زندگینامه کامل امام صادق (ع) + همسر، فرزندان، القاب و ...

زندگینامه امام جعفر صادق (ع) از ولادت تا شهادت

امام جعفر صادق ششمین امام ما شیعیان است که بعد از پدرش امام باقر(ع) به امامت رسید. این امام بزرگوار احیاگر آیین رسول گرامی اسلام و مذهب شیعه است البته امام صادق(ع) در میان پیشوایان فقهی اهل سنت نیز جایگاه بالایی دارد. در این بخش از دین و مذهب پلاس وی شما را با زندگانی امام جعفر صادق ششمین اختر تابناک امامت آشنا می کنیم.

ولادت امام جعفر صادق (ع)

جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب، ششمین امام مذهب شیعه امامی و پنجمین امام مذهب اسماعیلیه است که در 17 ربیع الاول سال 83ق در مدینه به دنیا آمد. ( مفید، الارشاد، 1372ش، ج2، ص180) اما برخی ولادتش را در سال 80ق نوشته اند. ( اربلی، کشف الغمة، ج2، ص691.)

پدر او امام محمد باقر(ع) و مادرش ام فروه دختر قاسم پسر محمد بن ابوبکربود. (مفید، الارشاد، 1372ش، ج2، ص180 ) بر اساس نقل کشف الغمه، از آنجا که نسب مادر امام صادق(ع) هم از پدر و هم از مادر به ابوبکر می رسید، امام صادق گفته است :«لَقَدْ وَلَدَنِی أَبُو بَکْرٍ مَرَّتَیْن » (من دو بار از ابوبکر متولد شده ام)؛ اما برخی از جمله علامه شوشتری و محمدباقر مجلسی، این روایت را جعلی می دانند. (مجلسی، بحار الانوار، ج29، ص651)

کنیه و القاب ششمین امام شیعیان

کنیه مشهور امام صادق(ع)، ابوعبدالله (ناظر به دومین فرزندش عبدالله افطح) است. با کنیه های ابواسماعیل (ناظر به فرزند ارشدش، اسماعیل) و ابوموسی (ناظر به دیگر فرزندش امام موسی کاظم(ع)) نیز از او نام برده اند. اما مشهورترین لقب او «صادق» است. (پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص181)

برطبق روایتی، پیامبر اسلام(ص) لقب صادق را به او داده است تا از جعفر کذاب تمایز یابد؛ اما برخی گفته اند امام صادق(ع) به جهت پرهیز از شرکت در قیام های عصر خود، صادق لقب گرفته است؛ چراکه در آن زمان به کسی که مردم را گرد خود جمع و به قیام برضد حکومت تحریک می کرد، کذّاب (دروغگو) می گفتند. در همان دوران ائمه این لقب برای امام صادق(ع) به کار می رفته است. (پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص181 )

دوران امامت امام جعفر صادق (ع)

دوران امام صادق(ع)، با خلافت ده خلیفه آخر بنی امیه:عمر بن عبدالعزیز و هشام بن عبدالملک و دو خلیفه نخست عباسی، سَفّاح و منصور دوانیقی هم زمان بود. ( شهیدی، زندگانی امام صادق، ص4.)

امام صادق در سفر امام باقر به شام که به درخواست هشام بن عبد الملک صورت گرفت، همراه پدر بو د. (شهیدی، زندگانی امام صادق، ص6.)در امامت امام صادق(ع)، پنج خلیفه آخر اموی یعنی از هشام بن عبدالملک به بعد و سفاح و منصور خلفاء عباسی حکومت کردند. ( شهیدی، زندگانی امام صادق، ص4.)

در این دوران حکومت بنی امیه ضعیف و سرانجام سرنگون و سپس بنی عباس روی کار آمدند. در این دوره فرصت مناسبی برای امام صادق(ع) برای انجام فعالیت های علمی فراهم شد. (شهیدی، زندگانی امام صادق، ص47)

خصوصیات ظاهری و اخلاقی امام جعفر صادق (ع)

امام جعفر صادق از لحاظ ظاهری شبیه پدرش امام باقر(ع) بودند اما کمی باریکتر و بلندتر بود. ایشان موهای مشکی و پیچیده، بینی کشیده، محاسن نه زیاد پرپشت و نه زیاد تنک، دندانهای درشت و سفید داشتند و اما خصوصیات اخلاقی امام جعفر صادق (ع):

• محمد بن طلحه، امام صادق(ع) را از بزرگترین افراد اهل بیت، دارای علم فراوان، بسیار اهل عبادت و زهد و تلاوت قرآن توصیف کرده است. (اربلی، کشف الغمه،ج2، ص691)
• مالک ابن انس از ائمه فقهی اهل سنت گفته است:در مدتی که پیش امام صادق(ع) می رفته، همیشه او را در یکی از سه حالت نمازخواندن، روزه داری و ذکرگفتن دیده است. (مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج47، ص16)
• امام بسیار بخشنده بوده و در پاسخ به درخواست فقیری، چهارصد درهم به او داد و چون سپاس گزاری او را دید، انگشترش را هم که ده هزار درهم می ارزید، به وی بخشید. (مجلسی، بحار الانوار، ج47، ص61.)
• به نوشته کتاب کافی، او شب ها مقداری نان و گوشت و پول در کیسه می ریخت و به صورت ناشناس به در خانه تهیدستان شهر می برد و میان آنها تقسیم می کرد. (کلینی، کافی، ج4، ص8.)

همسران و فرزندان امام جعفر صادق (ع)

شیخ مفید برای امام صادق(ع) ده فرزند و چند همسر برشمرده است. (الارشاد، ج2، ص209.)

از امام جعفر صادق(ع) هفت پسر و سه دختر بر جای ماند که عبارتند از:

1. اسماعیل معروف به اعرج که بزرگترین فرزند امام و نام مادر او فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین(ع) بوده است. اسماعیل در زمان حیات حضرت از دنیا رفت. پس از شهادت حضرت صادق(ع) عده ای از کج اندیشان به امامت اسماعیل و عده ای به امامت فرزند اسماعیل محمد پیوستند که آنان را اسماعیلیه می گویند. (اشعری، المقالات و الفرق، ص213، 214.)
2. عبدالله بن افطح که نام مادر او فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین(ع) بوده است و بعد از پدر مدعی خلافت و امامت شد و جمعی نیز امامت وی را پذیرفتند که آنان را فطحیه می نامند. (شهرستانی، ملل و نحل، 1415ق، ج1، ص148. )
3. امام موسی کاظم(ع) که نام مادر ایشان حمیده دختر صاعد یا صالح بوده و هفتمین امام شیعیان امامیه است. (کلینی، الکافی، ج1، ص307-311)
4. اسحاق بن جعفر صادق(ع) که نام مادر ایشان حمیده دختر صاعد یا صالح بوده و شخص جلیل القدر و اهل فضل و تقوی بود و احادیث بسیاری نقل کرده است و به امامت برادرش موسی علیه السلام قائل بود.
5. محمد دیباج بن جعفرصادق(ع) که نام مادر ایشان حمیده دختر صاعد یا صالح بوده و از شجاع ترین مردمان عصر خود بود و در تمام سال یک روز در میان روزه دار بود.
6. عباس بن جعفر صادق(ع) که سید جلیل القدر و دانشمند و فاضلی بوده است.
7. علی بن جعفر(ع) شخص کثیر الفضل و پرهیزگار و صاحب عقیده صادق بود. این بزرگوار تحت تربیت برادرش حضرت موسی بن جعفر علیه السلام به مقامات عالی علمی و عملی نایل شد.

دختران امام صادق(ع):

1. ام فروه که همنام مادرش بود. این ام فروه عروس زید بن علی بن الحسین بود.
2. اسماء
3. فاطمه

عباس، علی، اسماء و فاطمه به گفته شیخ مفید فرزندان یک کنیز (ام ولد) بوده اند. (مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص209)

شاگردان و راویان امام جعفر صادق (ع)

• شیخ طوسی در رجال خود از حدود 3200 راوی برای امام صادق(ع) نام می بَرد.
• شیخ مفید در کتاب الارشاد شمار راویان او را به چهار هزار نفر می رساند..
• ابن عقده کتابی درخصوص راویان امام صادق(ع) داشته است که در آن نام 4000 راوی آمده است.

برخی از مشهورترین شاگردان امام صادق(ع) که جزو اصحاب اجماع هستند:

1. زُرارَة بن اَعین
2. محمد بن مسلم
3. بُرَید بن معاویه
4. جَمیل بن دَرّاج
5. عبدالله بن مُسکان
6. عبدالله بن بُکَیر
7. حَمّاد بن عثمان
8. حماد بن عیسی
9. اَبان بن عثمان
10. ابو بصیر اسدی
11. هشام بن سالم
12. هشام بن حَکَم ( پاکتچی، «جعفر صادق، امام»، ص183.)

جایگاه امام جعفر صادق (ع) در نزد اهل سنت

امام صادق(ع) نزد بزرگان اهل سنت جایگاه بالایی داشته است. ابن حجر هیتمی نوشته است عالمان بزرگ اهل سنت، چون ابوحنیفه، یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک بن انس، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، شعبة بن الحجاج و ایوب سختیانی از امام صادق(ع) روایت کرده اند. (ابن حجر الهیتمی، الصواعق المحرقة، 1417ق، ج2، ص586.)

ابوحنیفه از پیشوایان اهل سنت، امام صادق(ع) را فقیه ترین و داناترین فرد در میان مسلمانان دانسته است. (ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج1، ص126.)

به نقل ابن شهر آشوب، مالک بن انس گفته است:از جهت فضل، علم و عبادت و ورع، هیچ چشم و گوشی برتر از جعفر بن محمد ندیده و نشنیده است. ( ابن شهر آشوب، ج4، ص248.)

شهادت امام جعفر صادق (ع)

امام صادق (ع) به دستور منصور دوانیقی و بر اثر مسمومیت به شهادت رسیده است. ( صدوق، الاعتقادات، 1413ق، ص98.) ابن شهر آشوب نیز در مناقب و محمد بن جریر طبری سوم در دلائل الامامه نیز همین نظر را مطرح کرده اند اما شیخ مفید معتقد است که دلیل قاطعی بر چگونگی شهادت آن حضرت وجود ندارد.( مفید، ص131و132.)

درخصوص روز و ماه شهادت امام صادق(ع) اختلاف نظر وجود دارد. منابع متأخر 25 شوال را روز شهادت دانسته اند. امام صادق(ع) در سال 148ق در 65 سالگی به شهادت رسید. (کفعمی ، المصباح ، ص :597)

قـبـر شریف آن حضرت در قبرستان بقیع (واقع در مدینه منوره) در کنار قبر پدر و جدّ و عمویش امام حسن مجتبی (علیه السلام) می باشد.در ایران سالروز شهادت امام صادق(ع) تعطیل رسمی است.

مناظرات امام صادق(ع)

احمد بن علی طبرسی در کتاب الاحتجاج مجموعه ای از مناظرات امام صادق(ع) را گرد آورده است که برخی از آنها عبارت است از:

• مناظره با یکی از منکران خدا درباره وجود خدا
• مناظره با ابوشاکر دَیصانی، درباره وجود خدا
• مناظره با ابن ابی العوجاء درباره وجود خدا
• مناظره با ابن ابی العوجاء درباره حدوث عالَم
• مناظره ای طولانی با یکی از منکران وجود خدا درباره مسائل مختلف دینی
• مناظره با ابوحنیفه درباره شیوه استنباط احکام فقهی، به ویژه قیاس
• مناظره با برخی از علماء معتزله درباره شیوه انتخاب حاکم و برخی احکام فقهی

رویدادهای مهم دوران امام صادق (ع)

1. شهادت امام باقر (علیه السلام)، پدر امام جعفر صادق (علیه السلام)، در سال 114 هجری
2. قیام زید بن علی (علیه السلام) ، عموی امام جعفر صادق (علیه السلام) بر ضد امویان و شهادت او در این واقعه، در سال 121 هجری
3. گسترش نهضت بنی هاشم ( علویان و عباسیان)، در سراسر قلمرو حکمرانی امویان.
4. سرنگونی سلسله امویان و پیروزی عباسیان وتسخیر خلافت اسلامی توسط ابو العباس سفاح ، در سال 133 هجری.
5. قیام علویان بنی الحسن (علیه السلام) بر ضد عباسیان و سرکوب شدن آنان به دست منصور دوانیقی.
6. بهره جویی امام صادق (علیه السلام) از فرصت به دست آمده از نبرد میان عباسیان و امویان، برای تشکیل حوزه علمی اسلامی و تربیت هزاران شاگرد در رشته های فقه، تفسیر و علوم قرآن، کلام، شیمی، تاریخ و غیره، در زمینه مشرفه.
7. فراخوانی امام صادق (علیه السلام) از مدینه به بغداد، توسط سفاح عباسی و زیر نظر قرار گرفتن آن حضرت.
8. فراخوانی مجدد امام صادق (علیه السلام) از مدینه به بغداد، توسط منصور دوانیقی و اذیت و آزار آن حضرت.
9. وفات اسماعیل، پسر امام صادق (علیه السلام)، در سال 142 هجری و اندوه فراوان آن حضرت در این مصیبت.
10. رفتار نا مناسب عاملان منصور دوانیقی، در مدینه، با امام صادق (علیه السلام) و بسیاری از علویان.
11. مبارزه علمی و فرهنگی امام صادق (علیه السلام) و یاران ایشان با مخالفان ، ملحدان و مدعیان دروغین.
12. مسمومیت امام صادق (علیه السلام) و شهادت آن حضرت، در سال 148 هجری ، به دستور منصور دوانیقی.
13. به خاک سپاری پیکر مطهر امام صادق (علیه السلام)، در قبرستان بقیع، در کنار قبر پدر، جد و عمویشان، امام سجاد و امام حسن مجتبی (علیهم السلام)