جراحی مغز با مته کاری روی جمجمه! + تصاویر

چرا اجدادمان مغزهای همدیگر رابامته سوراخ می کردند

در بخش اعظمی از دوران ماقبل تاریخ، بشر عمل جراحی مته کاری را بر روی جمجمه افراد زنده پیاده می کرد. این کار یا از طریق سوراخ کردن با مته انجام می شد و یا از طریق تراشیدن سطح جمجمه با یک جسم تیز.

تاکنون هزاران جمجمه مته کاری شده توسط باستان شناسان از حفاری در مکان های تاریخی پیدا شده اند. با این حال و علیرغم اهمیت ظاهری آن، دانشمندان هنوز نمی دانند که چرا اجداد ما چنین عمل های جراحی را انجام می دادند.

روایت های انسان شناسیِ مربوط به جمجمه های این چنینی که در قرن 20 در قاره آفریقا و ناحیه جزایر پلی نزی کشف شدند، نشان می دهد که جراحی مته کاری دست کم در آن موارد به منظور تسکین درد – مثلا درد ناشی از آسیب به جمجمه یا بیماری های عصب شناختی – انجام می شده است. در بسیاری از جمجمه های سوراخ شده می توان آثار جمجمه ای یا بیماری های عصب شناختی را در همان محل سوراخ ایجاد شده، شناسایی کرد.

اثری از نقاش ایتالیایی گیدو دا ویجوانئو - قرن 14 میلادی

دلایلی جز دلایل پزشکی

محققان از مدت ها پیش بر این باور بودند که سوراخ های ایجاد شده روی جمجمه جز اهداف پزشکی احتمالا برای کارکردهای دیگر نیز استفاده می شده است:مراسم آیینی.

بر اساس کشفیاتی که تا به امروز صورت گرفته، نخستین عمل جراحی مته کاری روی جمجمه به 7000 سال پیش بازمی گردد. این عمل در مناطق کاملا مختلفی در جهان صورت می گرفت:یونان باستان، آمریکای شمالی و جنوبی، آفریقا، منطقه پلی نزی و خاور دور. احتمال می رود که مردم هر یک از این مناطق به شکلی مستقل این عمل را پیش برده باشند.

عبور یا خروج ارواح از بدن

مته کاری تا آخر قرون وسطی در اکثر فرهنگ ها ممنوع شده بود، اما همچنان تا اوایل قرن 20 در مناطقی دورافتاده در آفریقا و پلی نزی (در اقیانوس آرام) انجام می شد. این در حالی است که نخستین پژوهش های علمی در مورد عمل مته کاری جمجمه به قرن 19 برمی گردد.

از آن پس، محققان بر این باور بوده اند که اجداد ما گاهی اوقات از این عمل برای باز کردن راهی برای عبور یا خروج ارواح از بدن استفاده می کردند که خود بخشی از آیین پاگشایی بود. [در مردم شناسی، به آیینی که به نشانه پذیرش فرد یا گروهی در گروه یا جمع جدیدی انجام می شود پاگُشایی گفته می شود. پاگشایی ازجمله مناسک گذار از یک مرحله به مرحله دیگر است.]

البته اثبات این قضیه کار بسیار دشواری است. نمی توان به حتم احتمال پزشکی بودن این عمل های جراحی را در تمام موارد کنار گذاشت، زیرا برخی از بیماری های مغزی هیچ آثاری از خود بجای نمی گذارند.

با این وجود، باستان شناسان در گوشه ای از روسیه جمجمه ای مته کاری شده را پیدا کرده اند که به بهترین شکل "آیینی بودن" آن را تایید می کند.

جمجمه سوراخ شده ی متعلق به یک زن 20 تا 25 ساله

ماجرای گورستان روستوف در روسیه

ماجرا به سال 1997 میلادی برمی گردد. باستان شناسان در حال حفاری منطقه ای در مجاورت شهر «روستوف اون دون» در جنوب روسیه و در نزدیکیِ دریای سیاه بودند. در آن مکان، بقایای 53 انسان در 20 گور جداگانه یافت شد. باستان شناسان بر اساس شکل گورستان تخمین زدند که قدمت آن احتمالا به حدود 5000 تا 3000 سال پیش بازمی گردد؛ دوره ای که به "عصر مس" شهرت دارد.

در یکی از قبرها بقایای 5 فرد بالغ (دو زن و سه مرد)، یک کودک یک تا دو ساله و همچنین دختری نوجوان یافت شد. پیدا کردن قبور دسته جمعی در مکان های باستانی امر چندان عجیبی نیست. پس چه چیزی عجیب بود؟ جمجمه دو زن، دو مرد و دختر نوجوان دارای سوراخ بود.

هر یک از این جمجمه ها دارای یک سوراخ بیضی شکل و به عرض چند سانتی متر بودند که می شد آثار تراشیدن را در لبه های آن مشاهده کرد. جمجمه مرد سوم دارای نوعی تورفتگی بود، اما مته کاری نشده بود. در این بین، تنها جمجمه کودک بود که دست نخورده باقی مانده بود.

وظیفه بررسی جمجمه ها به عهده النا باتیوا، انسان شناس دانشگاه فدرال جنوبی روستوف، واگذار شد. طولی نکشید که او متوجه عجیب بودن این سوراخ ها بر روی جمجمه ها شد.

یک ابزار مته کاری آلمانی مربوط به قرن 18 میلادی

کشف یک شگفتی

تمام سوراخ های آن جمجمه های در نقطه ای به نام "اوبلیون" ایجاد شده بود؛ نقطه ای بر روی جمجمه و کمی متمایل به بخش عقبی سر. باتیوا می دانست که کمتر از یک درصد مته کاری های روی جمجمه بالای ناحیه اوبلیون انجام شده است. علاوه بر آن، او به خوبی می دانست که عمل مته کاری بر روی جمجمه چندان ترویجی در روسیه باستانی نداشته است.

آن زمانی که او تحقیقش را شروع کرده بود، تنها یک مورد ثبت شده از جمجمه ی سوراخ شده در ناحیه اوبلیون یافت شد. آنچه مشخص است، اهمیت این نوع سوراخ ها در جمجمه بوده که حتی یک موردش نیز به ثبت رسیده است. ولی باتیوا حالا داشت همزمان به پنج جمجمه ی دارای شرایط مشابه آن هم در یک گور نگاه می کرد. این مسئله سابقه نداشت.

دلیل رواج نداشتن مته کاری در ناحیه اوبلیون کاملا مشخص است:بسیار خطرناک است.

برخی از سردردها می توانند به شدت دردآور باشند

چرا اوبلیون مهلک بود؟

نقطه اوبلیون به ناحیه ای اشاره دارد که خون پیش از ورود به مغز در آن جمع می شود. باز کردن جمجمه در این ناحیه می تواند موجب خونریزی مغزی و مرگ شود.

به همین دلیل، احتمالا ساکنان عصر مسیِ روسیه دلایلی منطقی برای انجام چنین عمل هایی داشته اند. این در حالی است که در هیچکدام از آن جمجمه ها هیچ نشانی از آسیب یا بیماری، پیش یا پس از عمل مته کاری، مشاهده نمی شود.

به عبارت بهتر، اگر این افراد حین انجام عمل کاملا سالم بوده اند، پس می توان عمل مته کاری را گواهی بر انجام یک مراسم آیینی دانست؟

احتمالا وجود دارد، هرچند باتیوا نمی توانست این مسئله را پیگیری کند زیرا تعداد جمجمه زیادی برای بررسی وجود داشت و او زمان کافی نداشت.

دو سرنخ

با این حال، النا باتیوا تلاش کرد پیش از اینکه کاملا تسلیم شود، به تحقیقات باستانیِ چاپ نشده سری بزند.

خوشبختانه او به دو سرنخ دست یافت. جمجمه دو زن جوان که آثار مته کاری در ناحیه اوبلیون در آن ها وجود داشت، چندین سال پیش یافت شده بود:یکی در سال 1980 و دیگری در سال 1992 میلادی. جالب اینجاست که هر دو جمجمه در شعاع 50 کیلومتری روستوف و بدون هیچ علائم بیماری یا آسیبی یافت شده بودند.

یک اسکلت با جمجمه مته کاری شده

بنابراین باتیوا حالا 8 جمجمه غیرعادی داشت که همه آن ها مربوط به یک عصر و مربوط به یک ناحیه می شوند. شاید 10 سال دیگر، شواهد دیگری به دست آید.

موارد عجیب 137 اسکلت انسان

یک تیم بین المللی از باستان شناسان در سال 2011 بر روی 137 اسکلت انسان پژوهش انجام دادند. تمام این اسکلت ها از سه محل مختلف در جنوب روسیه جمع آوری شده بودند که قدمت تمام آن ها به عصر مس برمی گشت. البته فقط قرار بود که آن ها بر روی سلامت عمومی انسان های ماقبل تاریخ تحقیق کنند. اما بین 137 جمجمه، آن ها 9 جمجمه با سوراخ های عجیب پیدا کردند. پنج مورد آن ها به دلایل پزشکی انجام شده بود اما در 4 جمجمه دیگر هیچ نشانی از آسیب یا بیماری نبود. علاوه بر آن، عمل مته کاری در آن چهار جمجمه درست بر روی نقطه اوبلیون انجام شده بود.

گِرسکی، پژوهشگر آلمانی، کاملا تصادفا تحقیق باتیوا را خواهند و برای همکاری به او پیوست. آن ها بر روی 12 جمجمه ی مته کاری شده به تحقیق و پژوهش پرداختند. نتیجه مطالعه آن ها در آوریل 2016 در ژورنال آمریکاییِ فیزیکال آنتروپولوژی به چاپ رسید.

چندین جمجمه مته کاری شده در پرو

هدف نوعی "دگرسازی" بوده است

باتیوا، گرسکی و همکارانشان معتقدند که احتمالا در مناطق جنوبی روسیه، یک مرکز آیینی برای انجام "عمل جراحی مته کاری" وجود داشته است.

ماریا مدنیکووا، عضو آکادمی علوم مسکو، می گوید که هدف از سوراخ کردن جمجمه با مته احتمالا نوعی "دگرسازی" بوده که افراد قصد داشتند از طریق آن به مهارت های منحصر به فردی دست یابند که جامعه از داشتنشان محروم بوده است.

آیا همه می مردند؟

همانطور که گفتیم، این عمل بسیار خطرناک بود و از روی خود مته کاری ها می توان نتیجه عمل را مشاهده کرد. مثلا یکی از آن 12 جمجمه متعلق به زنی 25 ساله بود که هیچ نشانه ای از الیتام یافتن در وی مشاهده نمی شود. بنابراین، می توان حدس زد که این خانم حین عمل یا در زمان کوتاهی پس از عمل جان خود را از دست داده باشد.

جمجمه ای متعلق به یک مرد 30 تا 35 ساله

در آن بین، جمجمه ی متعلق به یک فرد 50 تا 70 ساله نیز یافت شد که جنسیتش قابل تعیین نیست. حتی برخی دیگر از جمجمه ها نشان می دهند که فرد تا 4 سال پس از عمل نیز زنده مانده است. در برخی از موارد دیگر نیز، آثار التیام استخوان جمجمه در محل سوراخ مشاهده می شود.

دو نتیجه نهایی

به طور کلی ممکن است این 12 نفر از نوعی بیماری یا آسیب جمجمه ای رنج می برند که اگر چنین باشد، هشت نفر آن ها از عمل جراحی مته کاری جان سالم بدر برده اند.

از طرفی هم ممکن است حق با باتیوا و همکارانش باشد و آن ها بنا به یک مراسم آیینی تن به چنین عمل جراحی داده باشند. با این فرض، باید دید که آن ها چه سودی از این عمل در طول زندگی شان برده اند.