کم کاری تیروئید یعنی یک اختلال در غده‌ی تیروئید رخ می‌دهد که باعث می‌شود بعضی از هورمون‌های مهم به اندازه کافی تولید نشوند. این بیماری ممکن است در مراحل اولیه علائم و نشانه‌های قابل توجهی نداشته باشد. اما با گذشت زمان و در صورت عدم درمان این بیماری مشکلات سلامتی مثل چاقی، درد مفاصل، ناباروری و بیماری های قلبی را ایجاد می‌کند. با انجام آزمایش می‌توان از فعالیت صحیح تیروئید اطمینان داشت. درمان با هورمون‌های ترکیبی با دوز مناسب معمولا ساده، بی خطر و موثر هستند.
علایم و نشانه های کم‌کاری تیروئید بسته به کمبود یا عدم ترشح هورمون متفاوت است. در ابتدا ممکن است به سختی متوجه علایم این بیماری شوید مثل خستگی و افزایش وزن. و به سادگی آن را نسبت به پیری یا افزایش سن نسبت دهید. اما چون متابولسم شما چون کند پیش می‌رود ممکن است مشکلات بارزتری را ایجاد کند. مثل:
- خستگی
- افزایش حسایت به سرما
- خشکی پوست
- افزایش وزن
- پف کردن صورت ضعف عضلانی
- بالا بودن سطح کلسترول
- درد عضلانی
- پریود نامنظم
- نازک شدن موها
- ضربان کند قلب
- افسردگی
- کندی حافظه
- بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)
کم کاری تیروئید در کودکان
اگرچه کم کاری تیروئید اغلب در زنان میانسال یا سالخورده رخ می‌دهد، ممکن است این اختلال درکودکان هم پدیدار شود. ممکن است در ابتدا نوزادانی بدون غده تیروئید یا تیروئیدی که درست کار نمی‌کند متولد شوند که ممکن ست علایم و نشانه‌های کمی داشته باشند.
نوزدانی که با اختلال کم‌کاری تیروئید متولد می‌شوند، مشکلات زیر را دارند:
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (زردی): در بیشتر موارد این اتفاق زمانی زمانی می‌فتد که کبد کودک نمی‌تواند بیلی روبین را متابولیزه کند.(به طور معمول وقتی بدن گلبول‌های قرمز خون آسیب دیده را بازیافت می‌کند، متابولیزه می‌شود.)
- زبان بزرگ و بیرون زده
- سختی در تنفس
- گریه‌های خشن
- فتق ناف
با پیشرفت بیماری در کودکان، احتمالا دچار سوتغذیه بیشتر می‌شود و به صورت طبیعی رشد و نمو نمی‌یابند. آنها ممکن است دارای علائم زیر باشند:
یبوست، ضعف ماهیچه، خواب آلودگی بیش از حد.
ممکن است کم‌کاری تیروئید در نوزدان درمان نشود و حتی موارد خفیف می‌تواند منجر به عقب ماندگی شدید جسمی و کم هوشی شود.
کم‌کاری تیروئید در نوجوانان
به طور کلی کودکان و نوجوانان مبتلا به کم کاری تیروئید علایم و نشانه‌های مشابه با بزرگسالان را دارند. اما ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنند:
- رشد ضعیف و در نتیجه کوتاهی قد
- تاخیر در رشد دندان‌های دائمی
- بلوغ دیر رس
- رشد ذهنی ضعیف
عوامل مهم در ایجاد کم کاری تیروئید
زمانی‌که تیروئید به اندازه کافی هورمون ترشح نکند تعادل واکنش‌های شیمایی در بدن بهم می‌خورد. علت‌های مختلفی از قبیل بیماری‌های خود ایمنی، مصرف داروهای پرکاری تیروئید، پرتو درمانی و جراحی تیروئید و برخی داروهای خاص می‌تواند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند.
تیروئید شما یک غده کوچک و پروانه ای شکل است که در جلوی گردن شما و درست زیر سیب آدم قرار دارد. هومورن‌های تولید شده توسط غده تیروئید، تریواودوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) است که این هورمون‌ها تاثیر زیادی در سلامتی شما دارند و بر همه جنبه‌های متابولسیمی بدن شما تاثیر دارند. این هورمون‌ها درکنترل فعالیت‌های حیاتی بدن مثل دمای بدن و ضربان قلب تاثیر دارند.
1- بیماری خود ایمنی:
شایع ترین علت کم کاری تیروئید یک اختلال خود ایمنی است که به تیروئیدیت هاشیموتو معروف است. اختلالات خود ایمنی زمانی اتفاق می‌ا‌فتند که سیستم ایمنی بدن آنتی بادی های تولید می‌کنند که به بافت‌های بدن حمله می‌کنند. گاهی اوقات این پروسه غده تیرئید را درگیر می‌کند.
2-پاسخ بیش از حد به درمان پرکاری تیروئید:
افرادی که بیش از حد هورمون تیروئید تولید کنند اغلب با داروهای ید رادیو اکتیو یا ضد تیروئید درمان می‌شوند. هدف از این درمان بازگشت عملکرد تیروئید به حالت عادی است. گاهی درمان پرکاری تیروئید می‌تواند به تولید بیش از حد هورمون منجر شود و در نتیجه کم‌کاری تیروئید دائمی را باعث می‌شود.
3- جراحی تیروئید
از بین بردن تمام یا بخش بزرگی از غده تیروئید شما می‌تواند باعث کاهش یا توقف تولید هورمون شود. در این حالت شما باید هورمون تیروئید را برای ادامه زندگی مصرف کنید..
5- پرتودرمانی
پرتوهای استفاده شده برای درمان سرطان‌های سر و گردن می‌تواند بر روی غده تیروئید تاثیر بگذارد و منجر به کم‌کاری شود.
6- مصرف دارو
تعدادی از داروها می‌توانند در کم‌کاری تیروئید نقش داشته باشند. یکی از این داروها لیتیوم است که برای درمان اختلالات روانی استفاده می‌شود. در صورت مصرف دارو از پزشک خود در مورد تاثیر آن بر غده تیروئید خود سوال کنید.
در موارد نادر، کم کاری تیروئید ممکن است به دلایل زیر باشد:
1- بیماری مادرزادی
برخی از نوزادان با تیروئید معیوب یا فاقد تیروئید به دنیا می‌آیند. در بیشتر موارد غده تیروئید به دلایل نامشخصی رشد نمی‌کند اما بعضی کودکان به صورت ژنتیکی این نقص را دارند. اغلب کودکان با کم کاری تیروئید مادرزادی در بدو تولد طبیعی و نرمال به نظر می‌رسند. این خود باعث می‌شود اکثر کشورها غربالگری تیروئید در نوزادان را انجام دهند.
2- اختلال در غده هیپوفیز
در موارد بسیار نادر علت کم‌کاری غده تیروئید، ممکن است کاهش ترشح هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) است؛که این خود معمولا به دلیل وجود تومور خوش‌خیم در غده هیپوفیز است.
3- بارداری
برخی از زنان در دوران بارداری یا بعد از بارداری به علت تولید پادتن دچار کم‌کاری تیروئید می‌شوند.در صورت عدم درمان، کم کاری تیروئید ریسک سقط جنین، زایمان زودرس و پره اکلامپسی را افزایش می‌دهد. این اختلال سبب افزایش چشمگیر فشار خون زنان در سه ماهه آخر بارداری می‌شود که می‌تواند روی جنین در حال رشد تاثیر گذار باشد.
4- کمبود ید
ید معدنی در در غذاهای دریایی، جلبک دریایی، گیاهان رشد یافته در خاک غنی ید و نمک ید‌دار وجود دارند و برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری هستند. ید بیش از حد می‌تواند کم‌کاری تیروئید را در افرادی که از قبل این بیماری را دارند تشدید کند.
عوامل خطر
اگرچه هر کسی می‌تواند به کم کاری تیروئید مبتلا شود، اما ریسک ابتلا به آن در موارد زیر بیشتر است.:
- زن هستید
- سن تان بیشتر از 60 سال باشد.
- سابقه خانوادگی بیماری تیروئید داشته باشید
- یک بیماری خودایمنی مانند دیابت نوع یک یا بیماری سلیاک داشته باشید.
- مصرف داروهای ید رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید
- تابش مواد رادیواکتیویته به گردن یا بالای سینه
- جراحی تیروئید
- طی شش ماه گذشته باردار شده اید یا نوزاد خود را به دنیا آورده باشید
در صورتیکه کم‌کاری تیروئید درمان نشود با مشکلات جدی روبرو می‌شوید:
1-گواتر: تحریک مداوم تیروئید برای آزاد کردن هورمون‌های بیشتر باعث می‌شود غده تیروئید بیش از حد بزرگ شود. این اختلال به عنوان گواتر شناخته می‌شود، اگرچه معمولا این اختلال نگران کننده نیست؛ یک گواتر بزرگ می‌تواند روی ظاهر شما تاثیر بگذارد و ممکن است در بلع و یا تنفس اختلال ایجاد کند.
2– مشکلات قلبی: کم‌کاری تیروئید می‌تواند با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و نارسایی قلبی همراه باشد. در درجه اول با توجه به بالا بودن سطح کلسترول لیپوپروتئین (LDL) با چگالی کم (کلسترول بد)، ممکن است در افرادی که تیروئید کم‌کار دارند رخ دهد.
3- مشکلات بهداشت روان: افسردگی ممکن است در اوایل کم‌کاری تیروئید اتفاق دهد و ممکن این با افزایش زمان تشدید شود. کم کاری تیروئید می‌تواند باعث کندی ذهن شود.
4- نوروپاتی محیطی: عدم کنترل طولانی مدت کم‌کاری تیروئید می‌تواند به اعصاب محیطی آسیب بزند. نوروپاتی محیطی ممکن است باعث ایجاد درد، بی حسی و سوزن شدن در پاها و دست‌ها شود.
5- میکسدما: این اختلال نادر و تهدید کننده درنتیجه کم‌کاری طولانی مدت و بدون علایم است. علایم و نشانه‌های این اختلال شامل عدم تحمل سرما (حساسیت شدید به سرما)، خواب آلودگی و به دنبال آن بی حالی و بیهوشی عمیق است. کما میکسدما ممکن است توسط آرام بخش ها، عفونت‌ها یا استرس ایجاد شود.
6– ناباروری: مقادیر کمی از هورمون می‌تواند در روند تخمک گذاری اختلال ایجاد کند و این باعث اختلال در باروری می‌شود.
7- نقص در هنگام تولد نوزادان متولد شده از مادرانی که بیماری تیروئید درمان نشده داشته اند نسبت به نوزادانی که از مادران سالم به دنیا آمده اند خطر ابتلا به نقص حین تولد را دارند. این کودکان بیشتر مستعد مشکلات ذهنی و رشدی هستند.
تشخیص کم کاری تیروئید
به طور کلی، اگر شما احساس خستگی شدید می‌کنید، پوست خشکی دارید، مبتلا به یبوست و افزایش وزن هستید و یا دچار سابقه تیروئید یا گواتر هستید؛ حتما شما باید آزمایش کم‌کاری تیروئید را تست کنید.
آزمایش خون
تشخیص کم‌کاری تیروئید بر اساس نشانه‌ها و نتیجه آزمایش خون شماست که سطح TSH و گاهی اوقات سطح هورمون تیروکسین را اندازه گیری می‌کند. سطح پایین تیروکسین و سطح بالای TSH، نشان دهنده تیروئید کم‌کار است؛ چون هیپوفیز شما در تحریک غده تیروئید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی باید TSH بیشتری تولید کند.
امروزه پزشکان می‌توانند اختلالات تیروئیدی را زودتر از گذشته تشخیص دهند. اغلب قبل از اینکه علایم و نشانه‌های کم کاری تیروئید را تجربه کنید، آزمایش TSH خون بهترین آزمایش غربالگری است. پزشک ابتدا TSH خون را بررسی می‌کند و در صورت لزوم آزمایش هورمون تیروئید را از شما می‌گیرد و سپس بررسی می‌کند.
آزمایشات TSH نقش مهمی در مدیریت اختلال کم‌کاری تیروئید دارند. این آزمایشات در ابتدا و با گذشت زمان نقش مهمی در تجویز مقدار مناسب دارو توسط پزشکتان دارد.
علاوه بر این آزمایش TSH، به تشخیص اختلالی به نام کم کاری تیروئیدی تحت بالینی که معمولا هیچ نشانه یا علایم بیرونی را ندارد کمک شایانی می‌کند. در این اختلال شما دارای سطح نرمال تریودوتیرونین و تیروکسین هستید اما مقدار TSH بالاتر از سطح نرمال است.
عوامل و فاکتورهای خاصی وجود دارد که می‌توانند آزمایش خون مربوط به کم کاری تیروئید را تحت تاثیر قرار دهند. یکی از این داروها، داروهای رقیق کننده خون به نام هپارین است و یکی دیگر از این فاکتورها بیوتین است که جز ویتامین‌هایی است که به عنوان یک مکمل مستقل یا قسمتی از مولتی ویتامین مصرف می‌شود. قبل از انجام آزمایش خون، در مورد مصرف این داروها و مکمل‌های غذایی به پزشک خود اطلاع دهید.
درمان استاندارد برای کم‌کاری تیروئید شامل استفاده روزانه هورمون مصنوعی لووتیروکسین (Levo-T,synthroid) است. این داروی خوراکی سطح هورمون کافی در خون را بازیابی می‌کند و علایم و نشانه‌های کم‌کاری تیروئید را بهبود می‌بخشد به طوری‌که خیلی زود بعد از شروع درمان، احساس بهتری خواهید داشت.
لووتیروکسین سطح بالای کلسترول خون (به علت کم کاری تیروئید) را کاهش می‌دهد و ممکن است باعث افزایش وزن شود. مصرف این دارو به احتمال زیاد ممکن است تا پایان عمر باشد اما دوز مورد نیاز مصرفی شما ممکن است تغییر کند و به همین علت پزشک شما احتمالا هر سال میزان TSH خون شما را بررسی خواهد کرد.
تعیین دوز مناسب برای درمان کم کاری تیروئید ممکن است زمان‌بر باشد.
در ابتدا پزشک شما برای تعیین دوز مناسب لووتیروکسین معمولا سطح TSH شما را بعد از 6 تا 8 هفته بررسی می‌کند. بعد از آن سطح هورمون‌های خون معمولا 6 ماه بعد بررسی می‌شوند.
مقدار زیاد هورمون می‌تواند عوارض جانبی زیادی داشته باشد مثل:
- افزایش اشتها
- بی‌خوابی
- تپش قلب
- لرزش بدن
اگر شما مبتلا به بیماری عروق کرونری یا کم‌کاری تیروئید هستید؛ پزشک معالجه را با مقدار کمتری از دارو شروع کرده و به‌تدریج دوز را افزایش می‌دهد. جایگزینی هورمون پیش رونده به قلب شما اجازه می‌دهد تا با افزایش متابولیسم تنظیم شود.
اغلب لووتیروکسین در دوز مناسب باعث ایجاد عوارض جانبی نمی‌شود و نسبتا ارزان است. اگر شما مارک داروی مصرفی خود را تغییر دادید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید تا مطمئن شود هنوز هم مقدار دوز مناسب و تجویز شده را مصرف می‌کنید.
در صورتیکه احساس می‌کنید حالتان بهتر و رو به بهبودی است از قطع خودسرانه مصرف دارو پرهیز کنید؛ اگر این کار را انجام دهید علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید به تدریج برمی‌گردد.
جذب مناسب لووتیروکسین
برخی داروها، مکمل‌ها و حتی برخی غذاها ممکن است در توانایی بدن شما در جذب لووتیروکسین نقش داشته باشند. اگر مقادیر زیادی سویا یا رژیم غذایی پر از فیبر استفاده می‌کنید یا داروهای دیگری مصرف می‌کنید با پزشک خود مشورت کنید مثل:
- مکمل‌های آهن یا مولتی ویتامین‌هایی که حاوی آهن هستند.
- هیدروکسید آلومینیم، که در برخی از آنتی اکسیدها یافت می‌شود.
- مکمل‌های کلسیم
- نحوه مصرف لووتیروکسین
لووتیروکسین بهتر است هر روز در ساعت مشخص و با معده خالی مصرف شود. در حالت ایده آل شما این هورمون را صبح مصرف می‌کنید و تا یک ساعت از خوردن غذا یا مصرف داروهای دیگر اجتناب کنید. اگر آن را هنگام خواب میل می‌کنید 4 ساعت باید از آخرین وعده غذایی تان یا میان وعده تان گذشته باشد. اگر شما یک دوز لووتیروکسین را فراموش کردید روز بعد حتما دو قرص را همزمان مصرف کنید.
کم‌کاری تیروئید تحت بالینی (بدون علامت)
اگر مبتلا به کم‌کاری تیروئید تحت بالینی هستید با پزشک خود در مورد درمان این اختلال مشورت کنید. برای افزایش خفیف نسبی سطح TSH، شما احتمالا از هورمون درمانی تیروئید بهره‌مند نخواهید شد و حتی می‌تواند مضر باشد. از طرف دیگر برای داشتن سطح بالاتر TSH، هورمون‌های تیروئیدی ممکن است سطح کلسترول، توانایی پمپاژ قلب و سطح انرژی شما را بهبود ببخشند.
داروهای جایگزین
اگرچه اکثر پزشکان تیروکسین ترکیبی (مصنوعی) را توصیه می‌کنند، اما مواد دارویی جایگزینی وجود دارد مثل عصاره طبیعی هورمون تیروکسین که از غده تیروئید خوک حاصل شده است. این محصول حاوی دو هومورن تیروکسین و تریودوتیرونین می‌باشد در صورتی که داروهای ترکیبی (مصنوعی) فقط حاوی تیروکسین هستند و تریودوتیرونین که بدن شما به آن نیاز دارد از تیروکسین مشتق می‌شود.
