آشنایی با تصاویر دیدنی غار بیشاپور و غار شاپور

بیشاپور مهمترین پایتخت ساسانیان بود و غار شاپور در این شهر، در ارتفاع حدود 800 متری از سطح زمین قرار گرفته است. غاری که دهانه آن به حدود 30 متر می رسد و در ورودی آن یکی از عظیم ترین و عجیب ترین مجسمه های ایران قرار گرفته است. مجسمه شاپور از یک ستون چکیده غول پیکر که در این غار وجود داشته تراشیده شده و با وجود گذشت 1700سال هم چنان پابرجا است هر چند با دو دست شکسته.

 

اما باید بدانید که این تنها مجسمه باقی مانده از دوران باستان است که حدود 7 متر ارتفاع و 3متر پهنا دارد. غار شاپور بر روی دیواره کوهی که دشت تنگ چوگان را به شکل نیم دایره در بر گرفته، زایش یافته است. دیوارههای ورودی تنگه پوشیده از نقش برجستههایی تراشیده شده بر روی سنگ هستند که هر یک بخشی از تاریخ دوره ساسانیان را به نمایش گذاشتهاند. در سمت راست ورودی تنگه آثار قلعهای، که گویا محل نگهبانی از شهر بیشابور بوده است، به چشم میخورد. کف دره بستر رود شاپور است که آب آن از طریق کانالهایی متعدد به داخل شهر منتقل میشده است.

شاپور اول فرزند اردشیر بابکان-بنیانگذار سلسله ساسانی- بود.در خصوص جایگاه شاپور اول ساسانی (215 تا 272 میلادی) همین بس که وی توانست پس از درگذشت پدرش قلمرو ایران را به چارچوب حکومت داریوش اول هخامنشی نزدیک کند، اگر چه سرزمین ایران هیچ گاه نتوانست به بزرگی زمان داریوش اول برسد.

 

نکته دیگری که در زندگی شاپور برجسته می‏نماید، جنگ‏های وی با روم باستان و پیروزی‏های درخشان اوست که سرانجام در سال 260 میلادی طی نبرد اُدِسا -شمال انتاکیه در ترکیه امروزی- توانست والرین امپراطور رومی را به اسارت بگیرد. چنین رویدادی در طول چندین قرن جنگ‏های ایران و روم، تنها یک بار رخ داد. شاپور به مناسبت این پیروزی شگرف، دستور داد چندین نقش برجسته در استان فارس کنونی بتراشند تا شرح آن پیروزی را به آیندگان بدهد.

غار، درون کوهی با کانیهای زایش یافته است. دهانه غار طولی برابر با 30 متر و ارتفاعی برابر با 15 متر دارد. قبل از ورود به درون غار در سمت چپ دخمهای قرار دارد که بخشی از آن دست ساخته است. حدود 10 متر بعد از ورودی غار مجسمه 7 متری شاپور اول ساسانی جلوه گری میکند. غار از چند بخش تشکیل شده است:بخش اول نسبتاً هموار است و با طولی حدود 80 متر به لبه پرتگاهی منتهی میشود.

دو طرف دیوارهای این بخش را حجاری و صاف، و گویا برای کندن نقشهای برجسته و یا نوشتن آماده کرده بودند که نیمه تمام ماندهاند و بر روی تاقچههای بزرگ آنها چیزی به چشم نمی خورد. در سمت چپ انتهای این بخش دو آب انبار به فاصله 5/0 متر از هم در داخل سنگ کندهاند که هر یک حدود یک متر عمق دارد. ابعاد یکی 4×3 متر و دیگری 5/1×2 متر است و هر دو پلهای برای دسترسی به آب دارند.

 

آبی که از سقف به کف غار میچکیده در این حوضها جمع میشده و نیاز ساکنان را تأمین میکرده است. در سمت چپ آب انبارها یک آبشار سنگ زیبا و در پشت آن زیباترین چکنده و چکیدههای بزرگ به چشم میخورند. سپس گودالی بسیار بزرگ به قطر تقریبی 100 متر، که نسبت به کف تالار اول حدود 30 متر عمق دارد، قرار دارد که بیننده را به یاد دریاچهای خشک شده میاندازد. برای ورود به انتهای غار باید از پرتگاه بگذریم و با صعود از سربالایی گودال وارد دالان نسبتاً وسیع دیگری شویم.

 

در انتهای سمت چپ گودال، محلی مسطح قرار گرفته که بخشی از آن دست ساخته است و گویا محل ذبح قربانی و اجرای مراسم بوده. سقف غار در این تالار حدود 40 متر و بلندترین فضای آن است. با گذر از این تالار وارد دالانی وسیع میشویم که تا انتهای غار ادامه دارد. طول غار از دهانه تا انتها حدود 450 متر است. غار دو شعبه دیگر دارد که از چندان وسعیت برخوردار نیستند.

پیکره ای به بلندی 7 متر با پهنای دو متر ( عرض شانه پیکره ) که تاجی کنگره دار بر سر دارد و انبوهی از موهای موجدار از زیر آن بیرون آمده است و با هیکلی تنومند که در بالاتنه بسیار عضلانی است و از بالا به پایین باریکتر می شود در دهانه غار شاپور در تنگ چوگان قرار دارد. طول دهانه این غار حدود 30 متر وارتفاعش حدود 15متر است.

 

مجسمه ای که از یک ستون سنگی که قبل از واژگون شدن، در ورودی غار سقف را به کف متصل می کرده به این صورت که گوی کلاهش در سقف و بندهای کفشش در کف غار تراشیده شده است. چهره اش نشان از تبار سلطنتی دارد و از قدرت و شکوهش می گوید و ناخودآگاه حس اطاعت از بزرگی را به انسان القا می کند.

 

سنگتراش پیکره شاپور اول (240–272 میلادی ) ، بی شک انسانی دلیر و جسور بود که برای بیرون آوردن تمثال شاه از یک ستون طبیعی تاملی نکرده و با دقت بسیار پیکره ای عظیم را خلق کرده؛ و بعد از اتمام، آن را خوب صیقل داده است.

پیکره تراش چیره دست، شاید الگویی کوچک مانند مجسمه گلی یا سنگی داشته تا توانسته ای چنین دقیق و با جزییات چنین مجسمه ای از دل سنگ بیرون بکشد.

امروز این مجسمه در حدود 35 متری دهانه غار و بر روی تراس چهارم غار( وسیع ترین تراس غار ) غار قرار دارد که با 12پله به عمق غار می رسد.

این اثر در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجسمه دومین پادشاه ساسانی با ظرافتی تحسین بر انگیز از استالاگمیت تراشیده شده، آن چنان که مشخصات چهره و نوع پوشش و چین و چروک لباس را پیکره تراش با دقت در آورده است.

شاپور در این مجسمه صورتی با چشمانی درشت، ابروانی نازک، لبانی بسته با ریش کوتاه که در زیرچانه بلند و آرایش شده است و سبیلی نازک ترسیم شده و دو گوشوره و گردنبد و دستبندی در دست راست خود دارد.

 

پیشانیش با دیهیم تاج کنگره دارش پوشانده شده؛ بالاتنه اش را با تن پوشی تنگ چین های ریز مجسم ساخته و خطی به شکل نیم دایره پایین گردن وود دارد که برای نشان دادن زیرپوش او کشیده شده؛ شلواری گشاد و بلند با چین هایی که روی زمین تراشیده شده و کمرش را با کمربندی که قبضه شمشیرش را نگه داشته، بسته؛ پای چپ پیکره کمی جلوتر از دیگری است و دستانش که بسیار آسیب دیده، یکی برروی قبضه شمشیر در سمت چپ و دیگری پایین کمر قرار دارد.

پیکره شاه در قسمت بالاتنه عضلانی و قوی تجسم شده و به پایین بدن که می رسد باریکتر می شود.

 

این مدل تراشیدن چین و شکن و بلندی شلوار برروی زمین سبب ایستایی بیشتر مجسمه شده است. علت آنکه در هنگام واژگونی سر مجسمه آسیب ندیده، دقت پیکره تراش در ساخت این قسمت بوده که نوارهای پهن کلاه شاپور را از پشت به صورت هندسی در آورده و به تن متصل کرده است و همین امر از تخریب سر مجسمه جلوگیری کرده است.

کفشهایی که پادشاه بر پا داشته در اصل بند دار بوده و پای چپ کمی جلوتر از پای راست قرار داده شده؛ اما امروز شوربختانه پای راست پیکره آسیب جدی دیده است.

 

مجسمه شاپور اول واژگون می شود...

در سده های 14 تا 18 میلادی زلزله رخ می دهد که مجسمه را با تمام مقاومتش از جای بر می کند و سبب تخریب آن می شود. در این حادثه قسمت عمده ای از دست و پای مجسمه از بین رفته ولی سر و بالاتنه تقریبا سالم است.

بعد از آنکه در دهه چهل شمسی به همت ارتش فارس پیکره دوباره برپا گردید، به خاطر صدمات وارده به آن، مجسمه را بر روی دوستون بتنی قرار می دهند و قطعات جدا شده را کنارش نهادند.

برای سهولت در رسیدن به غار، ارتش فارس، در مسیر 230 پله را کنده و سیمان کردند.

در دهانه غار دو کتیبه سنگی وجود دارد که یکی از آنها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجدد مجسمه پس از 1000 سال در سال 1336 توسط ارتش را شرح میدهد. هر دو کتیبه توسط ارتش ایجاد شده است.

 

در متن این کتبیه ها اشاره شده است که علاوه بر استقرار مجدد مجسمه تکمیل جاده اتومبیل رو از رودخانه شاپور تا ایستگاه اتومبیل واحداث راه سواره رو کوهستانی از ایستگاه تا پای دهانه غار و ساختن دویست و سی پله با سنگ تراشیده شده و نرده آهنی و پله های مربوطه در داخل غار نیز توسط افسران و افراد نامبرده در کتیبه که بالغ بر دویست نفر بوده اند، ساخته و پرداخته شده است.

در زمان سلطنت اعلیحضرت همایون شاهنشاه محمد رضا شاه پهلوی

بزرگ ارتشتاران شاهنشاه دوم سلسله پهلوی همایونی مجسمه شاپور اول شاهنشاه دوم سلسله ساسانی که بیش از هزار سال بخاک افتاده بود مجدداً برپا گردید

 

فرمان همایونی دائر به برپا ساختن مجسمه بوسیله سرلشکر دکتر بهرام آریانا رئیس ستاد ارتش شاهنشاهی ایران به سرلشکر محمد تقی مجیدی فرمانده سپاه ابلاغ و پس از شش ماه تلاش شبانه روزی در ساعت هفده روز بیست و ششم بهمن ماه یکهزار و سیصد و سی و شش خورشیدی مجسمه بجای خویش استوار گشت.

 

این تلاش تحت رهبری و نظارت مستقیم سرلشکر محمد تقی مجیدی فرمانده سپاه 5 و توسط هفت نفر افسران و یکنفر غیرنظامی، 1 سرگرد فنی احمد بیضائی 2 سروان پیاده کریم خرقانی 3 ستوان یکم مهندس حسن بختیاری 4 ستوان یکم پیاده غلامعلی آیرملو 5 ستوان دوم مهندس جواد عمادی ده حقی 6 ستوان دوم پیاده اصغر شکور 7 ستوان سوم پیاده مصطفی افراسیابی 8 غیرنظامی استاد موسی مختاری و بالغ بر دویست نفر درجه دار و سرباز و افزارمند پادگانهای شیراز و کازرون که نام آنها در دستور سپاه 5 درج گردیده انجام پذیرفته

 

و علاوه از برپا کردن مجسمه تکمیل جاده اتومبیل رو از رودخانه شاپور تا ایستگاه اتومبیل و احداث راه سواره رو کوهستانی از ایستگاه اتومبیل تا پای دهانه غار و ساختن دویست و سی پله با سنگ تراشیده شده و نرده آهنی و ساختمان پیدار ؟ مسطحه با دیواره سنگی و پله های مربوطه در داخل غار نیز توسط افسران و افراد نامبرده بالا ساخته و پرداخته شده است. ستاد ؟ سپاه 5 بهمن ماه 1336»

نوشته هایی که ایتالیک شده اند مربوط به قسمتهایی از کتیبه هستند که پس از انقلاب سال 57 عمداً تخریب شده اند.

غار شاپور از غارهای تاریخی بسیار پراهمیت ایران است. به نظر میرسد غار شاپور قبل از دوران ساسانیان از مکانهای مذهبی و آیینی ساکنان آن منطقه بوده و به مانند غار باباجابر و نیاسر مراسمی در آن جا انجام میشده است. از آن جا که اردشیر و شاپور اول روش وحدت مذهبی را میان مردم اجرا میکردند، از این رو اردشیر برای محو اعتقادات گذشته مردم منطقه نیاسر، آتشکدهای بزرگ هم جوار غار نیاسر میسازد و شاپور هم دستور ساختن مجسمه اش را درون این غار میدهد. پژوهش باستان شناسی بیشتر در هر دو غار، مسئله را روشن خواهد ساخت.

از آن جهت که دامنه ی کوه رو به جنوب است و تمام طول روز آفتاب گیر. بهترین زمان برای رفت به غار صبح زود است.

 

مسئول بخش فنی سازمان میراث فرهنگی فارس از بهسازی مسیر دسترسی به غار و مجسمه شاپور ساسانی در شهرستان کازرون خبر داد. به گزارش میراث آریا به نقل از روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی فارس حمید ضیایی نژاد با اشاره به مراحل اجرای بهسازی مسیر غار شاپور گفت:برای انجام این پروژه ابتدا بررسی های میدانی انجام گرفت که در این مرحله با توجه به اینکه غار شاپور دارای دو مسیر گردشگری بوده استعدادهای هر مسیر در زمینه های مختلف از جمله کوتاهی مسیر و صعب العبور نبودن مسیر نظر قرار گرفت.

 

وی ادامه داد:در نتیجه مسیری که از شیب کمتری برخوردار بود به عنوان مسیر اصلی انتخاب شد. جمع آوری و ساماندهی قطعات پراکنده و شکسته مجسمه شاپور اول پادشاه ساسانی با توجه به اهمیت مجسمه، محصور نمودن مجسمه بر اساس طرح پیشنهادی و با توجه به حجم بازدید کنندگان و حفاظت اصولی از مجسمه از جمله برنامه هایی بود که در مرحله بعد قرار گرفت.

مسئول بخش فنی سازمان در ادامه با اشاره به وضعیت نابسامان نرده های کنار پله ها گفت:نرده های اجراشده به دلیل نبود تاسیسات برقی جهت کارهای جو شکاری کاملاً به صورت لوله ای و دارای ارتفاع نامناسبی بود.