احکام اعتکاف و اعمال سه روز متفاوت ماه رجب
اعتکاف ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند و تزکیه روح است . اعتکاف از اجتماع چند عبادت تشکیل شده است و اهمیت آن در دین اسلام به حدی است که اعتکاف را در زمره عباداتی چون حج و عمره قرار می دهند . اعتکاف ارکانی دارد و معتکف باید اعمالی را انجام دهد . در این بخش از پلاس وی شما را با اعمال اعتکاف آشنا خواهیم کرد.
اقسام اعتکاف
اعتکاف دو نوع است :
اعتکاف مستحب
اعتکاف واجب : در اصل اعتکاف یک عمل مستحب است اما اگر انسان برای انجام آن نذر کند یا با خدای خود عهد کند یا قسم بخورد به سببی واجب تبدیل می شود.
نیت اعتکاف:
اعتکاف هم باید مانند سایر عبادات با نیت و قصد قربت باشد و اگر برای ریا و خودنمایی باشد ، باطل است . در نیت اعتکاف لازم نیست قصد کند که اعتکاف واجب است یا مستحب.از آغاز تا پایان اعتکاف باید با نیت و قصد قربتباشد پس اگر به همین قصد معتکف از اول وقت (طلوع فجر) به مسجد برود ، اعتکاف صحیح است.
مکان اعتکاف :
اعتکاف باید در مسجد باشد. اعتکاف در هر مسجدی صحیح نیست بلکه باید اعتکاف در مسجدی باشد که در آن نماز جماعت و نماز جمعه خواند شود مثلا :مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد جامع کوفه، مسجد بصره و مسجد جامع هر شهر
اگر معتکف در اعتکاف جای شخص دیگری را غصب کند یا عمدا بر فرش غصبی بنشیند اعتکافش باطل نیست.
مدت اعتکاف :
مدت اعتکاف نباید کمتر از سه روز باشد.
حداقل مدت اعتکاف باید سه روز باشد و مدت اعتکاف نباید کمتر از سه روز باشد اما مدت اعتکاف می تواند بیشتر از سه روز باشد. اگر معتکف 8 روز اعتکاف کند واجب است روز نهم را نیز بماند.
اگر به مدت سه روز اعتکاف کند ، باید از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم در مسجد باشد و اگر بعد از طلوع فجر با چند دقیقه تاخیر به مسجد برسد آن روز جزو اعتکاف به حساب نمیآید و اگر قبل از مغرب روز سوم اعتکاف را قطع کند، اعتکاف باطل است و او کار حرامی کرده است.
در اعتکاف نمی توان شب ها از مسجد خارج شد بنابراین اعتکاف با شبهای آن است و معتکف باید حداقل سه روز و دو شب اعتکاف کند یا باید نذر کند که سه روز بدون شبها در مسجد معتکف شود.
روزه اعتکاف :
معتکف باید روزه بگیرد.
معتکف باید در زمان اعتکاف روزه بگیرد؛ مسافر، مریض و زن حیض یا نفساء که نمی توانند روزه بگیرند ، اعتکافشان صحیح نیست.
لازم نیست که روزه، مخصوص به اعتکاف باشد بلکه روزه قضا یا نذری در ایام اعتکاف صحیح است.
امام صادق (علیه السّلام) در این باره می گویند:"روزه تنها پرهیز از خوردنی و آشامیدنی نیست. شرط روزه کامل، سکوت باطن و درون است. هرگاه روزه گرفتید، زبانتان را از دروغ نگهدارید؛ چشمتان را از حرام بازدارید؛ نزاع نکنید؛ حسد نورزید؛ یکدیگر را با القاب زشت صدا مزنید؛ از جدال بپرهیزید؛ نسبت دروغ به کسی ندهید؛ درصدد مخالفت با یکدیگر برنیایید؛ خشم نورزید؛ کسی را مورد سرزنش و دشنام قرار ندهید."
نمازهای اعتکاف :
از دیگر اعمال اعتکاف اقامه نماز است. حضرت علی (علیه السّلام) در این باره می فرماید:"
یلزَمُ المُعتَکَفَ المَسجِدَ وَ یلزَمُ ذکرَ اللهِ وَ التَلاوَةِ وَ الصّلاةِ ..." بر معتکف لازم است در مسجد بماند و به ذکر خداوند و تلاوت کتاب و نماز مشغول گردد.
الف) نمازهای جماعت:
از بهترین عبادات برای معتکف اقامه نماز جماعت در اوقات پنجگانه به شمار می رود. پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درباره جایگاه نماز جماعت، می فرماید:
"صَلاةُ الرَجُلِ فی جَماعَةٍ خَیرٌ مِن صَلاتِهِ فی بَیتِهِ اَربَعینَ سَنَهٍ" نماز انسان به صورت جماعت بهتر از نمازی است که در خانه خود به مدت چهل سال می خواند.
ب ) نماز شب:
نماز شب از برجسته ترین عبادات در اسلام است و خداوند کسانی که در شب به راز و نیاز با او می پردازند را تمجید کرده ، نماز شب برای حضرت محمد واجب بوده است.
خداوند نماز شب را بر حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) واجب ساخته و چنین می فرماید:"وَ مِنَ اللّیلِ فَتَهَجّد بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسی أَن یبعَثَکَ رَبُّک مَقاماً مَحموُداً؛ قسمی از شب را به نماز بایست؛ خدای تو، دوست دارد که تو را به مقام محمد برساند (اسراء 79)."
قرآن از افرادی که نماز شب می خوانند تمجید نموده است:"وَ الذّینَ یبیتُونَ لِرَبّهِم سُجّداً وَ قِیاماً (فرقان:164) آنان که در دل شب در حال سجده و قیام می باشند."
ج) نوافل یومیه (نمازهای مستحبی روزانه):
امام کاظم (علیه السّلام) می گویند:"صلاةُ النَوافِلِ قُربانُ کلّ مؤمنٍ"
و انسان معتکف در سایه دوری از کارهای روزمره، فرصتی می یابد تا زلال جان را در دریای رحمت الهی شستشو داده و از فیوض آن بهره مند گردد.
د) نوافل مخصوص:
بهترین زمان اعتکاف رمضان و ماه رجب است. معتکف در این روزها نمازهای مستحب می خواند و اعمال شب نیمه ماه رجب و شبهای قدررا به عمل می آورد. معتکف در روز و شب به دعا دل می بندد. قرآن در این باره می گوید:"وَ قالَ رَبَّکُم اَدعُونی اَستَجِب لَکُم اِنّ الذّینَ یستَکبِرونَ عَن عِبادَتی سَیدخُلونَ جَهَنّمَ داخِرین؛ و پروردگارتان گفت:مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را و آنان که از عبادت من روی برگردانند و تکبر بورزند، به زودی داخل جهنم خواهند شد (غافر60)
ادعیه ایام اعتکاف
الف) ادعیه مخصوص ایام البیض:
دعای اُمِ داوود است. این دعا از حیث محتوا دارای دو بخش است. در هنگام خواندن این دعا دعاکننده باید روزه دار باشدو دعا را بعد از نماز عصر و خواندن سوره هایی مخصوص از قرآن و در مکانی خلوت بخواند.
زیارت امام حسین: یکی دیگر از دعاهای مهم این ایامدر نیمه ماه رجب است.در این هنگام دو زیارت یکی به زیارت امام حسین در شب پانزدهم و زیارت غفیله خوانده می شود.
ب) ادعیه ماه رمضان:
معتکف در ماه مبارک رمضان باید دعاهای مربوط به این ماه را بخواند.
ج) قرائت قرآن کریم:
قرائت قرآن کریم از اعمال اعتکاف، می باشد. درباره اهمیت تلاوت قرآن مجید پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می گویند:"ای سلمان:هنگامی که مؤمن قرآن تلاوت می کند، خداوند درهای رحمت را به سوی او می گشاید ...»
قرآن از عظمت خود خبر می دهد:"لَو اَنزَلنا هذا القُرآنَ عَلی جَبَلٍ لَرَأیتَهُ خاشِعاً مُتِصَدِعاً مِن خَشیةِ الله؛ اگر قرآن را بر کوه نازل می کردیم یقیناً آن را فروتن و از هم پاشیده از بیم خدا می دیدی. (حشر:21)"
در اعمال ام داوود در ایام البیض، خواندن سوره و آیات مخصوصی از قرآن مانند صد مرتبه حمد و توحید، ده مرتبه آیةالکرسی، قرائت سوره های انعام، بنی اسرائیل، کهف، لقمان، یس، صافات، فصلت، شورا، دخان، فتح، واقعه، ملک، قلم و انشقاق تا آخر قرآن آورده شده است.
د ) توبه و استغفار:
اعتکاف فرصت مناسبی برای توبه و استغفاراست . قرآن کریم می گوید:
"یا اَیهّا الذّینَ آمَنُوا تُوبوُا اِلَی اللهِ توبَةً نَصوحاً؛ ای کسانی که ایمان آورده اید به سوی خدا توبه کنید، توبه ایی که بعد از آن به گناه باز نگردید (تحریم8)." "غافِرُ الذَنبِ وَ قابِلُ التَوبِ شَدیدُ العِقاب. (مؤمن:3) خداوند بخشاینده گناه و پذیرنده توبه و کیفر دهنده ای سخت است."
پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این خصوص می فرماید:
"ای مردم پیش از مردن توبه کنید و به سوی خدا بازگشت نمایید چنان بازگشتی که دیگر به سوی گناه برنگردید و پیشی بگیرید به اعمال صالح و اصلاح کنید بین خود و خدای خود را، تا سعادتمند شوید".
نکاتی درباره توبه :
تکرار لفظ استغفر الله، بدون در نظر گرفتن مراتب دیگر، توبه واقعی نیست و حقیقت توبه چهار چیز است:
- ندامت قلبی
- بیان ندامت به وسیله اذکاری که در خصوص استغفار آمده است
- ترک گناهان
- تصمیم بر ترک گناه در آینده
توبه با توجه به نوع گناه مختلف است:
- اگر گناه در مورد حقوق الله باشد و در کنار او چیزی مثل نماز و روزه و ضایع نشده باشد. پشیمانی و بازگشت و توبه کافی است.
- اگر در کنار گناه، نماز و روزه ضایع شود باید توبه کرد و به جبران این کارها پرداخت.
- اگر حقوق دیگران ضایع شده باشد ، به همراه ندامت باید رضایت صاحب حق را جلب کند.
آداب توبه:
برای فردی که می خواهد موفق به توبه واقعی شود آدابی است مانند:
- توبه در هنگام سحر
- خواندن دعای ندبه
- غسل
- نماز توبه
- روزه گرفتن
- تکرار لفظ استغفار؛ و ...
احکام مسجد
رعایت احکام مسجد بر معتکف لازم است:
- معتکف لازم است که از انجام هرگونه عملی که احتمال بی احترامی به مسجد در آن می رود خودداری نماید و رعایت آداب و احترام آن را بنماید.
- مستحب است با وضو به مسجد داخل شود.
- فرد معتکف به خاطر طولانی شدن اقامتش در مسجد نباید آنجا را همانند خانه خود تصور کند و با لباسهایی نامناسب و وضعیتی آشفته در برابر دیگر معتکفان، حاضر شود.
- معتکفان باید در طول ایام اعتکاف ، مراعات نظافت و پاکیزگی مسجد را نمایند. از احکام مسجد حرمت نجس کردن زمین، دیوار و سقف، بام و داخل مسجد و وجوب تطهیر نجاست از مسجد است.
- هتک حرمت آن از گناهان کبیره است پس معتکف باید هر کاری که در نظر عوف و عموم مردم، بی احترامی به مسجد شمرده می شود را ترک کند.
- معتکف نباید در مسجد از کسب و کار و معامله و مادیات صحبت کند.
- از دیگر احکام مسجد، حرمت تخریب مسجد و وسایل مربوط به مسجد همچنین حرمت خروج وسایل مسجد می باشد.
- ورود به مسجدالحرام و مسجدالنبی بر جنب و حائض و نفساء حرام است.
شرایط اعتکاف کننده چگونه باید باشد ؟
- معتکف باید عاقل باشد و اعتکاف دیوانه صحیح نیست.
- اعتکاف کننده باید مومن باشد ، اعتکاف غیر مؤمن صحیح نیست.
- ریا و خودنمایی، اعتکاف را باطل میکند پس اعتکاف فقط باید برای رضای خدا باشد.
- معتکف باید در ایام اعتکاف روزه بگیرد بنابراین اعتکاف کسانی که نمی توانند روزه بگیرند ، صحیح نیست.
- معتکف برای رفتن به اعتکاف اگر لازم است باید اجازه بگیرد مثلا فرزند از والدین
آنچه بر معتکف حرام است:
- استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو
- جدال در امور دینی و دنیوی
- هرگونه استفاده شهوانی از جنس مخالف نظیر لمس، بوسه و آمیزش
- استمنا؛ حتی اگر با نگاه به همسرش زمینه جنابت خود را فراهم کند.
