5 اسفند؛ جشن اسفندگان (سپندارمذگان) و روز بزرگداشت زن و زمین
یکی از جشن های ایرانی که در روز 5 اسفند برگزار می شود، جشن اسفندگان (سپندارمذگان) یا جشن مژده گیران است. سپندارمذ لقب زمین و به معنی گستراننده، مقدس و فروتن است. به دلیل اینکه زمین آغوش خود را بر روی همه گسترانیده و همه را به یک چشم می نگرد و نماد عشق است، نیاکانمان در این روز با دادن هدیه به بانوان و دوشیزگان "مهر و عشق" خود را به آنان ابراز می داشتند و روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین می دانستند و سپندارمذگان روز عشق ایرانیان است. در ادامه این بخش از فرهنگ و هنر نمناک با جشن اسفندگان (سپندارمذگان) بیشتر آشنا می شوید.
زمان برگزاری جشن اسفندگان (سپندارمذگان) و دلیل اختلاف در زمان برگزاری جشن
طبق منابع کهن زمان برگزاری جشن اسفندگان (سپندارمذگان) روز اسپند یعنی پنجمین روز ماه از ماه اسفند است. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده است که ایرانیان باستان روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین می دانستند اما برخی از زرتشتیان ایران، روز 29 بهمن را روز جشن سپندارمذگان می دانند و مراسم جشن اسفندگان (سپندارمذگان) در بعضی مناطق ایران مانند منطقه پشتکوه استان یزد هرساله پنج روز مانده به ماه اسفند، برگزار می شود.
دلیل اختلاف در زمان برگزاری جشن اسفندگان اختلاف گاهشمار خورشیدی و گاهشمار زرتشتی است . در زمان خیام ساختار تقویم ایرانی تغییر نمود و شش ماه نخست سال سی و یک روزه شدند، بنابراین این جشن نیز 6 روز به عقب آورده شد که این کار نادرست است زیرا همانطور که از نام این جشن پیداست روز برگزاری آن روز اسپند یعنی پنجمین روز ماه از ماه اسفند است.
واژه اسفند و سپَندارمَذ
اسفند برگرفته شده از واژه اوستایی «سْپِنـْـتـَه آرَمَئیتی» نام چهارمین امشاسپند است که از دو بخش تشکیل شده است. «سپِنتَه» یا «سپند» به معنی پاک و مقدس و «آرَمَئیتی» به معنی فروتنی و بردباری است و و معنی این دو با هم فروتنی ِپاک و مقدس است. این واژه در پهلوی «سپندارمت» و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده است.روز پنجم هرماه و ماه دوازدهم هر سال «اسفند» یا «سپَندارمَذ» نام دارد که با یکی شدن نام روز و ماه جشنی به نام اسفندگان در 5 اسفند برگزار می شود.
جشن اسفندگان چه نام های دیگری دارد؟
جشن اسفندگان با نام های دیگری مانند جشن سپندارمذگان ، جشن برزیگران، جشن مردگیران یا جشن مژدگیران هم نامیده اند. در روز اسپندگان جشن مردگیران یا جشن مژدگیران که ویژه زنان بود، برگزار می شد و در این روز مردان برای زنان هدیه می خریدند و از آنان قدردانی می کردند.
پیشینه اسفندگان (سپندارمذگان)
در گاهشماری ایرانی همه روزهای ماه نام داشتند مثلا روز اول ماه «روز اورمزد»، روز دوم هر ماه، روز بهمن (سلامت، اندیشه)، روز سوم هر ماه، اردیبهشت، روز چهارم هر ماه، شهریور و روز پنجم هر ماه، «سپندارمزد» بوده است. ایرانیان در گذشته با یکی شدن نام ماه و نام روز جشن ماهانه را برگزار می نمودند. در 5 اسفند و و دراسپندروز از اسپندماه، جشن سپندارمذگان برگزار می شود.
اسفندگان (سپندارمذگان) روز بزرگداشت زن و زمین
سپندارمزد لقب ملی زمین به معنی گستراننده، مقدس، فروتن است. به این دلیل که زمین نماد باروری است و با فروتنی و از خودگذشتگی، آغوش خود را برای همه گسترانیده و زشت و زیبا را به یک چشم می نگرد، نیاکانمان اسفندگان (اسپندگان) را به عنوان نماد تمایلات مادرانه و باروری می پنداشتند و در این روز "مهر و عشق" خود را به بانوان و دوشیزگان ابراز می داشتند. به بیان ابوریحان بیرونی، «اسفندارمذ» ایزد موکل بر زمین و ایزد حامی و نگاهبان زنان شوهر دوست و پارسا و درست کار بوده است. به همین مناسبت روز اسفندگان یا روز سپندارمذ، عید زنان به شمار می رفت.
در اسفندگان چگونه از زنان قدردانی می شد؟
ایرانیان از دیر باز اسفندگان را روز زن و روز مادر می نامیدند. در این روز زنان نیکوکار، پاکدامن، پرهیزگار و مادرانی که فرزندان درستکار تربیت نموده اند مورد تشویق قرار می گرفتند و مردان برای زنان هدیه می خریدند و از آنان قدردانی کرده و به جشن و سرور می پرداختند. در این روز بانوان لباس های نو پوشیده و مادران از فرزندان خود و زنان از مردان هدایایی دریافت می کردند و استراحت نموده و مردان در فرمان برداری کامل زنان بودند و فعالیت های او را تجربه می کردند.
در این جشن سفره ای می انداختند و در آن جامی از شیر و تخم مرغ که نشانه ماه بهمن است قرار داده و در چهار گوشه سفره انار و سیب، شاخه های گل، شربت و شیرینی، برگ های خشک آویشن با دانه هایی از سنجد و بادام می گذاشتند. سپس آتشی می افروختند و مواد خوشبو و کندر بر روی آتش می ریختند.
در سال 1341 خورشیدی بنابر پیشنهاد ابراهیم پورداود روز پنجم اسفند و جشن اسفندگان ، به عنوان «روز پرستار» نامیده شد و در تقویم رسمی نیز ثبت گردید اما امروزه میلاد حضرت زینب (س) را روز پرستار نامیده اند.
