حاضران این نشست که از بازیگران سرویس‌های اعتباری هوشمند بودند، درباره نقش اعتبارهای خرد در رشد و توسعه اقتصاد به ویژه اقتصاد دیجیتال تبادل نظر کردند و بر نقش کلیدی مفاهیمی همچون رتبه اعتباری، رفتارسنجی و اعتبارسنجی در این حوزه تأکید کردند.
«خرید اعتباری» یا BNPL که مخففی بر عبارت «الآن بخر، بعدا پرداخت کن» است به تأمین مالی کوتاه مدت اشاره دارد و به مشتریان اجازه می دهد که بر مبنای اعتبار مالی خود اقدام به خرید و پرداخت در آینده کنند؛ به عبارت دیگر پلتفرم ارائه دهنده BNPL از طرف خریدار، اقدام به تسویه حساب می کند و خریدار برای بازپرداخت در آینده با اعتباردهنده مواجه است.
محمدمهدی تقی‌پور مدیرعامل شرکت مهندسی یاس ارغوانی گفت: «آموزش در زمینه اعتبار هرچند زمان بر است اما اولویت است. در حال حاضر ما برنده قطعی در زمینه سرویس‌های BNPL در کشور نداریم و فعلاً همه می‌دانند که باید در این زمینه بازی کنند تا به یک بلوغ هماهنگ شده در این بازار دست پیدا کنیم.»
محمدحسین کاشی؛ مدیرعامل شرکت پرداخت الکترونیک سداد نیز BNPL را با مفهوم سنتی نسیه مقایسه کرد و گفت: «این اکوسیستم پویا و بزرگ است اما هنوز در ابتدای راه خود قرار دارد. در کشور ما مبحث اعتبارسنجی به تازگی وارد شده و امروز به شکل جدی به آن نگاه میشود.»
در کوتاه مدت نباید از BNPL انتظار سودآوری داشت
مصطفی درجزی، مدیرعامل شرکت همراه کسب و کارهای هوشمند بر ضرورت حضور «رگولاتور» برای حوزه اعتباری تأکید کرد، مخصوصاً در شرایطی که رفتار دیجیتال کاربران ایرانی همچنان به بلوغ نرسیده و نمی توان به دیتاهای آن بسنده کرد: «در این حوزه و برای اعتبارسنجی نیازمند دو موتور «توسعه» و «اعتبار» هستیم و همزمان باید به فکر فرهنگسازی و تولید محتوا برای آگاهی جامعه نسبت به این مقوله به نسبت جدید باشیم.» به گفته او در کوتاه مدت نباید توقع سودآوری را از BNPL داشت: «این می تواند سمی مهلک باشد؛ در حال حاضر بیش از هر چیز نیازمند ابزارها و هماهنگی بازیگران این بخش جهت پایدارسازی هستیم.»
همچنین به گفته درجزی، آینده، آینده اعتبار است: «در این حوزه موتور اعتبار و موتور توثیق نقش‌های مهمی را ایفا می‌کنند. آینده، آینده اعتبار است و شکی در این نیست که بازار ایران نیز مثل تمام دنیا برای توانمند شدن به سرویس‌های اعتباری هوشمندانه نیاز دارد. این سرویس‌ها قدرت خرید را بیشتر می‌کند و می‌تواند شبکه کالایی را تقویت کند.»
او با تأکید بر اینکه بیشترین تعداد مشترکان دائمی را همراه اول در کشور دارد گفت اعتباردهی بدون دیتای حوزه دیجیتال ناممکن است و همراه اول با این تعداد مشترک دائمی می‌تواند مکانیزم اعتباردهی را به راحتی پیاده‌سازی کند و در صورت سوءاستفاده مشترکان با ابزارهایی نظیر یک‌طرفه کردن خطوط مانعی بر شکل‌گیری مطالبات اعتباری شود.
او در پاسخ به اینکه در شرایطی که قادر به تعریف سرویس‌های خوب نیستیم نباید نگاهمان به مقوله اعتباری کاریکاتوری باشد از بروز و ظهور چک صیادی گفت و اعتبار آن را در سیستم بانکی تأثیرگذار دانست و ادامه داد: «حتی چک‌های صیادی را بر اساس مدل نظارتی که بانک‌ها چیده‌اند می‌توان به عنوان تضمین پذیرفت و همین رویه قابل پیاده‌سازی در بخش اعتباری نیز هست.»
تکیه بر رفتار دیجیتال کاربران در نبود سیستم اعتبارسنجی جامع و کارآمد
در بخش دیگری از این نشست، مدیرعامل شرکت دیجی‌پی ارزش کنونی بازار BNPL در جهان را ۱۵۰ میلیارد دلار دانست و گفت اگر بحران اقتصادی ۲۰۲۲ رخ نمی‌داد از این مقدار هم بیشتر بود. به گفته او در بازار جهانی BNPL مشتریان چند دسته هستند: بی‌سابقه‌ها و کم‌سابقه‌های مالی، جوان‌ها و نسل تازه‌وارد به بازار کار و علاقه‌مندان به طرح‌های اقساطی کم‌هزینه و کوتاه‌مدت. او درباره مشتریان بازار ایران گفت: «در بازار ایران موقعیت قدری متفاوت است. باید بدانیم که مشتری ما در بازار ایران چه کسانی هستند. درست است که اعتبار و سرویس‌های اعتباری مفهوم جدیدی در بازار ایران نیست اما BNPL یک مفهوم جدید است که به تازگی و همزمان با رونق فناوری‌های وام‌دهی مورد توجه قرار گرفته است.»
به گفته هومن امینی، ما فرآیند اعطای اعتبار را از بستر نهادهای سنتی مثل بانک‌ها به بستر نهادهای مدرنی مثل لندتک‌ها تغییر داده‌ایم و همین موقعیت اعتبارهای خرد را در این بازار تغییر داده است: «اکنون ما ناچاریم که در نبود یک سیستم اعتبارسنجی جامع و کارآمد به رفتارهای دیجیتال کاربران و ابزارهای مدرن اعتبارسنجی تکیه کنیم و با در نظر گرفتن داده‌هایی که از تمام بازیگران این صنعت به دست می‌آید مکانیزم‌های مدرن و قابل اتکایی برای اعتباردهی فراهم کنیم.»
امینی بازیگران این عرصه را شامل مصرف‌کنندگان، بانک‌ها و تامین‌کنندگان مالی، رگولاتور، پذیرندگان و تسهیلات‌یاران عنوان کرد و گفت با هم‌افزایی همه بازیگران این اکوسیستم ما باید رفتارسازی را با تکیه بر آموزش شکل دهیم: «معنی این آموزش تنها این نیست که کاربر را از محدودیت‌هایی که احتمالاً در اثر بدحسابی در انتظارش خواهد بود برحذر کنیم، بلکه باید به او بیاموزیم که در صورت رفتارهای درست چه امتیازها و چه مزیت‌هایی در انتظارش خواهد بود که ممکن است از وجود آن‌ها بی‌اطلاع باشد.»
مدیرعامل دیجی‌پی توضیح داد که در دیجی‌پی به جای رتبه اعتباری (Credit Score) از مفهوم رتبه اجتماعی (Social Score) استفاده میشود و درباره تفاوت اصلی این دو مفهوم گفت: «در Social Scoring علاوه بر رفتارهای خرید و مالی، رفتارهای مدنی و اجتماعی افراد را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم و در ضمن آن‌که به کاربر سرویس می‌دهیم به او می‌آموزیم که چگونه یک شهروند دیجیتال خوب باشد و چه طور برای خود رتبه اجتماعی بسازد. در این روش، بلوغ و توسعه مدل‌های اعتباری با همکاری کاربر اتفاق می‌افتد و با استقبال و همراهی اوست که محصول رشد می‌کند.»
داده‌های دیجیتال کافی نداریم
در بخش دیگری از این نشست، حاضران درباره شناسایی رفتار مشتریان گفتند. هومن امینی، نبود داده‌های ارزیابی شده در بخش تجارت غیرآنلاین را از دیگر محدودیت‌ها در عرصه اعطای اعتبار برشمرد و گفت: «ما داده‌های دیجیتال کافی برای شناسایی رفتارهای مشتریان در اختیار نداریم.»
محمدحسین کاشی، مدیرعامل پرداخت الکترونیک سداد، در پاسخ به این موضوع گفت: «داده‌های کافی در این حوزه وجود دارد اما اراده کافی برای گردآوری، تدوین، تحلیل و یکپارچه‌سازی این داده‌ها وجود ندارد.» کاشی بر جایگزینی وثایق مدرن‌تر به جای وثایق سنتی، تأکید کرد.
مصطفی درجزی در پاسخ به این پرسش که «آیا برای مثال می‌توان از خوش‌حسابی افراد در پرداخت قبض موبایل یا خرید شارژ به این نتیجه رسید که احتمالاً صلاحیت دریافت اعتبار BNPL را دارند؟» گفت: «بسیاری از کاربران ممکن است اصلا در طول استفاده خود از سیم‌کارت شارژ نخرند یا رفتاری ثبت نکنند که بتوان براساس آن رفتارهای بعدی آن‌ها در پرداخت بدهی‌های اعتباری را پیش‌بینی کرد، پس آیا می‌توان گفت که اگر فردی سابقه خرید شارژ ندارد، صلاحیت دریافت اعتبار را نخواهد داشت؟ ما باید به راهکارهایی فکر کنیم که بتوانند، جایگزین روش‌های سنتی مانند توثیق ملک و ... شود. درست است که شاید از رفتار کاربر درخصوص خرید بسته نتوانیم نتیجه گیری کافی برای اعطای اعتبار داشته باشیم، اما مطمئنیم که دارنده سیم‌کارت هویت حقیقی دارد، آدرس، جنسیت، سن و حتی شغل او را نیز از این طریق تشخیص می‌دهیم که همه این‌ها می‌تواند در بحث اعتبار کمک کننده باشد.»
تقی پور نیز بر نقش مؤثر کلان‌داده‌ها و هوش مصنوعی تأکید کرد و گفت: «ما می‌توانیم در تحلیل داده‌های فراوانی که از بخش‌های مختلف اکوسیستم قابل استخراج است، به هوش مصنوعی اتکا کنیم. ما چاره‌ای جز رفتن به این مسیر و اعتماد به فناوری نخواهیم داشت.» او همچنین بر ضرورت بومی‌سازی اکوسیستم اعتباری مطابق با بازار ایران تأکید کرد.
در انتهای این نشست هومن امینی از راهکارهای هوشمندانه برای BNPL در بازار ایران صحبت کرد و گفت «چرا به این مسئله فکر نکینم که با هدف‌مند کردن مفاهیمی مثل یارانه در مدل‌های اعتباری و BNPL، ابزارهای اعتباری را در مسیر فراگیری مالی به خدمت بگیریم؟»
