تاریخچه و جاذبه و گردشگری “حمام فین” کاشان

باغ فین و حمام فین کاشان در 6 کیلومتری جنوب شهر کاشان در انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین کوچک قدیم قرار دارد و از با ارزش ترین آثار تاریخی کاشان است بنای بر جای مانده باغ از دوران صفوی است که بر روی بناهای دوره دیلمی ساخته شده و از لحاط باغ آرایی و آب رسانی دارای اهمیت ویژه ای است بناهای این باغ شامل سر درب ورودی و برج و باروی آن، شتر گلوی صفوی در میانه باغ، شتر گلوی فتح علی شاهی و اتاق شاه نشین در جنوب خاوری باغ، موزه در باختر باغ و حمام های کوچک و بزرگ و کتابخانه در خاور باغ می شود.

حمام فین کاشان که در باغ فین قرار دارد همان مکان تاریخی است که ناصرالدین شاه در سال 1852 میلادی صدراعظم خود امیرکبیر را در آن به قتل رساند.

بنای حمام فین در 15 آذرماه سال 1314 خورشیدی به شمار 238 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در پی تلاشی چند ساله، یونسکو نیز در سال 2011 میلادی، باغ فین را، که حمام فین نیز در آن مجموعه قرار دارد، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کرد.

 

 

در مجموعه باغ فین کاشان 2 حمام کوچک و بزرگ وجود دارد که هر یک دارای خزینه و حوض های متعدد آب هستند.حمام کوچک آن از حیث معماری چندان مهم نیست؛ اما حمام بزرگ آن با ستون های مرمری و سقف نقاشی شده، بسیار جالب توجه است.در حمام کوچک باغ فین واقعه قتل امیرکبیر (قهرمان مبارزه با استعمار در دوره قاجار) روی داده است و از این حیث، ارزش و اعتبار تاریخی دارد.این حمام قدیمی به خاطرقتل میرزا تقی خان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار در 20 دی 1230 هجری خورشیدی مشهور است.

 

حمام باغ فین یک در به داخل داشت و یک در هم به طرف بیرون و به نظر می رسد که ماموران محافظ امیر از جریان آگاه بوده اند و زمینه را از پیش برای اجرای حکم قتل وی مهیا ساخته بودند، زیرا به قول بیشتر مورخان وقتی علیخان به فین می رسد، امیر در حمام بوده است. به هرحال ماموران برای اینکه مانع ایجاد رابطه میان امیر و عزت الدوله (همسر امیر) شوند، درب اندرون را بطوریکه عزت الدوله نفهمد، از بیرون بر وی بستند.

امیر که در گرمخانه حمام غرق در خیالات خود نشسته بود، به ناگاه شاهد ورود جلادان شاه به محوطه ی حمام می گردد و پس از طی صحبت هایی بین امیر و فرستاده ی شاه، سرانجام علیخان با کمال گستاخی و جسارت از امیر می خواهد که بدون یک لحظه فوت وقت آماده ی مرگ گردد و تنها تقاضایی که از امیر قبول می شود، اینست که نحوه ی اجرای حکم را خودش تعیین کند.

 

پس امیر از جا بلند شد و غسل کرد و در وسط گرمخانه نشست و چون عادت به رگ زدن و خون گرفتن داشت، دستور داد که دو رگ بازوی وی را قطع کردند و دو دست را روی زمین گذاشت و شاهد فواره زدن خون های گرم و پرجوش و خروش، که جز استقلال و عظمت کشور چیزی نمی توانست آن را تسکین دهد، بود.

 

پس از گذشت لحظاتی علیخان نگاهی به جلاد دیگر انداخت و دستور داد لگدی به میان دو کتف امیر بزند و سپس حوله ای به دهان امیرکبیر فرو کرد و راه نفس او را که به شمارش افتاده بود نیز بر او بست و پس از چند لحظه جسد بی جان میرزا تقی خان امیرکبیر در میان خون های صحن گرمخانه حمام فین افتاده بود .

 

 

در هر یک از حمام ها قسمت هایی شامل ورودی، گرمخانه، آبنما، خزینه، محل نظافت و سربینه (رختکن) به چشم می خورد.دیوار حمام ها با عایق رطوبتی مخصوص – ماسه، آهک یا ساروج – پوشانده شده است. این حمام دارای دالان ها و راهروهای زیادی است و معماری زیبایی دارد.دیوار حمام ها با عایق رطوبتی مخصوص - ماسه، آهک یا ساروج - پوشانده شده است.این حمام دارای دالان ها و راهروهای زیادی است و معماری زیبایی دارد.این دو حمام موجود در مجموعه ی باغ فین مانند بسیاری از حمام های تاریخی ایران زمین، به صورت خزینه ای هستند.خزینه یا به اصطلاح امروزه، حوضچه، محل نظافت و شست و شوی افراد بوده است.

 

از بخش های دیدنی حمام های خزینه ای می توان به ورودی ها، سربینه ها (همان رختکن امروزی)، آب نما ها، گرم خانه ها (اتاق هایی که در آن آب را در دیگ های بزرگ مسی به جوش می آوردند)، دالان ها و کانال های تعویض آب خزینه ها (که در کف حمام قرار دارند) اشاره کرد که معماری زیبای آن ها با توجه به قدمت تاریخی شان و سبک معماری هر دوره ی تاریخی یکی از ارکان اساسی شناخت سبک معماری شهرهای تاریخی است.

 

حمام های تاریخی کاشان، از جمله آثار باشکوهی هستند که در دوران صفوی مورد ستایش جهانگردان داخلی و خارجی گردیده، به طوری که شاردن فرانسوی می گوید :«گرمابه های کاشان فوق العاده عالی ، خوب و تمیز هستند». این حمام ها با معماری عالی ویژگی های خاص یکی از پنج عنصر اصلی شهر (مسجد، بازار، خانه، حمام، آب انبار) به شمار می آید.

از جمله حمام های معروف کاشان می توان به گرمابه های باغ فین، حمام سلطان امیر احمد، حمام گذرنو، حمام عبدالرزاق خان، حمام محتشم و... اشاره کرد. مجموعه باغ فین کاشان در سال 1382 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

 

ساخت این حمام به دوره ی صفویه (هم زمان با ساخت بنای اولیه ی باغ فین) بر می گردد. نکته ی قابل توجه این حمام وجود هفت کاشی قدیمی در قسمت خزینه است که حدود 500 سال قدمت دارند. این حمام به منظور استفاده ی خدمتکاران ساخته شده است به همین دلیل از حیث معماری، ویژگی بارزی نداشته و سبب شهرتش رویدادی تاریخی است که در آن به وقوع پیوسته است. این حمام در برخی از روزهای هفته برای استفاده ی عموم در اختیار مردم قرار می گرفته است.

این حمام همان مکانی است که میرزا تقی خان فراهانی معروف به امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، در بیستم دی ماه سال 1230 هجری خورشیدی در آن به قتل رسید.

پس از این واقعه، باغ فین و حمام آن دوباره فراموش شد و در دوره ی مشروطه، اشرار تمام سنگ های مرمر و مصالح گران بهای باغ و حمام را به غارت بردند.

 

 

حمام سلطنتی یا حمام بزرگ، در دوره ی قاجاریه و به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. البته در کنار ساخت حمام جدید، حمام کوچک را نیز که پس از پایان دوران صفوی از رونق افتاده بود به دستور شاه مرمت کردند. از آن جایی که حمام بزرگ برای استفاده ی فرماندهان و بزرگان دربار ساخته شده است، به لحاظ معماری اهمیت دارد و ستون های مرمر و سقف نقاشی شده اش فوق العاده تماشایی است.حمام بزرگ دو سربینه دارد. سربینه ی اول که به ورودی نزدیک تر است، سکویی در انتها و بخاری دیواری دارد. در این سربینه وجود نورگیرهایی مزین به کاشی های مشبک که به باغ باز می شوند چشم انداز دلپذیری را ایجاد کرده است. سربینه ی دوم، حوضی در میانه و مسیر ترددی در ضلع شرقی دارد که کف آن پایین تر از سطح سربینه است.

 

به نظر می رسد که به هنگام خروج از حمام ابتدا از سربینه ی دوم و سپس از سربینه ی اول استفاده می کرده اند بدین ترتیب که پس از استحمام و خروج از گرم خانه، ابتدا پا را در حوض سربینه ی دوم می شسته اند و در هوای ملایم آنجا بدن را خشک می کرده اند و آماده رفتن به سربینه ی اول برای پوشیدن لباس می شده اند.

در سال 1344 هجری شمسی این دو حمام بر اساس طرح اولیه ی خود دوباره مرمت و پس از آن نیز بارها تعمیر و بازسازی شدند.