اسرار و اجزای دستگاه سیستم گوارش انسان + عملکرد

آشنایی با بخش ها و عملکرد دستگاه گوارش انسان

بدن برای سالم ماندن و داشتن عملکردی صحیح نیاز به مواد مغذی مانند پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین، مواد معدنی و آب نیاز دارد که از طریق گوارش غذا به دست می آیند. دستگاه گوارش که شامل مری، روده ها، دهان و معده است وظیفه پردازش غذا، جذب مواد مغذی، تنظیم سیستم ایمنی، و ایجاد تعادل در ترکیب باکتری های دستگاه گوارش را بر عهده دارد. اگر می خواهید بدانید هضم و جذب غذا چگونه و در چند ساعت اتفاق می افتد، با این بخش از بهداشت و سلامت پلاس وی همراه باشید. 

اندام هایی که اجزای دستگاه گوارش را تشکیل می دهند 

به طور کلی دهان، مری، معده، کبد، کیسه صفرا، مجرای صفراوی، روده کوچک و روده بزرگ اجزای تشکیل دهنده دستگاه سیستم گوارش انسان هستند. در توضیح کامل تر باید بدانید که دستگاه گوارش از معده و روده تشکیل شده است و همچنین کبد، لوزالمعده و کیسه صفرا را هم شامل می شود. در واقع دستگاه گوارش مجموعه ای از اعضای متصل به یکدیگر به صورت طولی و همچنین لوله های پیچشی از دهان تا مقعد هستند . این اعضا و ارگان ها شکم، روده کوچک، روده بزرگ، مقعد، دهان و مری را شامل می شوند.

روده کوچک سه بخش دارد و ابتدای این بخش دوازده است. بخش دوم ژژونوم است که در وسط روده قرار دارد و بخش سوم الیوم است که در انتهای روده قرار گرفته است.

روده بزرگ نیز شامل آپاندیس، روده کور، کولون و رکتوم است. آپاندیس یک ضایعه انگشتی شکل است که به روده کور وصل می شود. روده کور اولین بخش از روده بزرگ است و بعد از آن قرار دارد. رکتوم نیز در انتهای روده بزرگ قرار می گیرد. 

باکتری موجود در معده و روده که به آن میکروبیوم گفته می شود، به گوارش و هضم کمک می کند. بخش هایی از سیستم های گردش خون و سیستم عصبی هم کمک کننده هستند. عصب ها، هورمون ها، باکتری، خون و اعضای موجود در سیستم گوارش به یکدیگر کمک می کنند تا غذا و مایعات را به صورت روزانه هضم کنند. 

چرا گوارش اهمیت دارد؟ 

گوارش مهم است  زیرا بدن نیاز دارد که از غذا و نوشیدنی مواد مغذی را دریافت کند تا سالم بماند. پروتئین ها، چربی ها ، کربوهیدرات ، ویتامین ها ، مواد معدنی و آب جزء همین مواد مغذی هستند. سیستم گوارش شما این مواد مغذی را به بخش های کوچکی می شکند تا بدن بتواند آن ها را جذب کند و از آن برای تولید انرژی، رشد و ترمیم سلول ها استفاده کند. 

پروتئین ها به آمینو اسید ها شکسته می شوند.

چربی ها به اسیدهای چرب و گلیسرول شکسته می شوند.

کربوهیدرات ها به قندهای ساده شکسته می شوند. 

سیستم گوارش ما چگونه کار می کند؟ 

هر بخش از سیستم گوارش به حرکت غذا و مایعات در طول معده و روده کمک می کند. غذاهای جامد و مایع را به اجزای کوچکی می شکنند. هنگامی که مواد غذایی به اجزای کوچکتری شکسته می شوند، بدن می تواند آن ها را جذب کند و مواد مغذی را به قسمت های مورد نیاز برساند. روده بزرگ آب را جذب می کند و مواد پسماند گوارش شده، به مدفوع تبدیل می شوند. عصب ها و هورمون ها به کنترل فرایند گوارشی کمک می کنند. 

غذا چگونه وارد معده و روده می شود؟ 

غذا از طریق فرایند پریستالزیس وارد معده و روده می شود. اعضای بزرگ معده و روده یک لایه ماهیچه دارند که دیواره های آن می توانند حرکت کنند. این حرکت، غذا و مایعات را در طول معده و روده هل می دهد و محتوای آن را با هم ترکیب می کند. ماهیچه پشت مواد غذایی فشرده می شود و غذا را به سمت جلو فشار می دهد. در حالیکه محیطی که در مقابل و جلوی غذا قرار گرفته آزاد است و باعث حرکت غذا می شود. 

چگونه غذا از دهان وارد معده و روده می شود؟ 

دهان

زمانی که غذایی را می بلعیید، زبان آن را به سمت گلو هل می دهد. سپس زبان کوچک راه تنفس را می بندد تا غذا وارد این مسیر نشود. سپس مواد غذایی وارد مری می شود.

مری

هنگامی که شروع به بلعیدن می کنید، این فرآیند به طور اتوماتیک انجام می شود. سیگنال های مغزی و ماهیچه های مری شروع به انجام کار می کند. 

اسفنکتر پایینی در قسمت مری

زمانی که غذا به انتهای مری می رسد، یک ماهیچه حلقه ای که در اسفنکتر پایینی مری قرار گرفته است، شل می شود و اجازه می دهد که غذا وارد معده شود. این اسفنکتر معمولاً بسته باقی می ماند تا دوباره غذا از آن وارد مری نشود.

معده

بعد از این که غذا وارد معده شد، ماهیچه های معده آب و غذا را با مایعات گوارشی ترکیب می کنند. معده به آرامی محتوای خود را خالی می کند و آن را به روده کوچک می ریزد.

روده کوچک

ماهیچه های روده کوچک غذا را با مایعات گوارشی از لوزالمعده و کبد ترکیب می کند و این ترکیب را به سمت جلو هل می دهند تا تحت ادامه فرآیند گوارش قرار بگیرد. دیواره های روده کوچک، آب و مواد مغذی را در جریان خون جذب می کنند. زمانی که فرآیند گوارش ادامه پیدا می کند، مواد پسماند از فرایند گوارشی وارد روده بزرگ می شود.

روده بزرگ

مواد پسماند از فرایند گوارشی شامل بخش هایی از غذاهای هضم نشده، مایعات و سلول های قدیمی از معده و روده هستند و روده بزرگ، آب و تغییرات مواد پسماند را انجام می دهند و آنها را از حالت مایع به جامد تبدیل می کنند که به همان مدفوع تبدیل می شود. سپس فرایند پریستالزیس به حرکت مدفوع به سمت رکتوم کمک می کند.

رکتوم

قسمت انتهای روده بزرگ جایی است که مدفوع در آن ذخیره می شود تا بتواند از طریق مقعد حین دفع مدفوع خارج شود.

سیستم گوارش چگونه غذا را به اجزای کوچک تبدیل می کند تا بدن بتواند از آن استفاده کند؟ 

همزمان که غذا در طول معده و روده حرکت می کند، چنانچه در پلاس وی میخوانید اعضای گوارشی آن را به قطعات کوچکتر تقسیم می کنند و این کار را با استفاده از موارد زیر انجام می دهند: 

حرکت

حرکت هایی مثل جویدن، فشار دادن و ترکیب غذا

مایعات گوارشی

مایعات گوارشی مثل اسید معده، صفرا و آنزیم ها 

دهان

فرایند گوارشی از داخل دهان و هنگام جویدن آغاز می شود. غده های تولید بزاق، بزاق تولید می کنند که یک ماده گوارشی محسوب می شود و غذا را مرطوب می کند تا بتواند به راحتی وارد مری و بعد معده کند. بزاق همچنین آنزیمی دارد که غذا را به اجزای کوچکتری تقسیم می کند.

مری

بعد از این که غذا را می بلعید، فرآیند گوارش باعث می شود که غذا وارد معده شود.

لوزالمعده

لوزالمعده مایع گوارشی را درست می کند که آنزیم هایی دارد که کربوهیدرات، چربی و پروتئین را به اجزای کوچکتر تبدیل می کند و لوزالمعده مایع گوارشی را به روده کوچک از طریق لوله های کوچکی تحویل می دهد.

معده

غده های داخل معده، اسید معده و آنزیم ها را تولید می کنند که غذا را به اجزای کوچکتری تبدیل می کند. ماهیچه های معده غذا را با مایعات گوارشی ترکیب می کنند.

کبد

کبد مایع گوارشی را به نام صفرا تولید می کند که به هضم و گوارش ویتامین و چربی کمک می کند و صفرا از کبد وارد کیسه صفرا می شود و در روده کوچک برای استفاده های بعدی ذخیره می گردد.

کیسه صفرا

کیسه صفرا، صفرا را بین وعده های غذایی ذخیره می کند . زمانی که غذا می خورید، کیسه صفرا ماده صفرا و غذاها را به یکدیگر می فشارد و آن را وارد روده کوچک می کند.

روده کوچک

روده کوچک مایع گوارشی را می سازد که آن را با صفرا و مایع لوزالمعده ترکیب می کند و به شکسته شدن پروتئین ها  کربوهیدرات و چربی ها کمک می کند.

باکتری موجود در روده کوچک

بعضی از آنزیم های مورد نیاز برای گوارش و هضم ، کربوهیدرات ها را هم تولید می کنند و آب را از جریان خون وارد معده و روده می کند تا فرایند شکسته شدن مواد غذایی راحت تر انجام شود . روده کوچک همچنین آب را با دیگر مواد مغذی جذب می کند.

روده بزرگ

در روده بزرگ آب بیشتری وارد معده و روده و جریان خون می شود. باکتری در روده بزرگ به شکستن مواد مغذی باقی مانده کمک می کند و ویتامین k تولید می کند . مواد پسماند گوارشی شامل بخش هایی از غذا در روده بزرگ تبدیل به مدفوع می شوند. 

اطلاعات مفید درباره لوله گوارش

لوله گوارش از ابتدا تا انتها به ترتیب از دهان، اپی گلوت، مری، معده، روده و اسفنگتر تشکیل شده است.

عضلات لوله گوارش

لایه عضلانی از یک لایه دایره ای داخلی و یک لایه خارجی طولی تشکیل شده است. لایه دایره ای از حرکت غذا به سمت عقب جلوگیری و لایه طولی مجرا را کوتاه می کند. عضله خارجی در کل لوله گوارش مشابه است اما معده دارای یک لایه عضلانی مایل داخلی دیگر است که به خرد کردن و مخلوط کردن غذا کمک می کند.

اسفنکترهای لوله گوارش

اسفنکترها عضلات دایره ای و خاصی هستند که قسمت های خاصی از بدن را باز و بسته می کنند. عمل اسفنکتر ممکن است به طور غیر ارادی یا تحت کنترل ارادی باشد که این عمل برای تنظیم عبور برخی از انواع مایعات مانند صفرا، ادرار یا مواد مدفوع است. شش دستگاه اسفنکتر مختلف در سیستم هاضمه انسان وجود دارند که عبارتند از : 

• اسفنکتر فوقانی مری
• اسفنکتر تحتانی مری
• اسفنکتر پیلوریک
• اسفنکتر اودی
•  اسفنکتر Ileocecal
• اسفنگتر مقعدی

دیواره لوله گوارش

لوله گوارش یک لوله عضلانی طولانی است که با اپیتلیوم پوشانده شده و مخصوص هضم و جذب غذا و آب است. لوله گوارش دارای چهار لایه متحدالمرکز است که از داخل به بیرون عبارتند از:

• لایه مخاطی
• لایه زیر مخاطی
• لایه مخاط خارجی (Muscularis Externa)
• لایه سروزی یا صفاقی (Adventitia or Serosa)

حرکات لوله گوارش

حرکت دیواره اندام می تواند مواد غذایی و مایعات را پیش برده و محتویات داخل هر اندام را مخلوط کند. حرکت معمولی مری، معده و روده را پریستالتیس می نامند که مانند یک موج اقیانوس است. اولین حرکت عمده عضلانی هنگام بلعیدن غذا یا مایعات اتفاق می افتد. 

غدد لوله گوارش

غدد معده سه نوع پیلورک، قلبی و فوندوس یا غدد اکسیژنی هستند که شکل لوله ای دارند و از یک غشای پایه ظریف تشکیل شده اند که از سلول های اندوتلیال شفاف مسطح و پوشانده شده توسط اپیتلیوم ساخته شده است.

غدد پلوریک در قسمت پلور معده است و از دو یا سه لوله بسته کوتاه تشکیل شده اند .غدد کاردیاک نزدیک به روزنه های قلبی قرار دارند و دو نوع هستند،غدد لوله ای ساده که شبیه قسمت انتهایی پلور معده با مجاری کوتاه هستند، غدد راسموز مرکب شبیه غدد اثنی عشر هستند.

غدد فوندوس لوله های ساده ای هستند که دو یا چند عدد از آن ها به یک مجرا باز می شوند و در بدن و فوندوس معده یافت می شوند. 

غدد عدسی یا لنتیکولار که تا حدی شبیه گره های منفرد روده هستند و به آن ها غدد عدسی معده گفته می شود.

فلور میکروبی روده چیست؟

انواع مختلفی از باکتری ها در روده بزرگ وجود دارند که می توانند با مولکول هایی مقابله کنند که بدن انسان نمی تواند آن ها را تجزیه کند. این باکتری ها تولید گازها در رابط میزبان-پاتوژن، درون روده را تشکیل می دهند. باکتری های روده از رشد بیش از حد باکتری های مضر در روده جلوگیری می کنند. این دو نوع باکتری ( باکتری مضر و باکتری مفید ) برای تأمین فضا و غذا رقابت دارند و در روده نسبت 80 تا 85 درصد مفید به 15 تا 20 درصد از باکتری های بیماری زا وجود دارد.

فرآیندهای دستگاه گوارش

فرآیند های دستگاه گوارش انسان از دهان گرفته تا روده بزرگ و مقعد، عبارتند از:

بلع

در فرآیند بلع توده غذا با آنزیم های حفره دهانی و بزاق آمیخته شده و به کمک چسبیدن زبان به کام وارد حلق می شود و به کمک مکانیسمی دقیق از آنجا به مری وارد می شود. حلق درگاهی دارای چهار بخش است . حنجره یکی از آن ها است که زمان  بلع برای جلوگیری از وردود غذا با دریچه ای به نام اپی گلوت بسته می شود. مسیر حلق به بینی با بالا آمدن زبان کوچک مسدود می شود.

انقباضات

هضم مکانیکی غذا توسط انقباضات لوله های دستگاه گوارش صورت می گیرد ، این انقباضات توده غذایی را به جلو پیش می برند. در کل دو نوع انقباض انقباضات موضعی و انقباضات گوارشی یا پریستالیسی در لوله های گوارش اتفاق می افتد.

انقباضات شدید لوله های دستگاه گوارش منجر به تخلیه توده غذایی از یک اندام گوارشی به اندام دیگر شده اما انقباضات آهسته سبب مخلوط کردن توده غذایی با شیره های گوارشی می شود.

ترشحات

غدد درون ریز و برون ریزاندام های گوارشی آنزیم ها و اسیدهایی را جهت هضم و گوارش شیمیایی مواد غذایی به درون فضای گوارشی ترشح می کنند. ترشحات غدد بزاقی اولین ترشحات دستگاه گوارش هستند. سلول های معده مخاط و اسید معده را ترشح می کنند و غذا را تبدیل به یک توده تقریبا گوارش یافته به نام کیموس می کنند، سپس مانند کبد، پانکراس و کیسه صفرا ترشحاتی را به روده کوچک می ریزند که بیشتر در تجزیه و جذب مواد مغذی از کیموس نقش دارند. سلولهایی که در سراسر دیواره دورنی دستگاه گوارش وجود دارند نیز برای عبور راحت توده غذا مخاطی را ترشح می کنند. این کار علاوه بر عبور راحت غذا سبب می شود دیواره لوله گوارش در هنگام عبور غذا آسیب نبیند.

هضم

از هنگام ورود غذا به دهان عمل هضم آغاز می شود و آنزیم های موجود در بزاق مانند آمیلاز کربوهیدرات های غذا را به قندهای ساده تر تبدیل می کنند اما هضم اصلی غذا در معده که اکثر آنزیم های گوارشی وجود دارند، صورت می گیرد.

آنزیم های مختلف هر کدام وظیفه هضم و تجزیه مواد مختلف غذایی را بر عهده دارند. پروتئازها تجزیه پروتئین ها، لیپازها تجزیه چربی ها و آمیلازها هضم کربوهیدرات ها را بر عهده دارند. فرایند هضم در روده کوچک ادامه یافته و هر کدام از ترکیبات برای جذب آسان تر به اجزای ساده تری تبدیل می شوند مثلا کربوهیدرات به گلوکوز، پروتئین ها به اسیدهای آمینه و لیپیدها به اسید چرب و گلیسرول تجزیه می شوند. 

جذب

سلول های اپی تلیال و پرزهای سطحی روده کوچک سبب هضم مواد غذایی و تبدیل آن ها به مواد کوچک تر و ساده تر می شوند. مواد تجزیه شده و آماده جذب از سطح سلول های روده وارد خون یا سایر بخش های بدن می شوند. 

در تمام طول روده کوچک جذب آب و لیپیدها صورت می گیرد و در ناحیه تهی روده از روده کوچک جذب پروتئین ها و کربوهیدرات ها صورت می گیرد. در قسمت انتهای درازروده نمک های صفراوی و ویتامین B12 جذب می شوند. سپس در انتهای روده کوچک توده مواد غیر قابل جذب مانند سلولوز یا فیبرهای گیاهی، آب و میلیون ها باکتری به روده بزرگ منتقل می شوند. 

دفع

دفع مواد غیر قابل هضم از لوله های گوارشی آخرین مرحله چرخه گوارشی است. در مطالب قبلی بخش سلامت پلاس وی کامل خواندید که مواد دفعی توسط انقباضات گوارشی و مخاط روده در طول روده بزرگ به سمت رکتوم یا راست روده هدایت می شوند و طی انقباض و انبساط ماهیچه ها و دریچه ها در ناحیه مخرج مواد دفعی خارج می شوند.

سوالات رایج دستگاه سیستم گوارش

برای غذای گوارش شده چه اتفاقی می افتد؟ 

روده کوچک اکثر مواد مغذی از غذا را جذب می کند و آن به قسمت های دیگر بدن برای استفاده و یا ذخیره می فرستد . قسمت های خاصی هستند که به جذب مواد مغذی کمک می کنند و آن را وارد خون می کنند. خون، قند ساده، آمینو اسید، گلیسرول و بعضی از ویتامین ها و نمک ها را از کبد با خودش حمل می کند. کبد این مواد را ذخیره می کند و مواد مغذی را به انتهای بدن قسمت های دیگر بدن در صورت نیاز تحویل می دهد.

غدد لنفاوی شبکه ای از رگ ها هستند که سلول های خونی سفید و مایعی به نام لنف را در طول بدن حمل می کند تا با عفونت مبارزه کند و اسید چرب و ویتامین را جذب کند. بعداً از قند، آمینو اسید، اسید چرب و گلیسرول برای ساخت مواد مورد نیاز برای تولید انرژی، رشد و ترمیم سلول ها استفاده می کند. 

زمان هضم و جذب غذا در لوله گوارش چقدر است؟

فاکتورهای مختلفی از جمله سن، نژاد و جنسیت بر مدت زمان حمل و نقل مواد غذایی از طریق لوله گوارش اثرگذارند. به طور کلی حدود 2/5 تا 3 ساعت طول می کشد تا 50 درصد از محتویات از معده عبور کنند ، تخلیه کامل معده حدود 5 ساعت حد طول می کشد. غذاها با سرعت متفاوتی از معده عبور می کنند، میزان هضم غذا به غذای مصرفی نیز بستگی دارد.

بدن ما چگونه فرایند گوارشی را کنترل می کند؟ 

هورمون ها و عصب ها به کمک یکدیگر به کنترل فرایند گوارشی کمک می کنند. جریان سیگنال های موجود در معده و روده نیز که به مغز ارسال می شوند ؛ در بهبود این فرایند موثر هستند. 

هورمون ها

سلول هایی در معده و روده کوچک هستند که هورمون هایی را ایجاد کرده و آزاد می کند تا فعالیت سیستم گوارش را بهبود ببخشند. این هورمون ها به بدن کمک می کنند و سیگنال هایی را به مغز برای گرسنگی و سیری ارسال می کنند. لوزالمعده نیز هورمون های مهم را برای گوارش تولید می کند. 

عصب ها

عصب ها به سیستم عصبی مرکزی وصل می شوند که شامل نخاع و مغز است تا سیستم گوارش بتواند اقدامات خود را بهتر انجام دهد. مثلاً زمانی که غذایی را می بینید یا آن را بو می کشید، مغز شما سیگنال تولید بزاق را در داخل دهان ارسال می کند تا برای غذا خوردن آماده باشید. این عصب ها همچنین در دیواره معده و روده وجود دارند.