شباهت های فنی تار و سه تار
سه تار و تار معمولا 25 پرده دارد که به صورت سه تایی یا چهارتایی روی دسته بسته می شوند. مبنای پرده بندی سه تار و تار از قدیم بر اساس فواصل دستگاه شور (سل) تنظیم می شده و پرده های اصلی، چهارتایی و بقیه سه تایی بسته می شده است. این کار به چشم برای شناسایی سریع تر پرده ها کمک شایانی می نماید.
از نظر سیم، سه تار 4 سیم به نام های « دو - سل - دو - دو » دارد. تار هم 6 سیم با همین نامها دارد. یعنی « دو دو - سل سل- دو دو » . سیم اخری ضخیم تر به همراه سیم کنارش دو کوک میشوند . انگشت گذاری ها در تار و سه تار شبیه بهم است .
دسته تار چون کمی ضخیم تر است مقداری انگشت گذاری سخت تر میشود . اما اساسا شبیه به هم هستند.
روی کاسه سه تار صفحه چوبی وجود دارد ، صدایش زیرتر است ، با تغییرات هوا و رطوبت تغییری نمیکند و صدایش کمتر و ضعیفتر از تار است . سه تار ناله های احساسی و سوز ناکتری دارد.روی کاسه تار پوست قرار دارد. پوست وسعت و طنین بیشتری به صدای ساز میدهد . اما مشکل پوست این است که با کوچکترین تغییرات هوا صدای ساز تغییر میکند . مخصوصا رطوبت،در فضای مرطوب پوست تار شل میشود و ساز صدای خیلی بمی پیدا میکند .
کاسه سه تار معمولا از ترکه های چوب ساخته شده و ملاقه ای شکل است . اما کاسه تار از کنده درخت توت میسازند. به این صورت که کنده درخت توت را از وسط به دو نیم میکنند ، طبق الگویی داخل انهارا میتراشند و بهم متصل میکنند .
از نظر مضراب اگر بخواهیم مقایسه کنیم ، مضراب سه تار با ناخن زده میشود و انگشت سبابه به صورت رفت و برگشت سیم را به صدا درمی آورد. اما مضراب تار یک تکه فلز برنجی است که در انتهای آن موم قرار دارد . انرژی مضراب تار از حرکت مچ تولید میشود و مضراب بین انگشت شصت و سبابه و کناریش قرار میگیرد و با حرکت بالا و پایین مچ به سیم ضربه میزند .
از نظر شخصیتی بخواهید در نظر بگیرید سه تار مثل دختر است. (ظریف و طناز) و تار مثل پسر است (قوی و چابک) است .
تار بر خلاف سه تارکه یه حباب دارد ، دو حبابه است.
نوع چوب در نظر گرفته شده برای ساختتار و سه تارمتفاوت است .
سه تار کاسه ای گلابی شکل تمام چوب دارد در حالی که تارکاسه ای مانند کدوی قلیانی دارد که روی کاسه پوست کشیده می شود.
تارنسبت به سه تارصدای بم ترو قویتری دارد.
تار از نظر وزن نسبت به سه تارسنگین تراست و شاید یکی از دلایل گرایش بانوان به یادگیری سه تارهمین مسئله باشد.
ساز سه تاردارای 4سیم است و در حالیکه تار 6سیم دارد.
خرک سه تارکوتاهتر از خرک تاربوده و دسته آن نیز ازدسته تار نازکتر است.
سه تار با ناخن انگشت اشاره (و گاه توأم با ناخن انگشت وسطی) دست راست نواخته می شود. به عبارت دیگر «مضراب» سه تار در واقع ناخن انگشتان نوازنده است. و به همین دلیل و به علل اکوستیکی دیگر، صدای این ساز ضعیف بوده، برای تکنوازی در جلوی جمعیت یا همنوازی در ارکستر مناسب نیست.در حالیکه تاربا مضراب نواخته میشود.
سه تارفاقد «جعبه گوشی» است و گوشی های چهارگانه آن، دو عدد در سطح جلویی انتهای دسته (سرساز) و دوتای دیگر درسطح جانبی چپ (درهنگام نواختن درسطح بالایی) کار گذاشته شده اند در حالیکه تار دارای جعبه گوشی می باشد.
تدریس تار نسبت به تدریس سه تار کمی مشکلتر است درحالیکه یادگیری سه تارساده تر است.
ربمل :سه لا
رکرن :چهارلا
ر :چهارلا
می بمل :چهارلا
می کرن :سه لا
می :چهارلا
فا :چهارلا
فاسری :سه لا
فادیز :سه لا
سل کرن :سه لا
سل :چهارلا
لابمل :سه لا
لاکرن :چهارلا
لا :سه لا
سی بمل :چهارلا
سی کرن :سه لا
سی :سه لا
دو :چهارلا
ربمل :سه لا
رکرن :سه لا
ر :چهارلا
می بمل :چهارلا
می کرن :سه لا
می :سه لا
فا :چهارلا
فادیز :سه لا
سل :چهارلا
لابمل :سه لا
وقتی فاصله پرده ها به قدری کم شود که انگشت بین آن به خوبی قرار نگیرد لرزش سیم بوسیله گوشت دست گرفته می شود و صدای سیم تا حدی خفه می شود و ساز دیگر طنین مناسبی نخواهد داشت.پرده روی دسته سازها غیر از اینکه باعث سهولت پیدا کردن محل دقیق نت ها برای نوازنده می شود، نقش یک شیطانک را هم به عهده می گیرد! به این صورت که بر آمدگی پرده و فشار دست بر پرده لرزش سیم از محل پرده به قبل از آنرا قطع می کند که صدای شفافی هنگام زخمه زدن بوجود آید.
پرده معمولی از جنس روده گوسفند
پرده کات کوت
نوع دیگری از پرده که بعد از روده گوسفند زیاد مورد استفاده قرار می گیرد “کات کوت” یا “کت کوت” است. این پرده که استفاده اصلی آن در پزشکی (برای بخیه) است، از روده گربه یا خرگوش تهیه می شود. کت کوت بخاطر مقاومت زیاد و صیقلی بودن سطح آن که باعث سهولت اجرای ویبراسیون می شود، مورد توجه اکثر نوازندگان حرفه ای تار و سه تار است. کت کوت بطور متوسط تا دوبرابر عمر پرده های گوسفندی پایداری می کند. از دیگر محاسن کت کوت سهولت در تغییر جای آن روی دسته هنگام استفاده از نتهای متغییر است.
انواع دیگر پرده مانند پرده های ثابت فلزی و پرده های پلاستیکی یا نایلونی که اخیرا روی سازها دیده می شود ، فاقد این خاصیت است. پرده های نایلونی به قدری محکم روی دسته می چسبد که امکان تغییر جای آن دشوار است. این پرده بخاطر دوام بسیار زیاد در پایین دسته ، از “Re b” روی خط چهار ، میتواند بسته شود، این قسمت دسته به دلیل نزدیک بودن فواصل همواره پرده هایی ثابت دارد، در این قسمت از دسته نوازنده قادر است با حرکتی مانند ویبراسیون نت مورد نظر را کمی بالا و پائین تر ببرد، پرده دیگری که چند سالی است بصورت آزمایشی روی ساز سه تار قرار می گیرد نوعی پرده فلزیست که برای جابجایی هنگام تغییر برای آن ریلی دو طرف دسته ساز قرار گرفته که این پرده به سمت بالا و پائین دسته حرکت می کند.
پرده پلاستیکی،در بیخ دسته تار
این طرح پیش از این روی سازهای زهی هندی هم بکار رفته بود ولی سیم تار و سه تار فلزی و بسیار نازک است و برخورد آن با پرده های فلزی خود تولید صدا می کند، نیز تیزی صدای پرده های فلزی باعث شده نوازندگان استقبال شایانی از این پرده ها نداشته باشند. گذشته از این وجود پرده روی ریل موجب شده پشت دسته کاملا” خالی باشد و نوازنده سه تار که با لمس دسته نتها را تشخیص می دهد برای پیدا کردن نتها به زحمت افتد! از محاسن دیگر این نوع پرده سه تارها ( پرده ریلی) آزمایش دو پرده ای بود که با اصرار به اینکه طنین لازم را ندارد کمتر روی تار( روی سه تار هیچگاه) بسته نمی شد.
به عقیده نگارنده اضافه شدن این چهار پرده میتواند تار و سه تار را سه اکتاو کامل کند و هیچ ضرری ندارد و تفاوت طنین نتهای اضافه شده هم اختلاف زیادی با سل و لابمل ته دسته ندارد. (اگر در ویلن هم این طرز فکر اعمال می شد ویلن تا پوزسیون هشت بیشتر جلو نمی رفت!) بهتر است تا حدی که ساز توانایی دارد از آن بهره ببریم. سه تارهای پرده فلزی پرده های قسمت اضافه شده را بخاطر تمام شدن دسته روی صفحه سه تار می چسبانند که در تار این مشکل با زیاد کردن طول استخوان تا روی پوست حل شده است.
