پل ورسک و سه خط طلا
پل ورسک در دره ورسک در روستای ورسک، واقع در 45 کیلومتری جنوب شهر زیرآب و 85 کیلومتری شهر قائمشهر در محور فیروزکوه و در مسیر راه آهن شمال قرار دارد. پل ورسک از شاهکارهای مهندسی زمان خویش به حساب می آمده است. این پل در زمان حکومت رضاشاه در ایران توسط آلمانی ها به رهبری سرمهندس اتریشی خود یعنی والتر اینگر ساخته شد. حجم پل ورسک که دارای 66 متر دهانه قوسی اصلی و 110 متر ارتفاع از ته دره است، جمعاً 4500 مترمکعب است. طول کلی پل 86 متر است.
عظمت این پل که در واقع دو کوه عظیم و سخت را به یکدیگر اتصال می دهد ستودنی است. این پل راه ارتباطی راه آهن سراسری شمال جنوب بوده که با شگفتی تمام و با ابزار آلات بسیار ساده مانند دینامیت و دریل دستی ساخته شده و در ساخت آن از هیچ سازه فلزی استفاده نشده است. این پل در دوران جنگ جهانی دوم پل پیروزی نامیده می شد.
نام پل ورسک در کتاب رکورد گینس، در بخش پل های با ارتفاع بیش از 61 متر به ثبت رسیده است.امروزه پل ورسک علاوه بر اهمیت ویژه در صنعت حمل و نقل، از جاذبه های سیاحتی کشور نیز محسوب می شود. قطارهای مسافری تهران ـ ساری و تهران ـ گرگان پس از گذشت بیش از 70 سال هر روز از روی آن می گذرد.
ساخت پل ورسک از اواسط آبان سال 1313 آغاز و افتتاح رسمی آن روز 5 اردیبهشت 1315 انجام شد. هزینه احداث پل ورسک 2 میلیون و 600 هزار ریال اعلام شد.
نام ورسک
نام وِرِسک از قریه ورسک گرفته شده است که در مجاورت محل ساخت پل قرار داشته و در آن زمان در حدود 20 خانوار در آن ساکن بوده اند. پس از چند سال از احداث پل ساکنان این روستا به ورسک امروزی که آن زمان به عباس آباد معروف بود، آمدند و امروز این روستا به نام ورسک عباس آباد معروف شده است.
تاریخچه پل ورسک
ورسک به دلیل وجود درختچه های ورس که در قسمت پشت پل به طور انبوه وجود دارد، به این نام معروف شده است بنابر روایتی دیگر ورسک از نام مهندسی به نام شژووسک اهل بوهم گرفته شده که در ساخت این پل شرکت داشته است و چون در فارسی این حرف چکی وجود ندارد و تلفظ آن کلمه برای بسیاری سخت بود، بدین نام مشهور گشته است
پلی تاریخی و شاهکار مهندسی
نام پل ورسک در کتاب رکورد گینس، در بخش پل های با ارتفاع بیش از 61 متر ثبت شده و هنوز هم پس از 80 سال قطارهای مسافری تهران-ساری و تهران-گرگان از روی آن عبور می کنند.پل ورسک که راه ارتباطی راه آهن سراسری شمال جنوب است با ابزار آلات بسیار ساده مانند دینامیت و دریل دستی ساخته شده است. این بنا از ملات سیمان و شن شسته شده و آجر ساخته شده و در ساختمان آن از آرماتور استفاده نشده است. به بیان دیگر این بنا از ملات غیر مسلح ساخته شده است. از شگفتی های ساخت این پل عدم استفاده از هیچ سازه فلزی در ساخت آن است.یرای ساخت این پل ابتدا دوپایه بتنی در دو طرف کوه ایجاد شد و به هم متصل گردید و سپس دال قوسی روی آن اجرا و سپس نمای آجری روی آن اجرا شد.
به طور معمول برای پلهای متصل کننده دو کوه از سیستم قوسی (ARCH) استفاده میشود زیرا در این نوع پلها هر پایه پل بر روی یکی از کوهها قرار داده شده و با کمک قوس ایجاد شده تنش وارده بر پل به پایه ها منتقل می شود. زیرا قرار دادن پایه در وسط پل به دلیل ارتفاعی که از زمین (دره) دارد به هیچوجه اقتصادی نیست (و شاید در برخی موارد اصلا عملی نباشد). به طور میانگین پلهای قوسی دهانه بین 40 تا 500 متر دارند که البته مواردی از این پلها هستند که دهانه هایی بسیار بزرگتر از این رقم دارند اما بازه میانگین آن در همین حدود است.
بعلت احتمال طغیان رودخانه ورسک مهندسان تصمیم گرفتند با احداث تونلی در زیر رودخانه ورسک، قطارها را از طغیان محافظت کنند و سپس با چرخش در مسیر و صعود به میزان صد متر، ترن روی پل راه آهن ورسک قرارگیرد.
مهندسی پل ورسک
حجم پل ورسک جمعاً 4500 مترمکعب است. طول کلی پل 86 متر است و هزینه ساخت آن در آن زمان، بالغ بر 2 میلیون و 600 هزار ریال بوده است.
پل ورسک در زمان جنگ جهانی دوم به دلیل نقشی که در کمک رسانی به اتحاد جماهیر شوروی محاصره شده توسط آلمان هیتلری ایفا کرد، معروف شد و لقب پل پیروزی گرفت و به قول فرماندهان متفقین اگر راه آهن ایران وجود نداشت، نقشه جهان به شکل دیگری بود.به دستور دولت آلمان، لادیسلاوس فون رابسویچ اهل اتریش که در ایران به مهندس ورسک مشهور شده به همراه همسر و فرزندانش به ایران آمد تا یکی از سخت ترین کارهای دنیا را در فیروزکوه به انجام برساند.
لادیسلاوس فون رابسویچ درباره ساخت این پل به روزنامه اطلاعات در 5 اردیبهشت 1315 گفته بود:«روزی که این مدل را برای احداث پل ورسک تهیه کردم مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. امروز این پل احداث شده، همه، من و رفقایم را تشویق و تحسین می کنند و آن را در شمار بهترین پل های قشنگ و شاهکار مهندسی می دانند
مهندس پل ورسک کیست؟
لادیسلاوس فون رابسویچ (L. Von Robcevidc) مهندس سازنده پل ورسک می باشد. رابسویچ (1893 ٓ1975. م) که اهل اتریش است و مهندس ورسک نامیده می شد در مصاحبه خود با خبرنگار روزنامه اطلاعات می گوید:«روزی که این مدل را برای احداث پل ورسک تهیه کردم مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن نگریسته و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب آوردند. امروز که این پل احداث گردیده همه من و رفقایم را تحسین می کنند و آن را در شمار بهترین پل های قشنگ و شاهکار مهندسی می دانند» سمت مهندس رابسویچ رئیس نظارت ساختمان پل بوده است و او به همراه خانواده اش در خانه ای واقع در دره ورسک و نزدیک پل اقامت داشت.
لادیسلاوس فون رابسویچ مهندس پل ورسک
همچنین رابسویچ مسئولیت احداث تونل های مسیر راه آهن را نیز به عهده داشت و از بنیان گذاران روش تونل زنی جدید اتریشی (NATM) بود.همچنین سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل برعهده هانس اتو ناتر (Hans Otto Nater) مهندس سوئیسی بوده است که در طراحی و احداث پل و ایستگاه راه آهن برن سوئیس نقش داشت. هانس ناتر (1856 ٓ1954. م) نابغه ریاضی و پل سازی، فارغ التحصیل دانشگاه پلی تکنیک زوریخ(سوئیس) بود که طراحی و انجام محاسبات پل های راه آهن سراسری ایران و نیز پل ورسک توسط گروهی از مهندسان تحت نظارت او انجام شد. در 17 شهریور 1317 مجلس شورای ملی تصویب کرد تا هانس ناتر با حقوق ماهانه 17 هزار ریال به مدت یک سال به استخدام وزارت طرق درآید. همچنین مقرر شد نصف حقوق وی به صورت ریال و نصف دیگر آن که معادل 105 لیره کاغذ و 11 شیلینگ انگلیسی بود از قرار هر لیره 80.50 ریال در آخر هر ماه پرداخت شود.
همچنین صد لیره کاغذ بابت هزینه مسافرت به سوئیس و صد لیره کاغذ برای برگشت به وی پرداخت شود. در سال 1318 از خدمات وی رسماً تقدیر شد. هانس ناتر بعد از جنگ دوم جهانی سه بار به ایران مراجعت کرد، ولی بر اثر بیماری و شدت ضعف مجبور به بازگشت به سوئیس شد.ساکسیلد در کتاب خاطرات خود که آن را در سال 1350 با نام «خاطرات یک مهندس دانمارکی» چاپ کرد، برای طرح جلد کتابش از نمای پل ورسک استفاده کرد.
کار شگفت رضاخان در زمان گشایش پل ورسک
رضاخان پس از آنکه ساخت و ساز پل به پایان رسید برای گشایش (افتتاح) پل به سواد کوه آمد.او پس از بررسی و نگرش بر چگونگی ساخت پل در کاری شگفت، فرمان داد تا سرمهندس اتریشی همراه با خانواده اش به زیر پل رفته و همانجا بمانند تا نخستین قطار از روی پل گذر کند .رضاشاه می خواست از کار مهندس اتریشی اطمینان بدست آورد و مهندس اتریشی هم چون از کار خود و گروهش مطمئن بود به این کار تن در داد و نخستین قطار از روی پل گذشت و پس از آن مهندسان اتریشی و آلمانی این پل زیبا را 70 سال تضمین کردند. کار رضا شاه برای بومیان و دیگر کسانی که این داستان را دیدند و شنیدند بسیار شگفت بود و امروز هم پس از گذشت دهه ها همچنان این داستان در میان ایرانیان روان است .
سه خط طلا
سه خط طلا :
در زمان حکومت رضاشاه و در اول اردیبهشت سال 1312 شرکت دانمارکی کامپساکس قرارداد احداث راه آهن شمال جنوب ایران را امضاء کرد. تا قبل از آن برخی شرکت های آمریکایی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی در ساخت راه آهن از میان کوه های البرز ناکام مانده بودند.بهترین مهندسان اروپا به ایران آمده و پس از تهیه عکس هوایی از کوه های البرز متوجه شدند که راه آهن باید از روستای عباس آباد (که بعدها به ورسک تغییر نام داد) عبور می کرد و قطار پس از عبور از روستای ورسک باید با طی مسافت ده کیلومتر و نیز 600 متر صعود، از کوهستان عبور و به سمت تونل گدوک حرکت می کرد که حرکت در چنین شیب تندی برای قطار ناممکن بود. پس آنان تصمیم گرفتند مسیر را به شکل سه پله بر روی دامنه کوه اجرا کنند که به سه خط طلا معروف شد. طراحی این خطوط به جهت کم کردن شیب و افزایش ضریب قدرت لوکوموتیوها در نظر گرفته شده است که برای ایرانیان ارزشی به مراتب بیشتر از طلا دارد. از این رو به این سه حط راه آهن که بالای یکدیگر قرار دارند به اصطلاح سه خط طلا می گویند.
