علت کاهش عقل و درایت انسان در قرآن و احادیث
عجله و شتاب در اقدام به کارها قبل از فراهم شدن زمینه ها و مقدمات لازم کار از صفات رذیله ای است که در آیات اسلامی نیز نهی شده و موجب کاهش عقل و درایت انسان می شود. در مقابل آن صبرو بردباری قرار دارد که از فضایل نیک اخلاقی بشمار می آید.
انبیاو معصومین فقط در موردی عجله را شایسته می دانند که کار خیری در پیش باشد زیرا تاخیر در اموری که شایسته تعجیل است مطابق نظر و خواست شیطان است. در ادامه این بخش از داروخانه معنوی پلاس وی به بیان سخنان ائمه و قرآن کریم درباره عجله و شتاب می پردازیم.
نظر قرآن کریم درباره عجله و شتاب
در زندگی پیمودن راه تکامل و ترقی و رسیدن به قله ی رفیع سعادت نیازمند استقامت و پایداری و صبر است و عجله بر سر این راه مانعی ایجاد می کند و سبب می شود که انسان بدون بررسی عوامل و موانع قدم در راهی قدم بگذارد و در آن شکست بخورد و یا خواسته ها و آرزوهای بیجا و بی موقع داشته باشد. شتاب و عجله موجب حرکت انسان به طرف تمایلات نفسانی بدون پشتوانه ی عقل و اندیشه است . عجله سبب می شود انسان مجال اندیشه نداشته باشد و معرفت لازم را کسب نکند .
حتما این جمله را شنیده اید که عجله کار شیطاناست. مضمون این جمله را در میان احادیث قرآنی می توانید دریابید.
وَ یَدعُ الاِنسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالخَیرِ وَ کانَ الاِنسانُ عَجولاً؛ انسان [بر اثر شتابزدگی] بدیها را طلب می کند، آن گونه که نیکی ها را می طلبد؛ و انسان همیشه عجول بوده است.
قرآن می فرماید:«خُلِقَ الاِنسانُ مِن عَجَلٍ؛ انسان از عجله آفریده شده است.»
قرآن می فرماید انسان از خاک آفریده شده، و اینجا می فرماید انسان از عجله آفریده شده است. این تعبیر چه معنایی دارد و مگر می شود سرشت انسان از عجله باشد ؟ در پاسخ باید گفت این استعداد در وجود انسان است و خداوند برای اهمیت به آن این جمله را فرموده است.
انسان گاهی آنقدر در انجام کارها شتابزده و عجول است که گویی عجله ماده ای است که از آن آفریده شده است. قرآن با این سخن افرادی را که به جای اینکه عنان اختیار خود دست ایمان و اندیشه بدهد به دست عجله می سپارند مورد نکوهش قرار داده است.
در آیه ی بالا خداوند می فرماید:«وَ کانَ الاِنسانُ عَجُولاً». «عجله» در لغت به معنای طلب و جستجوی چیزی قبل از فرارسیدن وقت آن.
مخالفان دین درخواست تحقق وعده های پیامبران زودتر از موقع مقدر را داشتند :«یَستَعجِلُونَکَ بِالعَذابِ؛ آنان از تو تقاضای شتاب در عذاب می کنند.) 4 یا «اَفَبِعَذابِنا یَستَعجِلُونَ؛ آیا برای عذاب ما عجله می کنند.)
عجله تا جایی عقل و اندیشه و درایت را عقب می زند که قرآن می فرماید مردم عجول می گفتند:«رَبَّنا عَجّل لنا قطّنا قبل یوم الحساب؛ پروردگارا! بهره ی ما را از عذاب هر چه زودتر قبل از روز حساب به ما بده.»
اگر قبل از اقدام به عملی بیندیشد و با بصیرت کامل در این راه قدم بگذارید، حتی اگر عجله هم نمایید ، اشکال نخواهد داشت . قرآن از قول حضرت موسی(ع) در جواب خداوند که از او پرسید:«و ما اعجلک عن قومک یا موسی؛ ای موسی چه چیز سبب شد که از قومت پیشی بگیری» 7 می فرماید:«هم اولاء علی اثری و عجلت الیک رب لترضی؛ پروردگارا، آنان در پی من اند و من به سوی تو شتاب کردم تا از من خشنود شوی.»
ائمه و نظرات آنها درباره عجله
در حدیثی از امام باقر(ع) آمده است که:هر کس تصمیم خیری دارد تعجیل کند، زیرا تاخیر در اموری که شایسته تعجیل است مطابق نظر و خواست شیطان است.
عجله نکردن در گفتار و رفتار
از سفارشات حضرت علی علیه السلام به هنگام وفات، این بود که فرمود:از عجله در گفتار و کار خودداری کنید.
عجله و خطاکار شدن
علی علیه السلام :انسان شتابزده خطا کار است، گرچه فرمانروایی یابد و انسان آرام، درستکار است، گرچه به هلاکت برسد.
عجله و پشیمانی
امام صادق علیه السلام :سلامت در سایه تأنی و تأمل به دست میآید و عاقبت عجله پشیمانی است.
علی علیه السلام :درباره آنچه باید باشد و مهیاست شتاب مکنید و آنچه را که فردا تحقق مییابد، دور مشمرید. زیرا بسیارند کسانی که برای رسیدن به چیزی شتاب میکنند و چون بدان برسند [پشیمان میشوند و] آرزو دارند که [کاش] بدان نمیرسیدند.
عجله نکردن در مذمت کسی که گناه کرده
علی علیه السلام :ای بنده خدا! در نکوهش و ذم کسی به سبب گناهش، شتاب مکن، شاید خداوند او را آمرزیده باشد و نیز بر گناه کوچکی که خود انجام دادهای ایمن مباش، شاید به خاطر آن کیفر بینی.
عجله نکردن در مجازات
علی علیه السلام :تأخیر انداختن مجازات کمال بردباری به شمار میآید.
عجله نکردن در تصدیق سخن چینان
قسمتی از فرمان مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام به مالک اشتر، هنگامی که او را فرماندار مصر قرار داد:به تصدیق سخن چینان تعجیل مکن، زیرا آنان گرچه در لباس ناصحان جلوهگر شوند، خیانت میکنند.
ترک عجله در مورد کارهایی که وقتشان نرسیده
علی علیه السلام :ازعجله در مورد کارهایی که وقتشان نرسیده یا از سستی در کارهایی که امکان عمل آن فراهم شده، بر حذر باش.
عجله و نادانی
علی علیه السلام :از نادانی شخص، عجله کردن پیش از امکان کاری و کندی و کوتاهی پس از فراهم شدن فرصت است.
عجله و غم و اندوه
علی علیه السلام :شتاب ورزیدن به کاری، پیش از آن که امکان انجام آن فراهم شود، مایه حزن و اندوه خواهد شد.
عجله و ثمره بی وقت
امام صادق علیه السلام :هرکه در زمان نامناسب کاری را آغاز کند، در زمان نامناسب نیز ثمرهاش تحقق یابد. .
در نقطه مقابل درنگ کردن قرار دارد. امام صادق(ع) می فرمایند:سلامت با درنگ کردن است و ندامت با عجله. هر کس عملی را در غیر وقتش آغاز کند دیرتر به نتیجه می رسد. 10
سبقت گرفتن از یکدیگر
وَ الَّذِینَ یُؤْتُونَ مَآ ءَاتُواْ وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَی رَبِّهِمْ راجِعُونَ* أُوْلئِکَ یُسرِعُونَ فِی الْخَیْرتِ وَ هُمْ لَهَا سبقُونَ.
و آنهایی که همه آنچه را باید ادا کنند، ادا میکنند، و باز هم دلهایشان ترسان است که باید نزد پروردگارشان بازگردند، اینان هستندکه به کارهای نیک میشتابند و در آن بر یکدیگر سبقت میجویند.
سبقت از یکدیگر در کارهای نیک
وَ لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیها فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أیْنَ ما تَکُونُواْ یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعاً إنَّ اللَّهَ عَلَی کلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ.
هر کسی را جهتی است که بدان روی میآورد. پس در نیکی کردن بر یکدیگر سبقت گیرید. هر جا که باشید خدا شما را گرد میآورد، که او بر هر کاری تواناست.
فَاسْتَبِقُواْ الْخَیْرَاتِ إلَی اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ
پس در کار خیر بر یکدیگر پیشی گیرید. همگی بازگشتتان به سوی خداست تا از آنچه کهدر آن اختلاف میکردید آگاهتان سازد.
شتاب در کارهای نیک
وَ یُسرِعُونَ فِی الْخَیْرتِ وَأُوْلئِکَ مِنَ الصلِحِینَ.
و آنان در کارهای نیک شتاب میورزند و از جمله صالحانند.
شتاب در کارهای نیک و استجابت دعا
وَ زَکَرِیَّآ إِذْ نَادَی رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنتَ خَیْرُ الْورِثِینَ* فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ وَهَبْنَا لَهُ یَحْیَی وَ أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُواْ یُسرِعُونَ فِی الْخَیْرتِ وَ یَدْعُونَنَارَغَباً وَ رَهَباً وَ کَانُواْ لَنَا خشِعِینَ.
و زکریّا را یاد کن، آنگاه که پروردگارش را ندا داد:ای پروردگار من! مرا تنها وامگذار و توبهترین وارثانی. دعایش را مستجاب کردیم و به او یحیی را بخشیدیم و زنش را برایششایسته گردانیدیم.
اینان در کارهای نیک شتاب میکردند و با بیم و امید ما را میخواندند و در برابر ما خاشع بودند.
منابع :alihaghshenas.ir و افکار خبر
