تپه موسیان دهلران مربوط به اواخر دوره نوسنگی-عصر برنز قدیم است و در شمال غرب شهر موسیان واقع شده است. این مکان در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۷۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تپه بزرگ موسیان با پیشینه تاریخی بیش از هفت هزار سال قبل از میلاد در سالهای ۱۹۰۲ و ۱۹۰۳ میلادی توسط هئیت های باستان شناسی کاوش شد و ثابت شد که این منطقه ارتباط تنگاتنگی با تمدن های بین النهرین و شوش داشته است.
بر پهن دشت سبز رنگ موسیان، تپه باستانی باشکوه موسیان قد برافراشته که بعنوان بزرگترین تپه باستانی استان ایلام، حلقه اتصال دو دوره تاریخی مهم عصر نوسنگی و عصر مفرغ محسوب می شود. به عقیده کارشناسان، تنها تپه فرهنگی و تاریخی مربوط به اواخر عصر نوسنگی و اوایل دوره مفرغ، که با این گستردگی در منطقه موجود باشد، تپه باستانی موسیان است. در مورد ابعاد این اثر تاریخی و فرهنگی اختلاف نظر جزیی است، اما رقم قابل اطمینان برای آن، حدود ۱۵۰۰ متر طول، ۷۰۰ متر عرض و ارتفاع ۱۸ متر ذکر شده است.
قدمت تپه موسیان
این تپه تاریخی متعلق به هفت هزار سال قبل از میلاد مسیح (ع) است. همجواری با دشتهای حاصلخیز بین النهرین، مهران و شوش و قرار گرفتن بین رودخانه های میمه و دویرج باعث شده این منطقه مورد توجه انسان واقع شود و کانونهای اولیه زندگی در آن شکل بگیرد. در تراشه های حفاری شده این تپه آثار سفال منقوش و بقایای معماری که حکایت از زندگی نخستین روستانشینان دارد مشاهده شده است. دشتهای دهلران و موسیان در چهار تا هشت هزار سال قبل از میلاد بدلیل وجود عوامل طبیعی و انسانی در زمینهای مرغوب، اقلیم مناسب و ساخت ساز ها، انتقال آب همچون قنات ها به عنوان یکی از کانونهای مهم کشاورزی در فلات پهناور ایران بوده است. این تپه همان شهرباستانی اوراها با پیشینه تاریخی بیش از هفت هزار سال پیش از میلاد و مرکز پادشاهی ایالت آوان است که در سالهای ۲۲۰۰-۲۷۰۰ پیش از میلاد بر کشور عیلام حکومت کرده است. بر مبنای کاوشها توالی قطعی طولانی مدت از مرحله پایانی روستانشینی قدیم (مرحله خزینه) تا پایان دوره عیلام میانی برای محوطه درنظر گرفته شده است.
در ۱۹۰۳ گوتیر و لامپر برای مدت سه ماه در این محل حفاری نموده اند و در سال ۱۹۶۳ فرانک هول و کنت فلانری نیز در موسیان گمانه زنی کردند. از آثار بدست آمده از این تپه ۸۴۹ قطعه سفال متعلق به فرهنگ مهمه بود. سفال نخودی با نقوش سیاه و سفال منقوش با نقوش ردیف بزها و انسانهای درحال رقص وجود داشت.
نحوه دسترسی
تپه موسیان در جنوبشرقی دهلران و سه کیلومتری شمال غربی موسیان و دهستان نهرعنبر از توابع شهرستان دهلران در یک کیلومتری غرب رودخانه دوایریچ و به فاصله ۲٫۵ کیلومتری شرق تپه علی کش واقع شده است.
