معدن نخلک اصفهان یکی از قدیمی ترین معادن جهان است که با داشتن همه وجوه ارزشمند دیرین شناسی، علمی و طبیعی، در حال تبدیل شدن به نخستین موزه معادن ایران است. از معدن نخلک اصفهان به عنوان «جواهری در قلب کویر» نام برده می شود.معدن سرب و نقره نخلک واقع در انارک نایین در استان اصفهان است؛ این مکان ٢٤٠ متر زیرزمین است و قدمت این مجموعه بر اساس برخی شواهد به دوره ساسانی می رسد. محصول این معدن و کنستانتره آن همه ارز آور برای کشور است. معدنی که در دوران پهلوی تکنسین ها و مهندسانی از آلمان و دیگر کشورهای اروپایی نیز در آن فعالیت می کردند پیشینه بهره برداری از این معدن را دو هزار سال دانسته اند.
سابقه راه اندازی کارخانه فرآوری این معدن به سال ۱۳۳۰ می رسد و می توان از آن به عنوان نخستین کارخانه فرآوری مواد معدنی ایران نام برد. ذخیره قطعی این معدن ۸۵۰ هزار تن برآورد شده و میزان تولید سالیانه این معدن ۱۲۵۰ تن کنسانتره سرب می باشد. معدن نخلک با بیش از ۴۰۰ نفر در حال فعالیت است. ماده معدنی اولیه کانسار نخلک از گالن تشکیل شده و کانیهای گانگ در درجه بعدی قرار گرفته که شامل باریت، کلسیت، دولومیت و کوارتز می باشد. ماده معدنی در رگه ها حالت برشی یا شبه برشی داشته و معمولا” همراه با رگچه ها و با مواد معدنی پراکنده است.
تاریخچه معدن نخلک اصفهان
سرب از این معدن از زمان های باستان و در دوره های متعدد و حتی در شکل های مختلف برداشت می شد و تأیید این ادعا را می توان ابزارهای چوبی و آهنی و توبره های چرمی دانست که در بیش از ۲۵۰ کارگاه قدیمی این معدن پیدا شده است. بررسی های یک گروه باستان شناس آلمانی در سال ۱۹۷۰ میلادی نشان داد، قدمت معدن بیش از دو هزار سال و قدمت دژ و آتشکده (چهارتاقی نخلک) در کنار آن حدود ۱۸۰۰ سال می باشد. همچنین آثار کشف شده در این منطقه، آ‌نها را متقاعد کرد که در دوره های بعد از اسلام نیز در این معدن فعالیت هایی انجام گرفته است. از گذشته های دور این معدن توسط مردم محلی روستاهای اطراف مانند «انارک»، «چوپانان» و «جندق» مورد بهره برداری بود. در سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۳۲ نخلک توسط شرکت های خصوصی اداره شده است. همچنین از مهم ترین اتفاق های رخ داده در این معدن می توان به رونق اقتصادی شهر انارک، ضرب سکه توسط یک شرکت خصوصی، تأسیس نخستین بانک ملی منطقه در سال ۱۳۱۶ و نابودی جنگل های «تاغ» و سوختن آ‌نها در کوره های ذوب سرب اشاره کرد. این معدن در سال ۱۳۳۲ با واگذار شدن به شرکت سهامی کل معادن و ذوب فلزات ایران رسما دولتی شد.
پتانسیل گردشگری
آمیختگی مداوم فعالیت های معدنی با مفاهیم باستان شناسی، دانش زمین شناسی و بویژه حضور موثر انسان و ماشین در فرآیند دشوار استخراج باعث تمایز معادن و نیز این معدن تاریخی از دیگر آثار تاریخی شده است. فرم متفاوت و نایاب بسیاری از معادن، ارزش این ساخته های دست بشر را تا حد یک اثر هنری ارتقا داده و تبدیل به موزه می کند. این معدن به عنوان یکی از قدیمی ترین معادن جهان با داشتن همه وجوه با ارزش دیرین شناسی، علمی، زیبایی شناسی و انسانی یک معدن، استعداد و استحقاق فوق العاده ای برای تبدیل شدن به یک موزه تمام عیار و پرکشش را دارد. علاوه بر این، موقعیت مکانی ویژه این معدن نیز بر اهمیت گردشگری آن افزوده است. وجود دژ و آتشکده کهنسال نخلک و مجاورت آن با شهر تاریخی انارک و شهرستان خور و بیابانک (که در دل خود، روستاهای گرمه، مصر، بیاضه، عروسان، هفت تومان و چوپانان را گرد آورده) به عنوان مقاصد و مسیرهای گردشگری معتبر و شناخته شده برای گردشگران داخلی و خارجی است و از مزیت های استثنایی نخلک برای جذب بازدید کننده است. همچنین در این مجتمع دوره های آموزشی دراز مدت تربیت تکنسین معدن با تاکید بر آموزش انواع روش های حفاری و آتشکاری در معادن زیرزمینی دایر خواهد شد. موزه های معتبری مانند «موزه جهانی معدن بریتانیا»، موزه معدنی «کسل دام»، موزه معدنی «استرلینگ هیل»، موزه معدنی «زغال بکلی»، موزه معدنی «نمک هاچینسون» و ده ها موزه معتبر جهانی به عنوان پرطرفدارترین موزه های معدنی جهان به شمار می روند.
نحوه دسترسی
معادن نخلک در فاصله ۱۲۵ کیلومتری شمال شرق نائین و ۴۵ کیلومتری شمال شرق انارک در حاشیه کویر مرکزی ایران و در استان اصفهان واقع شده است.
