عوامل موثر بر ایجاد بیماریهای دستگاه تناسلی زنان، شامل طیف وسیعی از عوامل است که برخی ژنتیکی یا فامیلی است اما برخی در طول زندگی بر سلامت دستگاه تناسلی اثر می‌گذارد .
دستگاه تناسلی زنان شامل دو بخش داخلی و خارجی استو عوامل موثر بر سلامت دستگاه تناسلی شامل طیف وسیعی از عوامل است که برخی ژنتیکی یا فامیلی است اما برخی در طول زندگی بر سلامت دستگاه تناسلی اثر می‌گذارد؛ در زیر به این دسته از عوامل شامل بهداشت فردی و شرایط محیطی ابتلا به بیماریها می‌پردازیم:
رعایت بهداشت فردی و انجام رفتارهای بهداشتی
یکی از اصول مهم در عوامل فردی، رعایت بهداشت فردی است که منظور از بهداشت فردی تمیز و خشک نگه داشتن دستگاه تناسلی است؛ نوع و نحوه پوشش و شستشوی ناحیه تناسلی از اهمیت به سزایی برخوردار است، مثلا پوشیدن لباسهای تنگ مانند شلوار جینٌ، جوراب شلواری و مایو، باعث افزایش دما و رطوبت دستگاه تناسلی می‌شود که محیط را برای رشد میکروبها آماده می‌کند، لذا توصیه می‌شود از پوشیدن آنها به مدت طولانی خودداری شود.
در نواحی مرطوب ومناطق گرم که بدن سریع عرق می‌کند، لباس زیر باید سریع تعویض شود، چون رطوبت، رشد میکروبها و قارچها را سرعت می‌بخشد، پس لازم است دستگاه تناسلی پس از هربار شستشو، حتما خشک شود تا زمینه حضور عوامل بیماریزا فراهم نشود.
نحوه شستشو اندام تناسلی به خصوص در دختران کم سن در بهداشت دستگاه تناسلی اهمیت بسیار دارد؛ کودکان دختر بهتر است آموزش داده شوند که پس از ادرار کردن و اجابت مزاج، همیشه از سمت جلو بطرف عقب خود را بشویند؛ از عوامل فردی مهم دیگر رعایت بهداشت در ارتباط جنسی است؛ ارتباط جنسی با همسر آلوده به بیماریهای دستگاه تناسلی مانند انواع عفونتهای منتقله از راه ارتباط جنسی، اگر بدون کاندوم باشد، زن را در معرض ابتلاء به عفونتهای جنسی قرار می‌دهد؛ بر عکس این حالت هم درست است؛ لذا درمان عفونتهای منتقله جنسی در هر دو زوج، لازمه پیشگیری از انتقال بیماری از فردی به همسر اوست.
عوامل محیطی
استخر
آلودگیهای قارچی در استخرها و سالنهای ورزشی افزایش چشمگیری در فصول گرم دارد؛ از جمله این قارچها کاندیداآلبیکنس است که می‌تواند موجب شیوع بیماریهای قارچی پوستی خصوصا در نواحی چیندار بدن از جمله دستگاه تناسلی شوند، لذا شناگران باید در استخرهای عمومی برای حفظ سلامت خود، پس از استفاده از استخر، بدن خود را کاملا با آب و صابون بشویند.
شرایط فیزیکی و شیمیایی محیط کار
شرایط فیزیکی و شیمیایی محیط کار می‌تواند بر سلامت دستگاه تناسلی اثر مضر داشته باشد، از جمله این عوامل، اشعه ایکس، گازهای شیمیایی و درجه حرارت بالاست که در صورت مواجه طولانی مدت می‌تواند باعث ناتوانی جنسی و ناباروری یا ایجاد ناهنجاریهای مادرزادی شوند.
اختلالات و بیماریهای شایع دستگاه تناسلی
اختلالات دستگاه تناسلی زنان ممکن است جزئی یا جدی و شدید باشند اما غالبا موجب اضطراب و ناراحتی می‌شوند؛ اختلالات خوشخیم زنان، علائم و نشانه‌های متنوعی را نشان می‌دهند که بر حسب گروههای سنی مختلف، متفاوت هستند.
التهاب و عفونت واژن(واژینیت)
واژینیت، التهاب واژن است که می‌تواند منجر به ترشحات، خارش و درد شود؛ واژینیت شامل دو دسته کلی عفونی و آتروفیک ایت که التهاب می‌تواند ناشی از باکتری، قارچ یا انگل باشد.
واژینیت عفونی
واژینیت باکتریال: عفونت باکتریایی به دنبال رشد و تکثیر بیش از حد باکتریهای غیر هوازی موجود در واژن ایجاد می‌شود؛ ترشحات ممکن است به رنگ سفید مایل به خاکستری، دارای بوی شبیه ماهی و ممکن است بیشتر پس از مقاربت ظاهر شود.
کاندیدیازیس: معمولا توسط قارچی به نام کاندیداآلبیکنس ایجاد می‌شود؛ بیشتر در دوره حاملگی، دیابت یا افرادی که داروهایی مانند کورتیکواستروئید(داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی) و ضد بارداری‌های خوراکی مصرف می‌کنند، ایجاد می‌شود؛ علامت اصلی آن خارش است اما ممکن است ترشح غلیظ سفید، که شبیه پنیر روستایی نیز داشته باشند.
تریکومونیاز: توسط یک انگل ایجاد می شود و معمولا با مقاربت جنسی منتقل می‌شود؛ ممکن است در ایجاد سرطان سرویکس، عفونتهای بعد از عمل، پی‌آمدهای ناخواسته بارداری، بیماری التهابی لگن و نازایی، نقش داشته باشد؛ ترشحات رقیق واژن که زرد مایل به قهوه‌ای و گاهی کف دار است، خارش شدید و حساسیت ولو و واژن، وجود دانه‌های قرمز رنگ و داشتن بوی تعفن از دیگر نشانه‌های آن است.
علائم واژنیت عفونی
تغییر در رنگ، بو و میزان ترشحات واژن
تحریک و خارش ولو و واژن
درد در طی مقاربت
سوزش ادرار
خونریزی کم یا لکه‌بینی واژن
بوی ناخوشایند ترشحات
در آتروفی خشکی و خارش واژن، سوزش واژن، کوتاه و سفت شدن کانال واژن وجود دارد.
عوارض واژنیت عفونی
در زنان باردار، واژینوز باکتریال و تریکومونیاز باعث زایمان زودرس و تولد نوزاد با وزن کم می‌شود؛ زنان با واژینوز باکتریال یا تریکومونیاز هم در معرض خطر بیشتری برای دستیابی به HIV و سایر عفونتهای منتقله از راه جنسی هستند؛ در کاندیدیاز ممکن است به علت تورم، خراشیدگی و التهاب، نزدیکی جنسی دردناک و یا غیر ممکن شود؛ همچنین به علت اصطکاک در حین راه رفتن، ممکن است بیمار دچار ناراحتی در هنگام راه رفتن شود؛ آتروفی منجر به تغییر در محیط اسیدی واژن می‌شود که فرد را بیشتر مستعد ابتلا به عفونت با باکتریها، مخمر یا سایر ارگانیسمها می‌کند؛ ممکن است تغییرات آتروفیک واژن با تغییر در سیستم ادراری که می‌تواند منجر به مشکلات ادراری شود همراه باشد و بیمار تکرر ادرار یا فوریت ادرار کردن یا سوزش با ادرار کردن را تجربه کند.
واژینیت آتروفیک
نازک شدن و التهاب دیواره‌های واژن به دلیل کاهش استروژن است که اغلب پس از یائسگی رخ می دهد اما می‌تواند در طی شیردهی یا کاهش تولید استروژن در بدن(پس از عمل جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان، یائسگی، جراحی، پس از پرتودرمانی لگن برای سرطان، پس از شیمی درمانی برای سرطان) نیز رخ دهد؛ تشخیص آتروفی واژن با معاینه لگن، تست پاپ اسمیر و آزمایش ادرار ممکن است.
خشکی واژن
خشکی واژن یک مشکل شایع در زنان به خصوص در دوران یائسگی است؛ خشکی واژن، علامت مشخصه آتروفی واژن(واژینیت آتروفیک) است؛ تغییرات هورمونی در طی چرخه قاعدگی و سن، مقدار و قوام این رطوبت را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ شرایط گوناگون، منجر به خشکی واژن می‌شوند که کاهش سطح استروژن، استفاده از برخی داروها مانند داروهای آلرژی و سرماخوردگی و همچنین برخی از داروهای ضد افسردگی از جمله آنها است؛ خشکی واژن ممکن است به همراه علائم و نشانه‌هایی از قبیل کوفتگی، سوزش، خارش، درد یا خونریزی همراه با مقاربت، تکرر ادرار یا اضطرار باشد.
خونریزی غیرطبیعی از واژن
هر گونه خونریزی از ناحیه واژن که ربطی به عادت ماهانه طبیعی ندارد خونریزی غیرطبیعی از واژن تلقی می‌شود؛ خونریزی غیرطبیعی رحم، یکی از شایعترین مشکلات بالینی در تخصص بیماریهای زنان است؛ این نوع خونریزی ممکن است شامل لکه‌بینی یعنی مقدار کمی از خون بین دوره پریودی که اغلب در دستمال توالت بعد از پاک کردن دیده می‌شود یا دوره‌های بسیار سنگین که در آن، پد کاملا خیس می‌شود و هفته‌ها طول می‌کشد.
دلایل خونریزی غیرطبیعی از واژن
خونریزی غیرطبیعی واژینال می‌تواند به خاطر شرایط زنان و دیگر مشکلات پزشکی باشد.
علل احتمالی خونریزی غیرطبیعی واژن عبارتند از:
-بارداری(مثل سقط خود به خودی، حاملگی خارج از رحم)
-عفونت(اندومتریت، کلامیدیا، سوزاک، عفونت گردن رحم، بیماریهای التهابی لگن(PID)، عفونت واژن)
-اختلالات و نوسان هورمونی(مثل عدم تخمک‌گذاری و درمان استروژنی)
-اجسام خارجی داخل رحمی(مثلIUD)
-یائسگی
-کیستهای تخمدان
-اختلالات انعقادی
-کمکاری تیروئید
-توقف قرصهای جلوگیری از بارداری یا درمان جایگزینی هورمونی(خونریزی خروج)
-فیبروئید پیشابراه
-ترومای(ضربه) واژن یا گردن رحم
-سرطان واژن
-تومورهای رحم(خوشخیم و بدخیم) شامل سرطان آندومتر، سرطان گردن رحم، هیپرپلازی آندومتر
-سرطان تخمدان
درمان خونریزی غیرطبیعی از واژن
درمان خونریزی غیر طبیعی واژینال، بسته به علت آن می‌تواند دارویی یا جراحی باشد.
اختلالات قاعدگی
اختلالات قاعدگی شامل سندرم قبل از قاعدگی، قاعدگی دردناک، قطع قاعدگی، خونریزی بیش از حد، خونریزی نامنظم یا خونریزی در فواصل دوره‌های قاعدگی یا بی‌ارتباط به دوره قاعدگی است.
علل اختلالات قاعدگی
-حاملگی خارج رحمی
-اختلالات آناتومیک
-فیبروئید
-اختلالات انعقاد خون
-ورزشهای سنگین
-تخمدانهای پلی کیستیک
-سقط
علائم اختلالات قاعدگی
-سردرد
-احساس خستگی و کوفتگی
-درد ناحیه کمر
-پستانهای دردناک
-کم خونی
-تغییرات خلقی
دیس پارونی
مقاربت مشکل یا همراه با درد است که ممکن است به صورت سطحی، عمقی، اولیه و ثانویه باشد؛ درد ممکن است در شروع، حین یا بعد از مقاربت باشد.
علل دیس پارونی
-آسیبهای زایمانی
-عدم لغزندگی و خشکی واژن
-عفونتهای لگن
-آتروفی واژن در زنان یائسه
-فیبروم
-عفونتهای دستگاه ادراری
-عفونتهای شایع واژن
-مشکلات روانشناسی مانند اضطراب، افسردگی و استرس
-آسیب، ضربه و تحریک مانند تصادف، جراحی لگن، اختلالات مادرزادی
درمان دیس پارونی
درمان دیس پارونی بستگی به علت مشکل دارد.
سیستوسل یا افتادگی مثانه
زمانی اتفاق می‌افتد که بافتهای حمایت‌کننده بین دیواره واژن و مثانه در زنان ضعیف و خاصیت کششی آنها کاهش یابد، در نتیجه مثانه به طرف پایین، یعنی مجرای خروجی واژن جابجا می‌شود که به آن افتادگی مثانه گویند.
علل سیستوسل
-صدمات و کشش زیاد به هنگام زایمان و تولد نوزاد
-افزایش سن
-تعداد زیاد زایمان
-داشتن اضافه وزن و چاقی
-مکرر بلند کردن اجسام سنگین
-سرفه‌های مزمن
-زور زدن هنگام اجابت مزاج به خصوص در زمان یبوست
علائم سیستوسل
-احساس فشار در ناحیه لگن و واژن به خصوص در هنگام ایستادن طولانی مدت
-خستگی
-اختلال در دفع ادرار مثل بی‌اختیاری در دفع ادرار، تکرر ادرار و احساس اجبار در دفع ادرار
-درد ناحیه کمر
-درد لگن
-مقاربت دردناک
-احساس خالی نشدن کامل مثانه بعد از ادرار کردن
-عفونت مثانه
-نشت ادرار در هنگام رابطه جنسی
درمان سیستوسل
ورزش کیگل که شامل انقباض یا سفت کردن عضلات واژن است، به منظور تقویت عضلات این ناحیه انجام می‌گیردغ در مواردی به کمک عمل جراحی، موارد غیرطبیعی ساختمانی اعضاء لگن اصلاح می‌شوند.
رکتوسل
به دلیل پارگی عضلات کف لگن که در زیر واژن قرار دارند، ممکن است رکتوم به طرف بالا متمایل شده، لذا دیواره خلفی واژن را به طرف جلو فشار داده و وضعیت غیر طبیعی ایجاد کند که به آن رکتوسل گویند؛ شایعترین علت رکتوسل حاملگی و زایمان است؛ زیرا ماهیچه‌ها و رباطهای حمایت‌کننده واژن در طی حاملگی ضعیف و کشیده می‌شوند.
علائم رکتوسل
-احساس فشار در ناحیه لگن
-خستگی
-درد کمر و درد لگن
-احساس زور و فشار در ناحیه مقعد
-یبوست و عدم کنترل در دفع گاز و مدفوع در بیماران دچار پارگی
-مقاربت دردناک
درمان رکتوسل
درمان رکتوسل همانند درمان سیستوسل است، ورزش کیگل که شامل انقباض یا سفت کردن عضلات واژن است، به منظور تقویت عضلات این ناحیه انجام می‌گیرد؛ در مواردی به کمک عمل جراحی، موارد غیر طبیعی ساختمانی اعضاء لگن اصلاح می‌شوند.
پرولاپس رحم
در صورتی که رباط و بافتهای نگه دارنده رحم در اثر زایمان آسیب دیده و ضعیف شده باشند، سبب افتادگی رحم به داخل واژن شده و در موراد شدید، حتی از واژن نیز خارج می شود یا پاپپن افتادگی کامل دارد.
علائم پرولاپس رحم
-بی‌اختیاری ادرار
-باقی ماندن ادرار در مثانه
