آشنایی با ورزش بیلیارد
نوعی بازی است که در فضای سرپوشیده در میزی مربعی (پوشیده با پشم سبز) با 3 یا 15 گوی و میله ای چوبی بازی می شود. بیلیارد در ایران با روشی مأخوذ از روسیه بازی می شود. هر یک از گوی ها را شار (روسی گوی) خوانند. تاریخ اختراع بیلیارد معلوم نیست. در فرانسه نوعی بیلیارد در قرن 16 م. رواج داشت، و پیش ازآن هم بازی شبیه آن معمول بود. در انگلستان بیلیارد در زمان شکسپیر رایج بود.
ورزش بیلیارد یک ورزش سرگرم کننده و جالب است که طرفداران خاص خود را دارد، این ورزش در ابتدا در فضای باز انجام می شد اما پس از مدتی به مکان های سربسته بر روی میز پوشیده از پارچه سبز که شبیه به چمن بود تغییر مکان یافت.
نخستین چیزکه باید دربارهٔ بیلیارد بدانید این است که این ورزش برخلاف ورزش های توپی دیگر دارای توپ های زیادی است. بیلیارد ورزشی است که در فضایی سرپوشیده و بر روی میزی مستطیل شکل (table) و به همراه گوی های که به آن ها توپ (ball) گفته می شود و توسط چوب (cue) یا همان وسیله ای که توسط آن به توپهای بیلیارد ضربه زده می شود انجام می شود. این ورزش بر اساس دسته بندی فدراسیون جهانی به دو رشته زیر تقسیم بندی می شود. پاکت بیلیارد (pocket billiard) اسنوکر (snooker)
این ورزش در سال 1380 و با تأسیس فدراسیون بولینگ و بیلیارد جمهوری اسلامی ایران رسمیت پیدا کرد و چند سالی است که در ایران به صورت همگانی درآمده است
نورپردازی برای بیلیارد
بهترین نور برای میز بلیارد نور فلورسنت است. در مقایسه با لامپ های نئون قدیمی نور فلورسنت برای چشم بهتر و نیز از نظر اقتصادی باصرفه تر است زیرا دوام آن بیشتر است.
تولیدکنندگان اکنون نور لامپ های فلورسنت را به جای لامپ های قدیمی پیشنهاد می کنند، به خاطر اینکه از ایجاد سایه توپ به خصوص در نزدیکی ریل کوتاه جلوگیری می شود.
نور بلیارد باید در طول میز امتداد داشته باشد. این نور در دید واضح تر توپ ها و گوشه ها موثر است.
نورپردازی برای بیلیارد
پوشش میز بلیارد و توپ ها
روزگاری پارچه بلیارد به طور معمول از جنس نمد بود اما امروزه این پوشش از جنس پشم شیشه یا پشم معمولی و یا مخلوط (پشم و نایلون) است. اگرچه می توانید میز خود را در هر رنگی که می خواهید خریداری کنید اما باید رنگی را انتخاب کنید که چشم را نزند. رنگ قرمز، ارغوانی و امثال اینها ممکن است در یک نگاه زیبا به نظر برسند اما خستگی چشم خیلی زود حادث می شود.
توپ بلیارد
زمانی توپ ها می بایست از عاج، ترکیبات دیگر و خاک رس ساخته می شدند اما امروزه جایگزین های پایدارتری دارند. توپ های آسیایی از رزین های پلی استری ساخته می شوند و این باعث می شود که برای تولید ارزان تر باشند.
پوشش میز بیلیارد و توپ بیلیارد
چوب بلیارد
طول استاندارد یک چوب بیلیارد یک متر و 47 سانتیمتر است.
چوب بیلیارد شامل نوک، بدنه و دسته است.
نوک: قسمتی که مقداری سفید و با طولی تقریبا برابر 1.27 سانتیمتر است و یک قسمت کائوچویی در نوک.
بدنه: قسمتی صاف و صیقلی، کم پهنا و بلند است در میانه.
دسته: پرپهناترین قسمت که به صورت مخروطی به طرف میانه و نوک پیش می رود.
وزن: معمولی ترین وزن برای چوب بیلیارد 510 تا 595 گرم است.
میز
یک میز بیلیارد تقریبا برابر 137.155 سانتیمتر عرض و 274.23 سانتیمتر طول دارد و معمولا یک رویه سبز مخملی از جنس پلی استر و پشم روی آن را پوشانده و دارای 6 کیسه است که 4 تای آنها در گوشه ها و دوتای آنها در طرفین میز قرار گرفته اند.
راک
یک شیء سه گوش است که بازیکن از آن برای مرتب کردن توپ ها استفاده می کند. تمام توپ ها در راک قرار می گیرند.
گچ
وسیله دیگری که در طول بازی از آن استفاده می شود، گچ است. ما گچ را به نوک کائوچویی چوب خود می مالیم تا به ما کمک کند که چوب در زمان ضربه زدن به توپ بهتر بچسبد.
اصطلاحات رایج در بیلیارد
شما باید اصطلاحاتی که در این بازی به کار می رود را به خاطر بسپارید، زیرا این اصطلاحات در طول بازی زیاد به کار می روند.
Cue Ball (پیتوک): یک توپ سفید بدون شماره است که شما در بازی فقط حق ضربه زدن به این توپ را دارید.
Object Ball (توپ هدف):اولین توپی که در طول بازی، پیتوک به آن ضربه می زند.
Break: ضربه ای است که د رابتدای بازی زده می شود. وقتی بازی شروع می شود، بازیکنی که از قبل تعیین شده به وسیله پیتوک اولین ضربه بازی را به سوی توپ های مرتب شده می زند و به این ترتیب بازی شروع می شود. به این عمل Break می گویند.
Pocketing a ball: وقتی یک توپ داخل پاکت برود به این عمل Sinking نیز گفته می شود.
Scratch: هنگامی که شما هرگز نمی توانید پیتوک یا توپ طرف مخالف را در پاکت کنید، در غیر اینصورت شما Scratch می گیرید و جریمه می شوید.
Frozen: وقتی که توپ هدف به توپ دیگری یا به دیواره میز چسبیده باشد. ضربه زدن به این توپ مقداری دشوار است.
Position Play: موقعیت بازی، سرعت لازم برای ضربه زدن، چرخش لازم و استراتژی بازی (به کدام توپ و از کجا ضربه بزنیم که بهترین موقعیت را برای ما فراهم کند.)
Banking a shot: زمانی که شما به پیتوک ضربه بزنید و پیتوک شما به توپ هدف و توپ هدف به دیواره میز برخورد کند و داخل یکی از پاکت ها برود. به این معناست که شما یا خیلی خوب بازی می کنید و یا خیلی خوش شانس هستید.
Combination:این در زمانی صورت می گیرد که ما به پیتوک ضربه بزنیم و پیتوک به یکی از توپ های خودمان و آن توپ به توپ هدف ضربه بزند و آن را هدایت کند.
اصطلاحات رایج در بیلیارد و چوب بیلیارد
نحوه ایستادن و ضربه زدن به توپ
یکی از مهمترین موارد کلیدی در یک اجرای شایسته نحوه قرار دادن پاها به ویژه پای عقب است. پای عقب برای بازیکنان راست دست، پای راست؛ و برای بازیکنان چپ دست، پای چپ لاست.
اگر پای عقب شما خیلی نزدیک به میز باشد، بدن شما دچار گرفتگی عضلانی می شود و نمی توانید چوب تان را آزادانه حرکت دهید. در نیتجه قادر به اعمال شایسته ضربه مورد نظر نخواهید بود. اگر پای شما خیلی عقب باشد، بدن تان خیلی به سمت جلو خم می شود و در وضعیت نافرمی قرار می گیرید و حرکت چوب تان محدود می شود.
تاریخچه بازی بیلیارد
تاریخچه بازی بیلیارد مفصل و بسیار غنی است. این بازی توسط پادشاهان، افراد عادی، روسا، بیماران روحی، بانوان، آقایان و قهرمانان به طور یکسان انجام می شده است.
تا قرن پانزدهم این بازی مدتی در اروپای شمالی و گجویا در فرانسه بر روی چمن مانند بازی کروکت (نوعی بازی با گوی و حلقه) انجام می شده است. بعد از مدتی این بازی به مکان های سربسته بر روی میز پوشیده از پارچه سبز که شبیه به چمن بوده تغییر مکان یافته و در اطراف لبه های این میز حاشیه ای ساده قرار گرفته بود. توپ ها به جای اینکه توسط چوب های سفت و محکم که به آن چماق می گفتند ضربه زده شوند، هل داده می شدند.
عبارت بیلیارد از زبان فرانسه از کلمه بیلارت به معنی یک نوع چوب سفت و محکم و هم از کلمه بایل به معنی یک نوع توپ گرفته شده است.
در ابتدای بازی با تو توپ بر روی یک میز شش حفره ای با یک حلقه شبیه به حلقه بازی کروکت و یک چوب عمود که به عنوان سپر بود، انجام می شد. تا قرن هجدهم به تدریج حلقه و سپر ناپدید شدند و تنها حفره ها و توپ ها باقی ماندند.
قبل از سال 1800 این بازی به عنوان بیلیارد اعیان زادگان شناخته می شد اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد مردم با حرفه ها و مشاغل مختلف از آغاز، این بازی را انجام می دادند.
در سال 1600 مردم آشنایی کافی با این بازی پیدا کردند، به طوری که شکسپیر در کتاب آنتونی و کلئوپاترا به آن اشاره کرده بود. در اواخر سال 1600 چوب بیلیارد ساخته شد. وقتی توپ در کنار یک باند قرار می گرفت، برای ضربه زدن به توپ از چماق به خاطر نوک بزرگش به سختی می شد استفاده کرد، به همین دلیل بازیکنان چماق را وارونه گرفته و از دسته اش برای ضربه زدن به توپ استفاده می کردند. به دسته «دم» به معنی «دنباله» می گفتند که واژه چوب بیلیارد از این کلمه استخراج شده است.
در ابتدا میزها دارای دیواره های عمود و پهن در پشت باندها بودند که از افتادن توپ ها جلوگیری می کردند. تجهیزات بیلیارد به خاطر انقلاب صنعتی بعد از سال 1800 در انگلستان به سرعت توسعه پیدا کرد.
گچ برای اصطکاک بیشتر بین توپ و چوب بیلیارد حتی قبل از اینکه چوب بیلیارد نوک داشته باشد استفاده می شد. در سال 1823 چرم نوک چوب بیلیارد که با آن یک بازیکن می توانست توپ را به یک سو چرخش بدهد ساخته شد.
میهمانان انگلیسی به مردم آمریکایی نشان دادند که چطور در بازی از حالت چرخشی استفاده می کنند و به این حالت چرخشی فقط در آمریکا و نه در جاهای دیگر اینگلیش می گفتند.
در سال 1829 چوب بیلیارد دو تکه بود. حدود سال 1825 سطح میزها از تخته سنگ ساخته می شد. گودیر در سال 1839 توده کائوچو را کشف کرد و تا سال 1845 از آن برای ساخت گوشه های میز بیلیارد استفاده کرد. تا سال 1850 میز بیلیارد شکل صحیح و املی به خود گرفت.
قوانین بازی بیلیارد
قوانین حاکم بر بازی بیلیارد از حدود سال 1770 تا 1920 همان قوانین حاکم بر بازی بیلیارد در انگلستان بود. این بازی بر روی یک میز بزرگ به شکل مکعب مستطیل با سه توپ و شش حفره انجام می شد.
در قرن 18 اندازه استاندارد میزها دو به یک، یعنی طول دو متر و عرض یک متر بود. قبل از این ابعاد استانداردی برای ساختن میز وجود نداشت. اصول بازی بیلیارد انگلیسی به واسطه بازی اسنوکر که یک بازی پیچیده، رنگارنگ و مرکب از جنبه های دفاعی و تهاجمی بود، ادامه پیدا کرد با این تفاوت که در بازی اسنوکر از 22 توپ و در بازی بیلیارد انگلیسی از 3 توپ استفاده می شد.
اشتیاقی که انگلیسی ها به بازی اسنوکر داشتند همانند اشتیاق آمریکایی ها به بازی بیسبال بود. به خاطر این اشتیاق، شما می توانید هر روز شاهد رقابتی در بازی اسنوکر در انگلیس باشید.
آمریکایی ها سال هاست در این رشته فعال هستند و اینکه چطور بازی بیلیارد به آمریکا آورده شده کاملا مشخص نیست. روایت ها نشان می دهد که این بازی در سال 1580 توسط یک شخص اسپانیایی به خیابان آگوستین آورده شده است اما تحقیقات به عمل آمده نشان می دهد که در سال 1580 هیچ اثری از این بازی وجود نداشته و بیشتر احتمال می رود که این بازی توسط مهاجران انگلیسی و هندی به آمریکا وارد شده باشد.
در سال 1700 تعدادی از قفسه سازان آمریکایی تصمیم گرفتند میزهایی هر چند کوچک برای بازی بیلیارد بسازند. با وجود این بازی بیلیارد در سرتاسر کشورهای مستعمره گسترش پیدا کرد. مشهورترین آنها بسفورد، مکانی در نیویورک بود که به دلالان سهام اختصاص داده شده بود.
بازی بیلیارد آمریکایی تا سال 1870 همان بازی بیلیارد 4 توپه بود که معمولا بر روی یک میز بزرگ 11 یا 12 فوتی با چهار حفره و چهار توپ که 2 توپ آن سفید و 2 توپ دیگر قرمز بودند انجام می شد.
تاریخچه بیلیارد و قوانین بازی بیلیارد را ببینید
انواع بازی های بیلیارد
بازی Fifteen-Ball Pool (بیلیارد 15 توپه)، با 15 توپ مورد نظر که اعداد یک تا 15 بر روی توپ ها نوشته شده بود انجام می شد. بازیکن بابت هر توپی که در حفره می انداخت براساس شماره روی آن امتیاز دریافت می کرد.
مجموع شماره های توپ ها در یکسری 120 بود و کسی که نصف بیشتر این مجموع را به دست می آورد (حداقل 61 امتیاز) برنده محسوب می شد. این بازی که به آن «بلیارد 61» می گفتنهد، در اولین مسابقات قهرمانی آمریکا در سال 1878 به کار برده شد و یک فرد کانادایی به نام سیریل داین قهرمان این مسابقات شد.
در سال 1888 به این نتیجه رسیدند که عادلانه تر است امتیازها را براساس تعداد توپ هایی که به داخل حفره می اندازند حساب کنند نه براساس شماره ای که بر روی توپ نوشته شده است. بنابراین Continuous Pool (بیلیارد پیوسته) به عنوان یک بازی قهرمانی، جایگزین بازی 15 توپه شد. بازیکنی که آخرین توپ یک مجموعه را به داخل حفره بیندازد می تواند مجموعه بعدی را برای بازی شورع کند و جمع امتیازاتش به طور پیوسته از یک مجموعه به مجموعه دیگر ثبت می شود.
اندکی بعد در سال 1890 بازی Eight Ball و به دنبال آن در سال 1910 بازی Straight Pool ابداع شد. حدود سال 1920 بازی Nine Ball اتبداع شد. از سال 1878 تا 1956 مسابقات قهرمانی بیلیارد به طور سالیانه برگزار می شد و بقیه ماه های باقیمانده حریفان یک به یک به مبارزه با یکدیگر می پرداختند.
تا مدت ها واژه بیلیارد به تمام بازی هایی که بر روی یک میز با حفره یا بدون حفره انجام می شد، نسبت داده می شد. بعضی ها از بیلیارد فقط برداشت بازی های کاروم را داشتند و از Pool برای بازی های حفره دار استفاده می کردند.
وقوع جنگ های جهانی اندکی این بازی را از رونق انداخت اما با دو واقعه مهیج که یکی در سال 1961 و دیگری در سال 1986 به وقوع پیوست، دوباره بیلیارد احیا شد. اولین واقعه، آزادی سینما بود. مثلا فیلم قهرمان براساس سرگذشت والترتیویز، فیلمی سفید و سیاه که زندگی سیاه یک قهرمان بازی را با بازیگری پل نیومن در نقش قهرمان داستان به تصویر کشیده شده بود. صدای به هم خوردن توپ ها باعث شد که مردم به فکر بازی مهیج بیلیارد بیفتند.
اصول بازی اسنوکر که به المپیک رسید
اسنوکر یک بازی با چوب است که بر روی میز بزرگی که با ماده ای از جنس فلانل پوشیده شده و دارای شش سوراخ است بازی می شود. این سوراخ ها در چهار گوشه میز و دو سوراخ در وسط کناره میز قرار دارند.
این بازی بر روی میزی با اندازه 12 در 6 فوت (معادل 3.7 در 1.8 متر) انجام می شود. البته میزهای این بازی در اندازه های مختلفی تولید می شود. معمولا درازای میز دو برابر پهنای آن است.
توپ های اسنوکر
این بازی شامل 21 توپ است. 15 توپ قرمزرنگ، یک توپ مشکی، یک توپ صورتی، یک توپ آبی، یک توپ قهوه ای، یک توپ سبز و یک توپ زرد. هر توپ قرمز یک امتیاز دارد سایر توپ ها به ترتیب:توپ مشکی 7، توپ صورتی 6، توپ آبی 5، توپ قهوه ای 4، توپ سبز 3 و توپ زرد 2 امتیاز دارند.
در ایران به توپ ها یا گوی های این بازی شار اطلاق می شد. داور در ابتدای بازی توپ ها را می چیند. در قوانین نسخه انگلیسی این بازی هر بازیکن پس از زدن هر توپ قرمز، مجاز به زدن یک توپ رنگی خواهد بود و حداکثر امتیازی که یک بازیکن قادر به گرفتن آن است 147 است.
خطا ها
خطاها برای توپ های زرد، سبز و قهوه ای چهار واحد، آبی 5، صورتی 6 و مشکی 7 واحد است. این خطاها در صورتی که بازیکن به اشتباه به آنها ضربه بزند (توسط توپ سفید، دست، چوب، رست) و همچنین بروز خطاهای دیگر در هنگام و در طول ضربه زدن به توپ های اعلام شده است. اگر توپ سفید هنگام وارد شدن ضربه به هیچ یک از توپ ها برخورد نکند فول محسوب شده و 4 امتیاز برای حریف محسوب خواهد شد.
انواع بازی های بیلیارد و اصول بازی اسنوکر
توپ های به هم چسبیده
اگر کیوبال به توپ یا توپ هایی که نوبت بازی آنهاست بچسبد، داور باید اعلام کند توپ ها به هم چسبیده و اینکه چه توپ یا توپ هایی به کیوبال چسبیده را نشان دهد. زمانی که اعلام می شود (توپ های به هم چسبیده) ضربه زننده باید کیوبال را طوری از توپ چسبیده دور کند که آن توپ به هیچ عنوان تکان نخورد که در صورت تکان خوردن، خطاست.
اگر کیوبال به توپی که نوبت بازی آن نیست بچسبد یا نزدیک آن باشد و از داور سوال شود که آیا این توپ ها به هم چسبیده یا نه، او جواب آری یا نه را خواهد داد و بازیکن باید طوری به کیوبال ضربه بزند که آن توپ تکان نخورده و کیوبال در ضربه اول به توپ در نوبت برخورد کند.
چنانچه کیوبال هم به توپ در نوبت و هم به توپ خارج از نوبت بچسبند، داور فقط به توپ در نوبت اشاره خواهد کرد و اگر ضربه زننده از داور سوال کند که آیا کیوبال به توپ خارج از نوبت هم چسبیده یا نه، او باید جواب بدهد. اگر داور متقاعد شود که حرکت توپ چسبیده به کیوبال بدون دخالت ضربه زننده است، نباید اعلام خطا کند.
جریمه هایی که با ارزش 7 امتیازی محاسبه می شوند
- استفاده کردن از هر توپی خارج از میز برای هر منظوری
- استفاده کردن از هر وسیله برای اندازه گیری فاصله ها و دهانه پاکت ها
- پس از پاکت کردن توپ قرمز یا توپ آزاد به جای قرمز دوباره با توپ قرمز بازی شود.
- به جز توپ سفید با هر توپی به جای کیوبال بازی شود.
- زمانی که داور توپ انتخابی بازیکن را سوال می کند بازیکن جواب ندهد.
- پس از پاکت کردن توپ قرمز یا توپ آزاد به جای قرمز و قبل از انتخاب توپ رنگی مرتکب خطا شود.
بازی مجدد
چنانچه بازیکنی به دلیل ارتکاب خطای حریف از او بخواهد که دوباره بازی کند، این درخواست قابل اجراست و نمی توان از آن چشم پوشی کرد ما بازیکن خاطی حق دارد تصمیم خود را عوض کند که:
1- از چه نوع ضربه ای استفاده کند.
2- کدام توپ در نوبت را برای ضربه زدن انتخاب کند و آن بازیکن در صورت پاکت کردن هر توپ با شرایط بالا امتیاز مربوطه را کسب خواهد کرد.
