در این مطلب می خوانید :

• سعدی که بود ؟
• آثار سعدی
• تاریخچه آرامگاه سعدی
• معماری بنای آرامگاه سعدی
• بخش‌های آرامگاه سعدی
• روز سعدی
• نحوه دسترسی به آرامگاه سعدی

سعدی که بود ؟

شیخ مصلح‌الدین مشرف بن عبدالله مشهور به سعدی شیرازی در حدود سال‌های ۵۷۱ تا ۶۰۶ هجری قمری به دنیا آمد. در حدود سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ درگذشته است. درباره نام و نام پدر شاعر و همچنین تاریخ تولد سعدی اختلاف بسیار است.سعدی در شیراز پا به هستی نهاد و هنوز کودکی بیش نبود که پدرش درگذشت. پس از تحصیل مقدمات علوم از شیراز به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه به تکمیل دانش خود پرداخت.وی در نظامیه بغداد که مهمترین مرکز علم و دانش آن زمان به حساب می‌آمد. در درس استادان معروفی چون سهروردی شرکت کرد. سعدی پس از این دوره به حجاز، شام و سوریه رفت و در آخر راهی سفر حج شد.

او در شهرهای شام (سوریه امروزی) به سخنرانی هم می‌پرداخت ولی در همین حال، بر اثر این سفرها به تجربه و دانش خود نیز می‌افزود.سعدی در روزگار سلطنت اتابک ابوبکر بن سعد به شیراز بازگشت. در همین ایام دو اثر جاودان بوستان و گلستان را آفرید و به نام «اتابک» و پسرش سعد بن ابوبکر کرد. برخی معتقدند که او لقب سعدی را نیز از همین نام “سعد بن ابوبکر” گرفته است.در پی از بین رفتن حکومت سلغریان، سعدی بار دیگر از شیراز خارج شد و به بغداد و حجاز رفت. در بازگشت به شیراز، با آن که مورد احترام و تکریم بزرگان فارس بود، بنابر مشهور به خلوت پناه برد و مشغول ریاضت شد.

تجارب سفر سعدی

سعدی، شاعر جهاندیده، جهانگرد و سالک سرزمین‌های دور و غریب بود. او خود را با تاجران ادویه و کالا و زئران اماکن مقدس همراه می‌کرد. از پادشاهان حکایت‌ها شنیده و روزگار را با آنان به مدارا می‌گذراند.سفاکی و سخاوتشان را نیک می‌شناخت و گاه عطایشان را به لقایشان می‌بخشید. با عاشقان و پهلوانات و مدعیان و شیوخ و صوفیان و رندان به جبر و اختیار همنشین می‌شد. خامی روزگار جوانی را به تجربه سفرهای مکرر به پختگی دوران پیری پیوند می‌زد.سفرهای سعدی تنها جستجوی تنوع، طلب دانش و آگاهی از رسوم و فرهنگ‌های مختلف نبود. بلکه هر سفر تجربه‌ای معنوی نیز به شمار می‌آمد.

آثار سعدی

ره آورد این سفرها برای شاعر، علاوه بر تجارب معنوی و دنیوی، انبوهی از روایت، قصه‌ها و مشاهدات بود که ریشه در واقعیت زندگی داشت. چنان که هر حکایت گلستان، پنجره ای رو به زندگی می‌گشاید. گویی هر عبارتش از پس هزاران تجربه و آزمایش به شیوه ای یقینی بیان می شود. گویی، هر حکایت پیش از آن که وابسته به دنیای تخیل و نظر باشد، حاصل دنیای تجارب عملی است.شاید یکی از مهم‌ترین عوامل دلنشینی پندها و اندرزهای سعدی در میان عوام و خواص، وجه عینی بودن آنهاست. اگرچه لحن کلام و نحوه بیان هنرمندانه آنها نیز سهمی عمده در ماندگاری این نوع از آثارش دارد.

از سویی، بنا بر روایت خود سعدی، خلق آثار جاودانی همچون گلستان و بوستان در چند ماه. بیانگر این نکته است که این شاعر بزرگ از چه گنجینه ی دانایی، توانایی، تجارب اجتماعی و عرفانی و ادبی برخوردار بوده است.آثار سعدی علاوه بر آن که عصاره و چکیده اندیشه ها و تأملات عرفانی و اجتماعی و تربیتی وی است. آیینه خصایل و خلق و خوی و منش ملتی کهنسال است و از همین رو هیچ وقت شکوه و درخشش خود را از دست نخواهد داد.

تاریخچه آرامگاه سعدی

برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحب‌دیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد. در سال ۹۹۸ به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد. اثری از آن باقی نماند تا در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریم خان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد که شامل دو طبقه بود. طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع می‌شد.

در دوره قاجاریه (سال ۱۳۰۱) توسط فتحعلی خان صاحب دیوان مرمت شد. چند سال بعد نیزحبیب الله قوام الملک خان دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر کرد.

معماری بنای آرامگاه سعدی

محسن فروغی معمار مدرنیستی بود که به تاریخ و پیشینه‌ی فرهنگی ایران عشق می ورزید. او برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ را سطحی‌نگری همکاران جوان خود می دانست و بر این عقیده بود که رابطه‌ی ساختمان ها را از نظر سبک و شکل می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. برای فروغی، رابطه ظاهری به مانند ساختمان‌های ساخته شده در ابتدای دوره شکل‌گیری معماری ساسانی است. با الگوبرداری از معماری هخامنشی درصدد خلق شباهت بین معماری ساسانی و هخامنشی بودند.

طرح آرامگاه سعدی در شیراز به سال ۱۳۳۰ به اتمام می‌رسد. فروغی طرح آرامگاه را با همکاری علی اکبر صادق با الهام از عناصر معماری سنتی ایران، طراحی می‌کند. در گزارش انجمن ملی در توصیف عمومی آرامگاه چنین آمده است:

طرح معماری این مجموعه، از یک ایوان ستون‌دار بلند و یک رواق کشیده تشکیل شده است که به‌صورت یک «L» سازماندهی شده‌اند.

بنایی که در زمان کریم خان ساخته شده بود تا سال ۱۳۲۷ هجری شمسی برپا بود. در سال ۱۳۲۹ توسط علی اصغر حمکت و انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به‌جای ساختمان قدیمی ساخته و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ برگزار شد. این بنا با اقتباس از کاخ چهلستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی ساخته شد. ورودی آرامگاه توسط آندره گدار فرانسوی طراحی شده است.

بخش‌های آرامگاه سعدی

سنگ قبر سعدی در مرکز عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین شده‌ است. در هفت ضلع ساختمان، هفت کتیبه قرار دارد که روی آن‌ها قسمت‌هایی از گلستان و بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده‌ است. متن کتیبه‌ای دیگر که از «علی اصغر حکمت» است، روی قبر شیخ نصب شد و کتیبه زیر را که از اشعار بوستان است، با خط نستعلیق عالی روی آن قرار دادند:

کل شی هالک و انت الباقی کریم السجایا، جمیل الشیمنبی البرایا، شفیع الامم

قطعه‌‌ای از کتیبه سنگی مربوط به سردر آرامگاه که به زمان کریم خان زند تعلق داشت و در اثر سانحه‌ای در گذشته‌های دور شکسته شده بود، هم‌اکنون در درون آرامگاه محفوظ مانده‌ است. این قطعه ضمن خاک‌برداری خیابان برای تعمیر آسفالت از دل خاک بیرون آمد. برخی از اشعاری که در آرامگاه سعدی وجود دارند، به شرح زیر است:

خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست                                                              پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی                                                                       تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی

ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید                                                                      هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

حوض آب

حوض ماهی در سمت چپ آرامگاه قرار دارد. مشهور است سعدی نزدیک زاویه خود، حوضچه‌هایی از سنگ مرمر ساخته بود که آب در آن‌ها جریان داشت. در گذشته، شستشو در این آب، خصوصا در شب چهارشنبه سوری، جزو معتقدات مردم شیراز بود. البته آبی که در این بخش از شیراز جریان داشت، نشات گرفته از قناتی بسیار مقدس برای مردم شیراز بود.

کاشیکاری‌های داخل حوض ماهی که به سبک عمده سلجوقی است، در سال ۱۳۷۲ توسط استاد کاشیکار «تیرانداز» طراحی و توسط میراث فرهنگی اجرا شد. بر فراز حوض ماهی یک نورگیر به‌شکل هشت ضلعی و دو نورگیر چهار ضلعی نیز در طرفین آن قرار دارند.

زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانه سنتی تبدیل شده‌ است و دو ساختمان آجری در کنار حوض ماهی وجود دارد که یکی دفتر و دیگری کتابخانه عمومی سعدیه‌ است.

همچنین آرامگاه شاعرانی مانند شوریده شیرازی در مجموعه سعدیه جای گرفته‌اند.

روز سعدی

مرکز سعدی‌شناسی ايران از سال ۱۳۸۱ روز اول ارديبهشت ماه را روز سعدی اعلام کرد و در اول ارديبهشت ۱۳۸۹ و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز ارديبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به‌ عنوان روز سعدی نام‌گذاری شده است.

نحوه دسترسی به آرامگاه سعدی

آدرس : شهر شیراز، انتهای خیابان بوستان، کنار باغ دلگشا

روز اول اردیبهشت را روز سعدی نامگذاری کرده اند .

آرامگاه سعدی در شمال شرق شیراز و در دامنه کوه قرار دارد و در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا واقع شده است.

طراح آرامگاه فروغی بود که طرح آن را با همکاری علی اکبر صادق با الهام از عناصر معماری سنتی ایران، طراحی کرده است.