های جبرانی داشته باشید، البته این زمان‌ها برای جبران تنبلی نیست بلکه برای جبران اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی است!
باید در طول روز حداقل سه درس مختلف را مطالعه کنید؛ یعنی برنامه شما تنوع داشته باشد.
زمان‌های استراحت هم باید مشخص باشند؛ یعنی بی‌وقفه درس خواندن هم به اندازه تنبلی کردن اشتباه است.
برنامه شما باید طوری باشد که توانایی انجام آن را داشته باشید؛ مثلا داوطلبی که توانایی‌اش در حد روزی 4 ساعت درس خواندن است، اگر از همان اول با یک برنامه 10 ساعتی شروع کند، بعد از چند روز کلا بیخیال درس خواندن می‌شود!
پایان هر روز، هر هفته و هر ماه باید برنامه‌هایتان را ارزیابی و بررسی کنید.
اشتباهات متداول در برنامه‌ریزی درسی
گاهی دانش‌آموزان گلایه می‌کنند که من با اینکه برنامه‌ریزی درسی دارم اما باز هم هیچ پیشرفتی نمی‌کنم! مهم‌ترین دلیل این اتفاق برنامه‌ریزی غلط است؛ یکسری اشتباهات متداول در برنامه‌ریزی درسی اکثر داوطلبان وجود دارد که باعث می‌شود از برنامه‌ریزی کردن نتیجه دلخواهشان را نگیرند. مثل:
بیشتر از حد توانشان برنامه‌ریزی می‌کنند؛ ساعت مطالعه را باید آهسته آهسته افزایش دهید.
اصل تناسب را رعایت نمی‌کنند؛ مثلا ساعت مطالعه هر درس باید متناسب با درجه سختی و اهمیت آن درس باشد.
فقط درس می‌خوانند و کمتر تست می‌زنند.
بین بازه‌های مطالعاتی استراحت نمی‌کنند.
زمان‌های مناسبی را برای مطالعه انتخاب نمی‌کنند؛ مثلا مطالعه را به سرظهرها یا آخر شب‌ها موکول می‌کنند.
برنامه آن‌ها تنوع کافی ندارد؛ مثلا در طول یک روز فقط ریاضی می‌خوانند!
فقط برای درس برنامه‌ریزی می‌کنند، در حالی‌که باید برای تفریح، استفاده از فضای مجازی و استراحت هم برنامه داشته باشید.
به برنامه ریزی‌هایشان تعهد ندارند.
افزایش ساعت مطالعه؛ چگونه ساعت مطالعه خود را افزایش دهیم؟ حتما بخوانید: افزایش ساعت مطالعه؛ چگونه ساعت مطالعه خود را افزایش دهیم؟
کدام برنامه‌ریزی درسی برای من مناسب‌تر است؟
گفتیم که برای برنامه‌ریزی درسی اصولی وجود دارد که همه باید از آن‌ها پیروی کنند اما در عین حال هر کسی باید برنامه‌ریزی مخصوص به خودش را داشته باشد و به عبارتی برنامه‌ها باید شخصی سازی شوند. حالا از کجا متوجه شوید که کدام برنامه‌ریزی درسی برای شما مناسب‌تر است؟ برای اینکه متوجه این موضوع شوید لازم است چند سوال مهم را از خودتان بپرسید:
هدف من چیست؟
نقاط ضعف و قوت من چیست؟
توانایی من در چه حدی است؛ یعنی با چه ساعت مطالعه‌ای می‌توانم شروع کنم؟
دزدهای زمان من کدامند؛ یعنی چه کارهایی در طول روز زمان من را هدر می‌دهند؟
چقدر زمان در اختیار دارم؟
برای هر درس به چند ساعت مطالعه و چقدر تست احتیاج دارم؟
برنامه‌ریزی برای کنکور را از کی شروع کنیم؟
هر چقدر زودتر بهتر! یعنی ایده‌آل‌ترین حالت این است که از همان سال دهم یا یازدهم به تدریج کنکوری خواندن و تست‌زنی را آغاز کنید، بزرگترین هدف در سال دهم و یازدهم رفع اشکال همه نقاط ضعف و آمادگی برای ورود به پایه دوازدهم است. به هر دلیلی تا سال دوازدهم برنامه‌ریزی برای کنکور را شروع نکرده‌ایم، الان دیر است؟ اگر از تابستان یا نهایتا آغاز سال تحصیلی استارت کار را بزنید و با برنامه پیش بروید هنوز هم می‌توانید به هدفتان برسید.
البته تاکید ما برای دوازدهمی‌ها این است که مطالعه را از همان تابستان شروع کنند و در بازه تابستان دروس پایه را رفع اشکال کنند.
اگر کسی بعد از کنکور دادن از خودش راضی نبود بهتر است تا اعلام نتایج صبر کند، در این بازه استراحت کند و نقاط ضعفش را شناسایی کند و بعد از اعلام نتایج، برنامه‌ریزی برای کنکور را آغاز کند.
