غارها ازجمله اماکن گردشگری طبیعی خاص هستند چراکه باورود به غار میتوان عجایب گوناگون خلقت خداوند را نظاره کرد.نیاکان ما زندگی خودرا از دل این غار های بزرگ وکوچک آغاز کرده اند و ما اکنون ازاین مکان های با ارزش که غار علیصدر همدان هم یکی از آنهاست میتوانیم بازدید ونگه داری کرده وآنهارا به نسل های بعدی برسانیم .
غار علیصدر یکی از غارهای تالابی ایران و از معدود غارهای آبی جهان است. علیصدر همچنین داراي طولانيترين مسير قايقراني درون غار در جهان است.این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علیصدر شهرستان کبودراهنگ در استان همدان واقع شدهاست. ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است.محوطه غار دالانهای پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد. از مجموعه رشته آبها، دریاچه بزرگی در درون غار بوجود آمده و از این رو نفوذ به ژرفای غار تنها با قایق میسر است. غار علیصدر یکی از دیدنیهای جهانگردی استان همدان است.
غار علیصدر بیست و سومین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۱۵ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
تاریخچه غارعلیصدر
نام اصلی غار علی صدر «غار علی سرد» یا «غار علی سد» بوده که به تدریج اصطلاحا به علیصدر معروف شده است. در فرهنگ جغرافیایی ایران و فرهنگ دهخدا، به نام « غار علی سرد» آمده ولی هر دو این منابع نام اصلی آن را « علی سد» ذکر کرده اند. آنچه مسلم است تا این تاریخ در هیچ نوع مدرک تاریخی نامی به عنوان علیصدر ذکر نشده با این وجود خود اهالی نیز آن را علیصدر می گویند. قدمت سنگ های تشکیل دهنده کوه غار علیصدر در حدود دوران دوم زمین شناسی یعنی دوره ژوراسیک ( 190 تا 136 میلیون سال قبل ) تخمین زده می شود.مردم روستای علیصدر و روستاهای اطراف از قدیم غار علی صدر را می شناختند و از آب آن نیز بهره می بردند ( مجرایی که از محوطه ورودیه غار علیصدر تا محل آب حفر شده، این مسئله را تایید می کند)؛ ولی شناسایی مفصل و معرفی آن به حدود 15 سال پیش از انقلاب بر می گردد که بنابر نظری اولین بار توسط افسری به نام « سرهنگ یحیایی » که فرمانده پادگان همدان بود و بنابر نظر دیگر توسط گروه کوهنوردی همدان انجام پذیرفت و توسعه آن با تعریض دهنه ورودیه غار علیصدر آغاز شد و به تدریج به صورت فعلی در آمد.
موقعیت جغرافیایی
دهانهٔ اصلی غار علیصدر در روستای علیصدر که مربوط به شهرستان کبودرآهنگ است، قرار دارد. همچنین این غار در فاصله ۷۵ کیلومتری شمال غربی همدان در کوههای زاگرس مطابق طول جغرافیایی ۱۵٫۳ درجه و ۳۵٫۱۸ درجه و عرض جغرافیایی ۱۸٫۸ درجه و ۴۸ درجه و ارتفاع ۱۹۸۰ متر از سطح دریا واقع شدهاست. این منطقه دارای آب و هوای نیمه خشک است و میزان متوسط بارش سالانه ۳۰۰ میلیلیتر است. رشته علیصدر قسمتی از واحدهای شکل گرفته درغرب ایران موسوم به تشکیلات متعلق به دوران ژوراسیک است و با رشتههای متناوب از شیستها و سنگهای شنی در لا به لای پایه آن و یک رشته از ترکیبات آهکی که مثل خاک رس خاکستری تیره بوده و به صورت لایههای نازک روی شیستها قرار گرفته و یک لایه سبکتر از کریستالهای آهکی در بالا قرار گرفتهاست که محصول تغییراتی است که ناشی از حرارت و فشار بالا مربوط به فعالیتهای آتشفشانی در غرب رشته کوه علیصدر است. رشته علیصدر به خودی خود چینهای (قسمتی که از روی زمین بالا آمده باشد) از یک طاقدیس بزرگ است که محور اصلی اش درجهت شمال به جنوب است. زاویه قرارگیری لایهها در غار علیصدر و نواحی مجاور آن در حدود ۴۰ الی ۴۵ درجهاست. طول رشته علیصدر حدود دو کیلومتر است. بیشترین ارتفاع رشته ۲۱۸۰ متر است و ارتفاع در محل دهنه ورودی که در شمال رشته علیصدر قرار گرفته ۱۹۸۰ متر است.
جاذبه تاریخی مدرسه شيخ علی خان زنگنه
در طرف جنوب، برآمدگی آهکی به مسافت حدود سی کیلومتر ادامه مییابد و به رشته کوههای چاله کن و سارقیه متصل میشود. محور طاقدیس در این قسمت جنوبی درجهت N115E قرار میگیرد؛ بنابراین رشته علیصدر حد فاصل بین کوههای علیصدر و کوه چاله کن از رشته اصلی جدا شده و در قسمت جنوبی ۲۵ درجه در مسیر خلاف گردش ساعت چرخیدهاست .
مشخصات آب غار علیصدر همدان
منشا آب غار علیصدر چشمه های زیر زمینی و علاوه بر آن، ریزش های جوی است که به صورت قطرات آب از دیواره ها و سقف غار به درون آب می ریزد. در کل غار علیصدر عظیم از طریق فرسایش و ایجاد حفره های ریز در توده سنگ های آهکی و به هم پیوستن تدریجی این حفره ها در طی سالیان طولانی ایجاد شده است.
بر اساس رده بندی حرارتی آب غار علی صدر جزو آب های سرد (حدودا ۱۲ درجه) محسوب می شود. همچنین فاقد بو و مزه خاص است، رنگ آن آبی کم رنگ و بسیار زلال است به طوری که حتی در نقاطی با عمق آب غار علیصدر ۵ متر بستر آن در نور معمولی و با چشم غیر مسلح به خوبی قابل رویت است.
طبق آزمایشات آب جزو آب های بی کربناته کلسیک سبک دارای pH اسیدیسیته نزدیک به خنثی می باشد همچنین به دلیل وجود املاح آهکی غیر قابل شرب و از لحاظ میکروبی نیز آلوده و در نتیجه فاقد هر نوع حیات جانوری می باشد. هوای داخل غار علیصدر همدان سبک، تمیز، عاری از گرد و غبار و کاملا ساکن است به طوری که چنانچه شمعی در آن روشن کنند هیچ گونه حرکتی در شعله شمع دیده نمی شود.
قایقرانی در غار
آنچه غار علیصدر همدان را از سایر غارهای آبی جهان متمایز میکند، سهولت استفاده از کانالهای آبی درون آن است که به سبب وسعت آن بهراحتی میتوان در آن طی مسیر کرده و با قایقهای معمولی از درون آنها گذشت. براساس همین گزارش شکستهای زیادی در رشته علی صدر وجود دارد. بین ۳–۲ شکست در هر متر. بهعلاوه تعدادی سوراخ قیفی شکل در فواصل ۲–۱ متری مشاهده میشود که هر دو مشخصه، نفوذ سریع آبهای سطحی را تسهیل میکند. علاوه بر اینها ارتفاع آب در غار علیصدر در عمیقترین نقطه به ۱۴متر میرسد.
توسعه گردشگری غار علیصدر همدان
تا سال ۱۳۵۲ دهانه غار علیصدر تنگ و در حدود ۵۰ سانتیمتر بود و دسترسی به داخل غار آبی علیصدر تنها توسط کوهنوردان حرفهای ممکن بود؛ تا این که عبدالله حاجیلو که از سال ۱۳۴۱ ریاست هیئت کوهنوردی همدان را بر عهده داشت و از جلب توجه مقامات برای توسعه غار علیصدر مأیوس شده بود، شخصاً دست به کار شد و با مقبولیتی که در شهر و استان داشت با کمک مردم محلی و استفاده از بازوی هیئت کوهنوردی و انجمن شهرستان و استان، سرانجام دهانه غار علیصدر در اردیبهشت ماه ۱۳۵۳ به عرض ۵ متر و ارتفاع ۳ متر باز شد. در سال بعد، با بتون ریزی قسمتی از کف غار، مسیر خشکی نیز برای راهپیمایی در غار ایجاد شد و سپس با تجهیز غار به چند قایق و نیز تأمین روشنایی داخل آن، در تاریخ ۴ خردادماه ۱۳۵۵، غار علیصدر به بهرهبرداری رسید.
موفقیت عبدالله حاجیلو در توسعه و معرفی غار تا بحدی بود که شاه را نیز برای بازدید از غار در ۵ مهرماه ۱۳۵۵ ترغیب کرد که طی آن مقرر شد علاوه بر ارتباط برق سراسری به علیصدر و روستاهای اطراف و آسفالت راههای دسترسی به غار علیصدر، نسبت به ایجاد مهمانسرای جهانگردی در ده علیصدر اقدام شود.