سنگ صفرا، رسوبات ته نشین شده‌ی مایعات گوارشی است که می‌تواند در کیسه صفرا ایجاد شود. کیسه صفرا یک اندام کوچک و گلابی شکل است که در سمت راست شکم و زیر کبد قرار دارد. کیسه صفرا مایعی گوارشی به نام صفرا را در خود نگه می‌دارد که به داخل روده کوچک آزاد میشود.
اندازه سنگ‌های صفراوی متفاوت است و ممکن است به کوچکی دانه شن یا به بزرگی یک توپ گلف باشد. در بعضی از افراد ممکن است فقط یک سنگ صفرا و در حالیکه در بعضی ممکن است چندین سنگ صفرا وجود داشته باشد.
افرادی که علائم سنگ صفرا را در خود مشاهده کنند معمولا باید طی جراحی، کیسه صفرا برداشته شود.
سنگ کیسه صفرا ممکن است نشانه یا علائمی نداشته باشد، اگر سنگ صفرا در مجاری قرار گرفته باشد باعث انسداد میشود و شامل نشانه‌های زیر می‌باشد:
- درد شدید و ناگهانی و در قسمت فوقانی شکم شدت می‌یابد.
- درد ناگهانی در مرکز شکم و زیر دنده‌ها
- درد بین استخوان‌های شانه
- احساس درد در شانه راست
- حالت تهوع یا استفراغ
درد سنگ صفرا ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
علت ایجاد سنگ صفرا
هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چه عواملی باعث ایجاد سنگ صفرا میشود اما پزشکان موارد زیر را در ایجاد سنگ صفرا موثر می‌دانند:
1- مقدار بیش از حد کلسترول در صفرا: معمولا صفرا حاوی مقدار کافی موادشیمیایی برای حل کلسترول دفع شده توسط کبد است. اما اگر کبد بیش از حد مقدار صفرا، کلسترول دفع کند، کلسترول اضافی به صورت بلور و در نهایت سنگ تبدیل میشود.
2-مقدار بیش از حد بیلی روبین در صفرا: بیلی روبین ماده شیمیایی است که هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز خون تولید میشود. برخی بیماری‌ها باعث میشود که کبد شما بیش از حد بیلی روبین تولید کند از جمله مثل سیروز کبدی، عفونت مجاری صفراوی و برخی اختلالات خونی. بیلی روبین اضافی در تشکیل سنگ صفرا نقش دارد.
3- کامل تخلیه نشدن کیسه صفرا: اگر کیسه صفرا به طور کامل تخلیه نشود ممکن اسن صفرا در یک جا جمع شود و در تشکیل سنگ صفرا موثر واقع شود.
انواع سنگ کیسه صفرا
- سنگ‌های صفراوی کلسترول: متداول‌ترین نوع سنگ صفراوی است و به رنگ زرد مشاهده میشود. این سنگ‌های صفراوی عمدتا از کلسترول حل نشده‌اند اما ممکن است حاوی اجزای دیگری هم باشند.
- سنگ صفرا رنگدانه: این سنگ‌های قهوه‌ای تیره یا سیاه زمانی تشکیل میشود که صفرا حاوی مقدار زیادی بیلی روبین باشند.
عوامل خطر
مواردی که ریسک ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهد:
- زن بودن
- سن بالای 40 سال
- اضافه وزن یا چاقی
- بی تحرک بودن
- بارداری
- رژیم غذایی پر چرب
- رژیم غذایی دارای کلسترول بالا
- داشتن سابقه خانوادگی سنگ صفرا
- دیابت
- اختلالات خونی مانند کم خونیف کم خونی داسی شکل یا سرطان خون
- کاهش وزن سریع
- مصرف داروهای حاوی استروژن مانند داروهای ضد بارداری یا هورمون درمانی
- بیماری‌های کبدی
التهاب کیسه صفرا
سنگ صفرا ممکن است در گردن کیسه صفرا قرار بگیرد و باعث التهاب کیسه صفرا شود (کوله سیستیت). کوله سیستیت می‌تواند باعث ایجاد درد شدید و تب شود.
انسداد مجاری صفراوی مشترک
سنگ صفرا می‌تواند مجاری را که از طریق آن صفرا از کیسه صفرا یا کبد به روده کوچک جریان دارد، مسدود کند و باعث ایجاد درد شدید، زردی، و عفونت مجاری صفراوی شود.
انسداد مجاری لوزالمعده
مجرای لوزالمعده لوله‌ای است که از پانکراس عبور می‌کند و قبل از ورود به دوازدهه به مجاری صفراوی مشترک متصل میشود. یک سنگ صفرا می‌تواند باعث انسداد مجاری لوزالمعده شود که در نهایت منجر به التهاب لوزالمعده یا پانکراتیت شود. پانکراتیت باعث درد شدید و مداوم در ناحیه شکم میشود.
سرطان کیسه صفرا
ریسک ابتلا به سرطان کیسه صفرا در افرادی که سابقه سنگ صفرا دارند وجود دارد. اما سرطان کیسه صفرا بسیار بسیار نادر است.
جلوگیری
از خوردن وعده‌های غذایی اصلی دست نکشید: هر روز وعده‌های غذایی معمولی خود را میل کنید. کنار گذاشتن وعده‌های غذایی خطر ابتلا به سنگ صفرا را زیاد می‌کند.
به آرامی وزن کم کنید: اگر نیاز به کاهش وزن دارید، آهسته این کار را بکنید. کاهش وزن سریع خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش می‌دهد. غذاهای حاوی فیبر بخورید مثل میوه، سبزیجات و غلات.
وزن سالم داشته باشید: چاقی و اضافه وزن خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهد. با کاهش کالری دریافتی و افزایش میزان فعالیت بدنی برای رسیدن به وزن مناسب تلاش کنید.
تشخیص سنگ صفرا
سونوگرافی شکم:
سونوگرافی آندوسکوپی:
این روش می‌تواند به شناسایی سنگ‌های کوچکتری که ممکن است در سونوگرافی شکم مشاهده نشده باشد کمک می‌کند. پزشک با استفاده از یک لوله نازک و انعطاف پذیر (آندوسکوپ) از طریق دهان وارد بدن می‌کند تا تصویر دقیق تری از بافت اطراف را ایجاد کند.
سایر آزمایشات تصویر برداری:
شامل کولسیستوگرافی خوراکی، اسکن ایمینودیاستیک اسید (HIDA)، توموگرافی کامپیوتری(CT)، کلانژیوپانکراتوگرافی مغناطیسی است.
آزمایش خون:
آزمایش خون، عفونت، زردی، پانکراتیت یا سایر عوارض ناشی از سنگ صفرا را نشان می‌دهد.
درمان سنگ صفرا
جراحی برای برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی): در این روش کیسه صفرا را کاملا برمی‌دارند زیرا سنگ صفرا به طور مکرر عود می‌کند. هنگامی که کیسه صفرا برداشته شد، صفرا مستقیما از کبد به روده کوچک جریان می‌یابد.
برای ادامه زندگی نیازی به کیسه صفرا ندارید و برداشتن کیسه صفرا تاثیری در هضم غذا ندارد.
داروهایی برای حل کردن سنگ کیسه صفرا: داروهایی که به صورت خوراکی استفاده می‌کنید به حل کردن سنگ کیسه صفرا می‌کند اما ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا سنگ‌های صفراوی شما حل شود و ممکن است بعد حل کردن سنگ‌ها، مجدد سنگ صفرا تشکیل شود.
گاهی اوقات داروها موثر واقع نمی‌شوند و تنها راه حل برداشتن کیسه صفرا است.
