فیلم سینمایی «عنکبوت مقدس» (Holy Spider) یک تریلر جنایی است به کارگردانی علی عباسی که براساس داستان واقعی یک قاتل زنجیره‌ای به نام سعید حنایی ساخته شده و امسال در بخش مسابقه جشنواره بین‌المللی کن ۲۰۲۲ به نمایش درآمده است.
حنایی یک قاتل زنجیره‌ای شناخته‌شده در ایران بود که از تابستان سال ۷۹ تا تابستان سال ۸۰ به قتل ۱۶ زن دست زد. حنایی انگیزه خود را از قتل این زنان که همه آن‌ها کارگر جنسی بودند پاک کردن جامعه از فساد و فحشا عنوان کرده بود. آخرین تلاش حنایی برای کشتن زنی به نام مژگان با شکست مواجه شد و این بار زن از چنگال قاتل عنکبوتی فرار کرد. مدتی بعد مژگان که خود در یکی از طرح‌های ویژه پلیس دستگیر شده بود در بازجویی‌هایش به سو قصدی که تجربه کرده بود اشاره کرد و با روشن‌شدن مشخصات قاتل، حنایی این‌بار به دام افتاد.
سعید حنایی و قتل‌هایی که مرتکب شد تا امروز سوژه آثار متعدد سینمایی بوده است. مستند «عنکبوت آمد» ساخته مازیار بهاری درباره این قاتل و همراه با مصاحبه با او، فیلم «عنکبوت» ساخته ابراهیم ایرج‌زاد و بازی محسن تنابنده در نقش سعید حنایی و حالا «عنکبوت مقدس» با حضور زهرا امیرابراهیمی ساخته علی عباسی.
اما فیلم عباسی از نگاه منتقدان چطور ارزیابی شده است؟ به نظر می‌رسد منتقدان انگلیسی‌زبان در مجموع نگاه مثبتی به این اثر سینمایی داشته‌اند. گردآوری ۲۰ نقد در وبسایت راتن تومیتوز درباره این فیلم حاکی از رضایت ۹۰ درصدی منتقدان است و ۱۱ نقدی که در وبسایت متاکریتیک مورد بررسی قرار گرفته هم نشان می‌دهد ۹ منتقد درباره فیلم «عنکبوت مقدس» نقدهای مثبت و ۲ منتقد نقدهای میانه نوشته‌اند. بررسی مجموعه این نقدها نمره متای ۷۵ از ۱۰۰ را برای فیلم به ثبت رسانده است.
نگاه منتقدان مجله فیلم اسکرین که سهم منتقدان اروپایی در آن پررنگ است اما به فیلم عباسی چندان مثبت نبوده است. این دسته از منتقدان با دادن نمره میانگین ۲ از ۴ به فیلم عباسی این اثر را کاملا متوسط ارزیابی کرده‌اند. این نمره در حالی به ثبت رسیده که از میان ۱۰ منتقد مجله اسکرین ۴ منتقد فیلم را مستحق ارزیابی بد (بدون ستاره) یا ضعیف (یک ستاره) دانسته‌اند. از سوی دیگر دو منتقد به فیلم ۴ ستاره داده‌اند که نشان می‌دهد فیلم عباسی تا حدودی باعث تفاوت دیدگاه‌های جدی و بارز میان منتقدان مجله اسکرین شده است و آن‌ها را به دو دسته در دو سوی طیف تقسیم کرده.
علی عباسی کارگردان ایرانی ۴۱ ساله مقیم دانمارک است که تا مقطع کارشناسی در ایران تحصیل و سپس به اروپا مهاجرت کرده است. او در سوئد معماری خواند و مدتی بعد وارد مدرسه ملی فیلم دانمارک شد. عباسی با فیلم «مرز» (Border) که برنده جایزه بخش نوعی نگاه جشنواره فیلم کن ۲۰۱۸ شد و به عنوان نماینده کشور سوئد در بخش بهترین فیلم خارجی‌زبان مراسم اسکار شرکت کرد، بیش از گذشته شهرت یافت. نام علی عباسی به عنوان یکی از کارگردان‌های سریال در دست ساخت «آخرین بازمانده از ما» (The Last of Us) هم مطرح شده؛ سریالی که براساس یک بازی ویدیویی به همین نام توسط کریگ مازن و نیل دراکمن ساخته می‌شود و قرار است از شبکه HBO پخش شود.
اسکرین‌دیلی – فیونوالا هالیگان
فیلم سینمایی «عنکبوت مقدس» تاری به شدت تاریک می‌تند. فیلم در شهر مشهد می‌گذرد (در اردن فیلم‌برداری شده)، فیلمی تیره و تار که مسائل جنسی و مذهب را در رابطه با یک قاتل زنجیره‌ای روسپی‌ها تحلیل می‌کند و در هم می‌آمیزد. مخاطبان درام‌های جنایی سفت و سخت – برای مثال آن‌هایی که به فیلمی چون «زندانیان» (Prisoners) دنی ویلنوو علاقه‌مندند – خود را در تله‌ی این فیلم گرفتار خواهند یافت.
علی عباسی کارگردان متولد ایران و مقیم دانمارک به کلی رویه خود را نسبت به اثر دیگرش یعنی فیلم سینمایی «مرز» که توسط منتقدان تحسین شده بود تغییر داده است و نتیجه کار او به شکل غیرقابل انکاری درگیرکننده است.
تماشای فیلم دشوار است. قاتل «عنکبوت مقدس» که در واقعیت هم وجود داشته زنان خیابانی معتاد به مواد مخدر را با روسری خودشان خفه می‌کند و دوربین عباسی (با فیلم‌برداری ندیم کارلسن) علاقه‌مند است که این اقدام او را نمایش دهد. در فیلم رمز و رازی درباره اینکه قاتل کیست وجود ندارد. گرچه ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا تماشاگران چندین‌بار در معرض تماشای جنایت‌های او قرار می‌گیرند که این پرسش هم در پایان فیلم پاسخ داده می‌شود.
این تمهید دراماتیک که یک خبرنگار زن جوان به مشهد اعزام شود تا از طریق او شاهد پیگیری پرونده باشیم در تمام طول فیلم از نظر منطقی و دراماتیک کارایی ندارد اما عباسی سعی دارد از طریق حضور او در تمام طول فیلم به وجود زن‌ستیزی اشاره کند.
ورایتی – جسیکا کیانگ
گرچه نوعی رئالیسم کثیف و نخراشیده را می‌توان به عنوان سبک اصلی فیلم معرفی کرد اما فیلم‌ساز نمی‌تواند در برابر شیوه‌های تعدادی از فیلم‌های نمایشی‌تر این ژانر مقاومت کند: نمایی از پایین که سعید را در حال پوزخند‌زدن نشان می‌دهد و او را برای لحظه‌ای شیطانی جلوه می‌دهد. نگاهی سریع به او که جسد یکی از قربانیانیش را بو می‌کشد تا بر وجود عنصر جنسی در رفتار وسواس‌گونش تاکید کند. یک نمونه فروپاشی روانی، جایی که سعید تصور می‌کند یک فاحشه مرده در اتاق نشیمن دارد به او می‌خندد. این عناصر اغراق‌آمیز اندکی بر بازی عالی مهدی بجستانی (در نقش سعید) و همچنین بر تصویر متقاعدکننده‌ای که سعی شده از سعید ساخته شود سایه می‌افکند؛ تصویری از معمولی‌بودن او، بزدلی او و کوچکی او علیرغم پرطمطراقی جهادی که او مدعی آن است.
گاردین – پیتر بردشاو
عنکبوت مقدس فیلمی درباره یک قاتل سریالی و فرایندهای مرتبط با آن است که البته علیرغم استفاده از استعاره‌های بسیار آشنا، روندها و فرایندها را فراتر از حد معمول پیش می‌برد؛ فراتر از محاکمه و دستگیری، صحنه ظلم خودپسندانه قاتل را به سلول، دادگاه و عرصه رسانه گسترش می‌دهد.
هنگام تماشای این درام به این اندیشیدم که آیا ممکن است علی عباسی – کارگردان و نویسنده که به خاطر طنز ترسناک سال ۲۰۱۸ به نام «مرز» شهرت دارد – از سبک هالی روبنهلد پیروی کند؟ مورخی که در کتابش درباره جک قصاب (Jack the Ripper) بر هویت زنان قربانی متمرکز شد و نشان داد آن‌ها از آنچه بررسی‌های مردانه مدعی بودند، بسیار موجودات پیچیده‌تری بوده‌اند. خب، نه. برخلاف برخی تصاویر صمیمانه و نزدیک که وجود غم‌بار این زنان را نمایش می‌دهند و لحظه‌ای واقعا تکان‌دهنده که پدر یکی از آن‌ها از خیال زندگی هدر‌شده‌ی دخترش غرق در اشک می‌شود، فیلم‌نامه به سبک هالیوودی وفادار می‌ماند؛ البته یک فیلم‌نامه هالیوودی بسیار موثر قاتل‌محور.
