امروز چیزی از ساختمان اصلی بنا به جای نمانده است و چیزی که از مسجد می بینید فقط ایوان و گنبدخانه است. با اینکه معماری مسجد به زمان سلجوقی برمی گردد اما از دیگر مساجد دوره سلجوقی متمایز است. در واقع مساجد دوره سلجوقی معمولا چهار ایوانی هستند اما مسجد جامع اردبیل این ویژگی را ندارد.

 امروز با اینکه ساختمان اصلی مسجد از بین رفته و فقط قسمت هایی از آن به جای مانده است اما باز هم معماری جالب توجه و خیره کننده ای دارد.

این مسجد از سه قسمت تشکیل شده است:

اولین قسمت بنا پایه ی مناره ای است که در فاصله ی اندکی از مسجد به چشم می خورد.این مناره شیوه سلجوقی را دارد واز دو قسمت پایه ی هشت ضلعی و بدنه ی استوانه ای به قطر پنج متر تشکیل شده است.در بدنه ی مناره ،دو سنگ نبشته باقی مانده که عبارت است از فرمان” اوزون حسن آق قویونلو” و کتیبه ای که در تاریخ ۸۷۸ هجری رادارد و در اداره ی فرهنگ و هنرسابق حفاظت می شود.

دومین قسمت اصلی بنا ،مسجد تیر پوش است.به ابعاد ۸۰/۹ *۵۰/۱۲ که روی نه ستون چوبی قرار گرفته است و ستون ها هم بر پایه های سنگی غیر منتظم استوار شده اند.در وردی چوبی تکه کوب شده است و میخ های آهنی برجسته دارد و بالای یک لنگه آن نوشته ای ،کنده کاری شده است.

 معرفی جاذبه ی فوق زیبای دریاچه (برکه) قالغانلو

سومین قسمت بنا ،مسجد قدیم است که بنایی مرکب از چهار تاق و گنبد است. تمام بنا آجری و به مقدارخیلی کم در تزئینات آن کاشی به کار رفته است.بسیاری از بنا تقریبا از بین رفته و تنها مقداری از آن باقی مانده است. سفال ها و آثار مشکوفه در جریان کاوش های هیات باستان شناختی، بیشتر به سده های پنچ و شش هجری و مسجد سلجوقی تعلق دارد. بقایای کتیبه های فرو ریخته و شکسته ی سده های سوم و چهارم نیز در زیر دیوار سنگی سراسری که شبستان قرن نهم را محصور می کرد،به دست امده است.

بنای اصلی مسجد که امروز فقط محوطه مکعبی آن پابرجا مانده، در زمان های گذشته گنبدی با ویژگی های معماری قابل توجه داشته است. محوطه اصلی مسجد دربخش غربی و شرقی، طا‌ق ‌نماهای زیادی دارد که تعداد آن ها در هر بدنه، سه دهنه می باشد. در بین هر کدام از طاق‌نماها راهروهای باریکی هست که دیگر بخش های مسجد مثل نمازخانه و شبستان بزرگ می شود.

از ایوانی که در مجاور گنبد خانه هست به عنوان مسجد استفاده می شود و مردم این منطقه برای اقامه نماز به آنجا می روند. سقف مسجد در زمان قاجار با تیرهای مسطح پوشیده شده است که امروز جلوه ای تاریخی و سنتی به مسجد داده اند. امروز فقط بخش‌هایی از ساقه ترک ‌دار منشوری گنبد از مسجد به جای مانده و گنبد بلند تک‌پوش آن فرو ریخته است.

برای راحتی رفت و آمد در زیر تالار اصلی مسجد، دهلیزها و راهروهایی منظم بنا شده که در فاصله هر دو متر به صورت چهارراهی متقاطع این معبرها به چشم می خورند و طول و عرض آن ها به ترتیب ۱۹۰ و ۸۰ سانتی متر است. تا به حال به نواحی اطراف مسجد تصرفات زیادی صورت گرفته و وسعت مسجد را کم کرده است. امروز این مسجد در کنار جاده و مسیر رفت و آمد ماشین های سنگین قرار دارد که این عامل باعث فرسودگی اش می شود.

 رودخانه بالیقلو ، یکی از مکان های گردشگری در اردبیل

این مسجد که متعلق به زمان سلجوقی است تا اوایل دوره صفوی سالم و آباد بوده و با اینکه در زمان حله مغول آسیب هایی به ان وارد شد اما در نهایت در زمان ایلخانی مورد مرمت قرار گرفت. طبق اسناد و مدارک، زلزله بیشترین تاثیر را در از بین رفتن مسجد داشته است و با حفاری های باستان شناسی که در سال ۱۳۶۷ در این محل انجام شد اطلاعات بیشتری از این مسجد به دست آمد. در این کندوکاوها سفال هایی کشف شدند که قدمت آن ها به قرن چهارم هجری برمی گردد.

مسجد جامع اردبیل در سال 1315 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی اردبیل محسوب می‌شود که ارزش آن را دارد تا علاوه بر سایر دیدنی های اردبیل همچون بقعه شیخ صفی الدین و موزه مردم شناسی، بازدید از این مسجد قدیمی را در برنامه گشت‌های خود بگنجانیم.

بهترین زمان

بهترین فصل سفر به اردبیل، اوایل بهار تا اواخر تابستان است. ما بقی ایام سال، اغلبن هوای اردبیل سرد و همراه با بارندگی برف یا باران است.

موقعیت مکانی

این مسجد باقی مانده ی یک بنای بزرگ از دوره سلجوقیان است که در مرکز استان اردبیل و در شهر اردبیل  محله ی”پیر شمس الدین” میان گورستانی قرار گرفته است.