آیا زن مرجع تقلید وجود دارد؟
عدم اجازه زنان در مرجعیت تقلید یا قضاوت از مسلمات و ضروریات دینی نیست اما دلایلی از جمع روایات و اجماع گرد هم آمده است که علمای دینی این رأی را صادر کنند.
دانشمندان و متخصّصان دینی درباره موضوعاتی چون مرجع تقلید یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی آید. کسانی که می گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی شوند، به ادله ای؛ همچون روایات و اجماع، تمسک کرده اند که بحث تفصیلی پیرامون آنها مجال دیگری را می طلبد. در باره فلسفه این حکم، نکاتی را مطرح نموده اند که می تواند مؤید آنان باشد. در ذیل به پاره ای از آنها اشاره می شود:
1. بین زنان و مردان تفاوت هایی از نظر توانایی های جسمی و روحی وجود دارد و به خاطر این تفاوت ها و برتری تکوینی مردان بر زنان، بعضی از مسئولیت ها از زنان برداشته شده است؛ زیرا واگذاری مسئولیت ها بر حسب توانایی ها است.
2. ویژگی روحی جدایی ناپذیر زنان روحیه انفعالی در قبال احساسات است و از آن جا که در رهگذر زعامت دینی، هدایت امّت و قضاوت در مسائل، به ویژه اجرای حدود و قصاص مورد نظر است و در این راه چالش هایی وجود دارد، نیازمند به قاطعیت و قبول پیامدهای آن است، این مسئولیت به مردان واگذار شده است.
البته باید توجه داشت که عده ای این براهین و نکات را نپذیرفته اند و مرجعیت دینی و قضاوت را برای زنان روا می دارند.
در پاسخ به پرسش چرا زنان نمی توانند قضاوت یا مرجع تقلید را برعهده بگیرند:
1 - در ایدئولوژی اسلام زن و مرد هر دو از یک گوهر آفریده شدهاند و هیچ یک بر دیگری برتری ندارد، مگر به تقوا (1)
2 - دانشطلبی و فقاهت مورد تأکید اسلام است و در این امر بین زن و مرد تفاوتی نیست همان گونه که مردان میتوانند در دانش امروزی و فقاهت به مقامات عالی برسند، زنان نیز میتوانند، لیکن با وجود تفاوتها در سلایق، تمایلات و استعدادها در این دو صنف، تفاوت هایی وجود دارد.
3 - همان گونه که در کتاب تکوین و خلقت بین زن و مرد تفاوت است و این براساس نظام احسن در خلقت است، در کتاب تشریع، وظایف و مسؤولیت ها نیز بین این دو تفاوت است.
زنان مرجع تقلید
به قول شاعر:
جهان چون خط و خال و چشم و ابرو است که هر چیزی به جای خویش نیکوست
حال با توجه به نکات یاد شده میگوییم:
ایدئولوژی اسلام، رئالیستی و واقع گرایانه است. واقعیت این است که زنان و مردان در کتاب خلقت متفاوتند، حتی تار موی زن و مرد متفاوت است. (2)
زنان و مردان هم از نظر امور جسمانی و فیزیولوژیک متفاوتند و هم از نظر روانی و عواطف و پیکولوژیک.
0. در همین راستا اسلام در برنامه ریزی برای زندگی، ما مسؤلیتها و وظایفی که هماهنگ با تفاوتهای آفرینش است برنامه ریزی کرده است. برخی از مسئولیتها و وظایف در زنان و مردان یکسان و برابر، برخی متفاوت و برخی ترجیحاً به یکی از این دو واگذار شده است. خداوند حکیم از زیر و بم آفرینش انسان با خبر است، از این رو با وجود تفاوتها در آفرینش این دو بار مسؤلیت را هماهنگ با آن قرار داده است.
اگر خداوند به مردان اندامی درشت و بازوانی قوی و متناسب با کارهای سخت و سنگین داده است، کارهای سخت به مردان سپرده میشود. اگر به زنان اندامی ظریف، و عواطف و احساساتی لطیف داده است، کارهای ظریف و هنری و عاطفی به آنان سپرده میشود. هیچ کس در این مسئولیتها اعتراضی ندارد، و این عین حکمت و برای دوام نسل بشر ضروری است. در تفاوتهای مسئولیتی در برخی منصبهای اجتماعی نیز چنین است. لازمه زن یا مرد بودن این است که هر یک با مسئولیتهای ویژه باشد. همان گونه که جامعه پذیرفته است تمامی کارهای پر مشقت و خطرناک می شودباید برعهده مردان باشد، باید پذیرفت که برخی از سمتهای اجتماعی برعهده مردان باشد، چون این تفاوتها لازمه آفرینش زنان و مردان است.
مرجعیت دینی یک حق نیست که زنان از آن محروم شدهاند، بلکه تکلیف و مسئولیت است. بسیاری از بزرگان فقاهت حاضر نمیشدند مرجع شوند، چون این کار تکلیف است و مسئولیت دارد. آنچه مایه ارزش آدمی است، مرجعیت نیست، بلکه فقاهت است که در آن زن و مرد یکسانند. هر که بخواهد میتواند فقیه بشود. مرجعیت از شئون امامت و کارهای اجرایی است که با توجه به همه جوانب، از ویژگیهای مردان است. چون در اسلام یک سری خطوط قرمز در معاشرتهای زنان و مردان وجود دارد که در صورت تصدی زنان به شئون امامت، چارهای جز نادیده گرفتن این خطوط قرمز وجود ندارد. (3)
پی نوشت ها:
1 - حجرات (49) آیه 13.
2 - دکتر سید رضا پاک نژاد، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 19، ص 280 - 293.
3 - برای توضیح بیشتر مراجعه شود، به:زن در آینه جمال و جلال، اثر آیة الله جوادی آملی، فصل چهارم رحل شبهات و روایات .
