پروژه توسعه شبکه ملی اطلاعات به‌عنوان یکی از جدی‌ترین طرح‌هایی که در دستور کار وزارت ارتباطات دولت سیزدهم قرار گرفته است، روزبه‌روز در حال پیشرفت است و طبق آخرین آمار ارائه‌شده توسط زارع‌پور «شبکه ملی اطلاعات امروز نزدیک به ۶۰ درصد پیشرفت داشته است.»
هرچند ایجاد و راه‌اندازی چنین شبکه‌ای در بسیاری از کشورهای دنیا دنبال و انجام شده است اما در ایران، با وجود برخی محدودیت‌ها در دسترسی به اینترنت و البته طرح‌هایی برای محدودسازی و نظارت هرچه بیشتر بر فضای مجازی، پیشبرد و اجرای این طرح همواره باعث نگرانی کاربران و برخی کارشناسان شده است.
حالا که اظهارات و گمانه‌زنی‌هایی درباره موضوع تکمیل پروژه شبکه ملی اطلاعات تا پایان سال جاری شنیده می‌شود، هم‌زمان این نگرانی هم در جامعه ایجاد شده که تکمیل این طرح به منزله پایان دسترسی به اینترنت بین‌الملل باشد. به همین دلیل، صحبت‌هایی در خصوص احتمال قطع دسترسی به شبکه جهانی اینترنت و جایگزین شدن آن با شبکه ملی اطلاعات مطرح می‌شود.
امیر خوراکیان، سخنگوی ملی فضای مجازی، با رد این گفته‌ها آنها را توهم خوانده است. او در این زمینه به خبرگزاری مهر اعلام کرده است: «این توهم وجود دارد که شبکه ملی اطلاعات یعنی قطع اینترنت جهانی و بین‌المللی که ادعای بی‌ربط و بی‌معنایی است. این موضوع از سوی ما تکذیب و رد می‌شود نه کسی چنین نظری دارد و نه اصلاً شدنی است.»
او معتقد است هم‌زمان‌شدن موضوع گسترش شبکه ملی اطلاعات با مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی به دنبال اتفاقات اخیری که در کشور رخ داده باعث شده این شبهه تقویت شود که شبکه ملی اطلاعات یعنی قطع ارتباط جهانی و محدودیت دسترسی به منابع بین‌المللی، در حالی که سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی این دو موضوع را بی‌ارتباط دانسته و گفته است «مطلقاً چنین نیست.»
با جهان قطع ارتباط نمی‌کنیم
خوراکیان هدف از ایجاد و راه‌اندازی این شبکه را حفظ استقلال کشور در عین تداوم ارتباط با جهان دانست و اظهار کرد: «شبکه ملی اطلاعات در واقع زیرساخت ارتباطی کشور است و هدف آن استقلال کشور و وابسته نبودن خدمات عمومی و خدمات پایه به شرکت‌هایی است که هیچ‌گاه پاسخگو نبوده و هیچ اصولی را نمی‌پذیرند، ما نمی‌خواهیم با آنها قطع رابطه کنیم، در واقع هدف این است که خودمان نیز دارای این خدمات و ارتباطات باشیم.»
او معتقد است وجود چنین شبکه‌ای باعث می‌شود اطلاعات شخصی و همچنین داده‌های خاص کشور در داخل مرزها باقی بماند و به دست سایر کشورها نرسد: «برخی مسائل مربوط به حریم شخصی می‌شود یعنی لزومی ندارد گفتگوی شما با دوست، همکار یا اعضای خانواده‌تان یا هر کاربر دیگری در فضای مجازی در مرحله نخست به خارج از کشور رفته و بعد به ایران بازگردد؛ در مورد خدمات نقشه و مکان‌یاب در کشور نیز این موضوع مطرح است، چه لزومی دارد که تمام اطلاعات حمل‌ونقل و رفت‌وآمد شهروندان ما در کشورهای دیگر که بعضی از آنها متخاصم هم هستند ثبت شود.»
سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی به معایب قرار دادن برخی اطلاعات کشور در اختیار کشورهای خارجی نیز اشاره کرد و گفت: «ده‌ها سرویس گوگل در ایران از آن طرف مسدود است، در واقع هر سرویسی که در کارآفرینی و توسعه نقش دارد، از طرف آنها در ایران مسدود می‌شود. اگر این اتفاق مثلاً در مورد سرویس‌های مکان‌یاب رخ دهد و فرض کنید یک شبه از جانب یک شرکت خارجی که تسلط کامل در این حوزه در کشور پیدا کرده است تمام سرویس‌های مکان‌یاب مسدود شود، چه مشکلاتی در رفت‌وآمد عمومی و امور روزمره مردم به وجود می‌آید. ما در واقع به دنبال استقلال در این زمینه‌ها هستیم و قصد داریم هم‌زمان با حفظ ارتباطات جهانی، امکانات داخلی خودمان را توسعه دهیم.»
به گفته خوراکیان همین حالا هم کاربران از شبکه ملی اطلاعات استفاده می‌کنند: «استفاده از پیام‌رسان‌ها و سکوهای داخلی، برنامه‌های مربوط به تراکنش‌های مالی، برگزاری کلاس‌های درسی و آموزشی به‌صورت مجازی و... بر بستر شبکه ملی اطلاعات در حال انجام است.»
کمک همه دستگاه‌ها به توسعه شبکه ملی اطلاعات
سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره الزاماتی که برای توسعه شبکه ملی اطلاعات توسط شورای عالی فضای مجازی در طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات تعیین شده چنین توضیح داده است:
«این الزامات در ۱۵ صفحه تبیین شد که برای شرح آن مصوبه مختصری راهگشا شد؛ در مرحله بعدی سند دیگری به نام طرح کلان و معماری شبکه اطلاعات در دستور کار قرار گرفت که بر اساس آن، الزامات این طرح کلان تهیه شد و سند بسیار مهمی است که در شورای عالی فضای مجازی مطرح شده و تقریباً تمام مسائل مهم مربوط به معماری شبکه ملی اطلاعات و اهداف عملیاتی و سایر مسائلی که باید مشخص شود، در این سند به طور کامل به تصویب رسیده است.»
به گفته خوراکیان در این سند کلان عمدتاً وظایف سایر دستگاه‌ها در لایه خدمات و محتوا تعیین شده تا هر سازمانی چه اقدامی در راستای شبکه ملی اطلاعات باید انجام دهد تا شبکه ملی کارایی لازم را برای همه کسب‌وکارها، اقشار و کاربران داشته باشد و مورد اقبال و بهره‌برداری قرار گیرد.
سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی در ادامه به تشریح وظایف برخی از این دستگاه‌ها پرداخته و گفت: «در سطح خدمات کاربردی مواردی مانند اصلاح امور گمرکی، صادرات و واردات در حمایت از محصولات داخلی، که اقدامات مقوم شبکه ملی اطلاعات هستند، از وظایف وزارت اقتصاد است یا حمایت از شکل‌گیری سامانه‌ها و سکوهای بومی در حوزه کشاورزی با استفاده از فناوری‌های نوین، اعم از اینترنت اشیا و رصد ماهواره‌ای، در ظاهر به نظر می‌رسد ارتباطی به شبکه ملی اطلاعات ندارد در حالی که از مقوم‌های شبکه محسوب شده و از وظایف جهاد کشاورزی است.»
سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها نیز در زمینه کمک به توسعه و گسترش این شبکه نقش دارند و هدف نهایی از تعیین این نقش‌ها کمک به شکل‌گیری شبکه ملی اطلاعات و تقویت آن است تا به بهره‌وری واقعی برسد و کمک کند تا این شبکه مابه‌ازای واقعی یافته و دیگر در حد شعار نباشد، یعنی به این ترتیب خدمات روی شبکه ملی اطلاعات فعال می‌شوند.»
به گفته امیر خوراکیان، شبکه ملی اطلاعات به طور کلی در چهار لایه در فضای مجازی در نظر گرفته می‌شود. او این چهار لایه را چنین تشریح کرد: «نخست لایه زیرساخت ارتباطی کشور که شامل شبکه ارتباطی، مراکز ICT، خدمات نام دامنه، مراکز تبادل ترافیک بین‌الملل و داخلی و... می‌شود؛ لایه بعدی، مربوط به خدمات شبکه ملی اطلاعات می‌شود که مراکز داده اختصاصی، مراکز داده عمومی، زیرساخت ابری، مراکز تبادل پیام و اطلاعات که همه در حوزه خدمات شبکه ملی اطلاعات می‌گنجد.»
دو لایه دیگر این شبکه نیز به خدمات کاربردی و محتوا مربوط می‌شود که می‌تواند روی شبکه فعال شود و توسعه یابد. خوراکیان اظهار داشت مواردی همچون خدمات میزبانی مراکز داده، خدمات هوشمند، مخازن و کتابخانه‌ها و ای‌پی‌آی‌ها، خدمات پایه مکانی و نقشه، پیام‌رسان و شبکه اجتماعی، سیستم عامل، رایانامه، زیست‌بوم جویش‌گر، خدمات امن‌سازی، خدمات مقابله با حوادث اموری هستند که باید در خدمات شبکه ملی اطلاعات فعال شوند.
