در پنل وضعیت نوآوری در ایران و جایگاه سیستم پرداخت نهمین همایش بانکداری الکترونیک، مدیرعامل شاپرک، سرپرست دبیرخانه سازمان نصر کشور و فعالان بانکی و درباره چالش‌های این حوزه صحبت کردند.
سیدکاظم دهقان مدیرعامل شاپرک با اشاره به اینکه در مجموع پرداخت‌ها از طریق اینترنت افت داشته‌ایم ولی در مجموع تعداد تراکنش‌ها در یک سال مالی اخیر حدود ۱۳.۵ درصد رشد داشته گفت: «این در مقابل ۲۲ درصد رشدی است که در سال مالی قبل داشته‌ایم.»
او همچنین از رشد مبلغی تراکنش در حدود ۲۵ درصد خبر داد: «در این زمینه تحلیل‌هایی وجود دارد، اگرچه پرداخت‌های موبایلی داخل کشور به کانال USSD محدود می‌شود. آماری که صحبت می‌کنیم بحث‌های USSD است که به شارژ و قبض و خیریه‌ها و ... مربوط است.»
به گفته دهقان، محدودیت سقف تراکنش‌ها با هر کارت در روز دامنه تراکنش‌ها را محدود می‌کند و نرخ تورم باعث می‌شود تا برخی تراکنش‌ها از این دامنه فراتر برود و بخشی از بازار از تراکنش‌ها به سایر بازارها و نحوه دیگری از پرداخت‌ها منتقل شود.»
مدیرعامل شاپرک گفت: «در سال‌های ۹۱ تا ۹۳ با رشد حدود ۴۵ درصد مواجه بودیم و در سال ۹۹ نرخ کاهشی شد تا زمانی که کرونا اقبال به پرداخت‌های بدون حضور پول نقد را افزایش داد. ما نرخ تورمی را در کشور شاهد هستیم که طبق آمارهای رسمی بیش از ۴۶ درصد است، فاصله این تا رشد ۲۴ درصدی مبلغ تراکنش‌ها این معنا را دارد که بخشی از تراکنش‌ها در حوزه‌هایی بوده که به کارت به کارت و غیره منتقل شده و بخشی نیز بابت کاهش مصرف مردم است.»
او همچنین گفت: پلتفرم‌های موجود و مسیرهای پرداخت ایران تطابق زیادی ندارد: «می‌توانیم بگوییم آماری که در شبکه پرداخت داریم اقبالی را به سمت کانال‌های جایگزین و خریدهای مبتنی بر کارت و استفاده از کیف پول‌های موبایلی وجود دارد. در زمینه اینکه پلتفرم های موجود و مسیرهای پرداخت ایران با جهان تطابق دارد، تا حدود زیادی وجود ندارد چون به دلیل ماهیت خاص شکل‌گیری این شبکه بر می‌گردد.»
دهقان تاکید کرد: «در سال‌های گذشته استفاده از برخی روش‌های پرداخت دنبال شده و در فرایندها این امکان فراهم شده ولی برد آن کوتاه است و فاصله ما به دلایلی از جمله تحریم‌ها باعث شده تا استانداردها نیز به نوعی محدود شود و استفاده از کارت‌های مغناطیسی با کارت‌های هوشمند دنیا نیز از جمله دلایل عمده عقب‌افتادگی در این بخش است.»
او با تاکید بر نقش مهم رگولاتور در بحث توسعه کسب و کار و ایجاد امنیت و سلامت شبکه گفت: «ما گذار از تنظیم‌گری‌های جدی و اجباری دنیا داشتیم و مسیری است که اگر بخواهیم در ایران داشته باشیم باید جدا از چرخه رگولیشن، توجه کنیم که محدودیت‌های بالاسری در این حوزه به نوعی در خدمت توسعه کسب و کار قرار بگیرد. مسیر رگولاتوری در سال‌های آتی باید پذیرای نوآوری در این مسیر باشد و از روش‌های نوین دنیا استقبال کند.»
شارژفروشی پرداخت موبایلی نیست
سرپرست دبیرخانه سازمان نصر کشور در بخش دیگری از این پنل گفت که فین‌تک‌ها به جایی رسیده‌اند که فقط یک خواسته مشخص از حاکمیت دارند، اینکه کاری صورت نگیرد و خودشان راه را پیدا کنند: «رگولاتور در ایران همیشه علاقمند به حضور در وسط کار دارد و نوآوری در این فضا شکل نمی‌گیرد.»
صادق فرامرزی در ادامه تاکید کرد که رگولاتور باید طوری برنامه‌ریزی کند که فین‌تک‌ها بتوانند حرکت کنند: «در حال حاضر ارتباط بین فین‌تک‌ها و رگولاتور فراز و نشیب دارد و خوب نیست. فین‌تک‌ها در ایران جوان هستند و علاقمند به ایجاد فضا برای اتصال به سازمان‌های بزرگ‌اند.»
به گفته او شرکت‌های فین تکی در ایران در وضعیت خوبی نیستند و به شدت با خروج مواجه هستیم: «فین‌تک‌ها در حالت عادی به یک چارچوب نیاز دارند و شکل کار را باید بدانند تا در مسیر آن حرکت کنند.»
او مهم‌ترین شاخصه اقتصاد دیجیتال را عدم ثبات دانست که در کنار نوآوری قرار می‌گیرد و ادامه داد: «ولی این استعاره نیز می‌تواند تغییر کند و بگذاریم رگولاتور به خیال خود ریل را بگذارد و گاردریل را نیز قرار دهد. ایده آل ذهنی من این است که شاید برخی بخواهند از ریل رگولاتور استفاده کنند ولی نباید مانع از حرکت سایرین شود و امکان انجام کارهای دیگر نیز وجود داشته باشد.»
صادق فرامرزی درباره آمار پرداخت‌های موبایل هم گفت رشد پرداخت‌های موبایلی و افت آن قابل رصد و بیان نیست چون اساسا شکل نگرفته است و در دنیا در این زمینه تفاوت وجود دارد. او تاکید کرد اساسا پرداخت موبایلی نداریم و شارژ فروشی را نمی‌توان پرداخت موبایلی دانست.
بیشتر تمرکز ما بر رفع محدودیت‌های رگولاتوری است
در بخش دیگری از این پنل معاون بانکداری شخصی بانک تجارت نظام پرداخت به دنبال این رفت که در پرداخت‌های بین اشخاص حساب را حذف کرد و سپس با نحوه کنترل پرداخت‌ها مشکلاتی پدید آمد و در نهایت این بازار سرکوب شد و به سمت پرداخت‌های آسان نرفت: «گام بعدی این بود که می‌توانست پول را حذف کند اما با جایگزین کردن دارایی‌ها می‌توانستیم پرداخت‌ها را انجام دهیم.»
امیرحسین داودیان گفت که در تهدید کرونا بیشتر حذف پول نقد اتفاق افتاد و کمک چندانی به شبکه پرداخت صورت نگرفت: «عمده سرمایه‌گذاری در اکوسیستم پرداخت در ابزارها متمرکز می‌شود و نوآوری‌ها چندان اتفاق نمی‌افتد. اساسا ما از اختلاط صنایع پرهیز می‌کنیم زیرا موانع ورود به صنعت بالا نگه داشته می‌شود.»
او تاکید کرد داشتن استراتژی از رونمایی محصولات مهم‌تر است و ما برای اینکه بتوانیم تهدیدها را به فرصت تبدیل و برای کل شبکه مزیت ایجاد کنیم، در لایه استراتژی داشتن ضعیف عمل کرده‌ایم: «بیشتر تمرکز ما در موارد زیادی رفع محدودیت‌های رگولاتوری است و خیلی به سمت استراتژی حرکت نکرده‌ایم.»
رشد پرداخت های غیردیجیتالی
مدیرعامل پرداخت الکترونیک پاسارگاد با اشاره به فزاینده بودن تعداد شرکت‌های فین تک و فناوری و همچنین سرعت اینترنت و دسترسی خانوارها گفت: پس از حمله کرونا، به خریدهای اینترنتی عادت کردیم و فرهنگ خرید اینترنتی شکل گرفته و بعد از آن لجستیک هم شکل می‌گیرد.
به گفته او سوال این است که پرداخت‌های موبایلی و غیردیجیتالی چه مسیری را طی کردند: «هزینه‌ها در سخت‌افزارها به دلار ۵۰ هزار تومان رسید و خروجی آن به سودآوری شرکت‌ها و نقدینگی بر می‌گردد و فشار وارد می‌کند. در سال ۹۸ پوزها ۸۸ درصد و در سال ۹۹ نیز ۹۰ درصد و در ۱۴۰۱ معادل ۹۱ درصد کل پرداخت‌ها را شکل دادند و غیردیجیتالی‌ها در پرداخت‌ها در حال رشد هستند.»
در حوزه فین‌تک‌ها عقب هستیم
مدیرعامل شرکت هلدینگ بهسازان فردا هم با اشاره به انجام روزانه چند صد میلیون تراکنش در شبکه پرداخت کشور، گفت: «تا سال‌ها کارتخوان‌ها حرف اول و آخر را می‌زدند و در سال‌های اخیر پرداخت‌های فین تکی و موبایلی مطرح شد و اوج این موضوع به دوره کرونا رسید.»
به گفته او اگرچه دوره کرونا بهترین فرصت برای توسعه پرداخت‌های غیرحضوری بود اما رشدی اتفاق نیفتاد: « در دنیا بحث پرداخت‌های موبایلی در سال‌های اخیر مطرح شده و در سال ۲۰۲۱ حدود ۲ تریلیون تراکنش موبایلی با رشد ۳۵ درصد در دنیا اتفاق افتاد که یک رشد خوبی در این زمینه اتفاق افتاده است.»
احمد جعفری با اشاره به اینکه یوزرهای موبایلی در دنیا به ۲ میلیارد رسیده و در سال‌های آینده به ۴ میلیارد یوزر خواهد رسید، گفت: «بیشتر تراکنش‌ها در گذشته از طریق نقد، کارت و چک بوده که امروز به سمت کریپتوها، اکانت به اکانت و ... رفته است و پرداخت‌ها به سمت ماشین در ماشین و متاورس رفته است.»
به گفته او تعداد استارتاپ و اپلیکیشن موبایلی فعال در کشور شاید به اندازه انگشتان دست هم نباشند ولی در دنیا بسیار زیاد هستند و ما فاصله زیادی داریم: «ما هنوز تراکنش موبایلی را رسما به رسمیت نشناختیم. در حوزه فین تک‌ها عقب هستیم و باید برای افزایش نقش آنها در این حوزه برنامه ریزی کنیم.»
