سندروم روده تحریک پذیر چه دلایل و درمان هایی دارد
به نقل از دکتر رضادوست متخصص گوارش سندرم روده تحریک پذیر یا بیماری آی بی اس یک عارضه ی طولانی مدت گوارشی است. این عارضه منجر به درد شکم، نفخ، عادات نامنظم روده و اسهال و یبوست متناوب خواهد شد.
سندروم روده تحریک پذیر (Irritable bowel syndrome) با نام کولیت اسپاستیک، کولیت موکوسی و کولیت عصبی نیز شناخته می شود. این عارضه مزمن و طولانی مدت بوده ولی علائم آن در طول سال ها تغییر می کنند. بیماری IBS می تواند مانند زخم روده موجب ناراحتی مداوم شود ولی اکثر افراد عوارض شدیدی را تجربه نخواهند کرد.
معمولاً افراد مبتلا به این عارضه یاد می گیرند که آن را مدیریت کنند و علائم عارضه بهبود پیدا می کنند. علائم شدید و مداوم نیز نادر خواهند بود.
انواع
سندرم روده ی تحریک پذیر 3 نوع اصلی دارد:
- روده تحریک پذیر همراه با یبوست (IBS-C):درد شکم، ناراحتی، نفخ، حرکات دیر به دیر روده و یا مدفوع سفت و ناهموار.
- روده تحریک پذیر همراه با اسهال (IBS-D):درد شکم، ناراحتی، نیاز فوری برای رفتن به دستشویی، حرکات مکرر روده و یا مدفوع آبکی و شل.
- روده تحریک پذیر با الگوی متناوب مدفوع (IBS-A):هم یبوست و هم اسهال دیده خواهند شد.
بسیاری از افراد، انواع مختلف سندرم روده تحریک پذیر را تجربه خواهند کرد.
دلایل بروز سندرم روده تحریک پذیر
علت بروز سندرم آی بی اس واضح نیست ولی این بیماری واگیردار نبوده و ربطی به سرطان نیز ندارد. سندرم روده تحریک پذیر باعث ناراحتی در دستگاه گوارش می شود.
عواملی که ممکن است در بروز این سندرم دخیل باشند عبارت اند از:
- رژیم غذایی
- عوامل محیطی مثل استرس
- عوامل ژنتیکی
- هورمون ها
- حساسیت زیاد ارگان های گوارشی نسبت به درد
- پاسخ غیرطبیعی به عفونت
- عملکرد نامناسب عضلاتی که غذا را در داخل بدن حرکت می دهند
- عدم توانایی دستگاه عصبی مرکزی (CNS) برای کنترل صحیح دستگاه گوارش
وضعیت روحی روانی فرد نیز می تواند بر روی این عارضه مؤثر باشد. افرادی که دچار ضربه های روحی شده اند در خطر بیشتری برای ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر قرار دارند.
تغییرات هورمونی می توانند علائم این عارضه را تشدید کنند. این تشدید علائم بیشتر در خانم ها و برای مثال در زمان قاعدگی دیده می شود. عفونت ها مثل گاستروانتریت نیز می توانند باعث بروز سندرم روده تحریک پذیر پس از عفونت (PI-IBS) شوند.
رژیم غذایی
عوامل رژیمی می توانند در این عارضه نقش داشته باشند. علائم عارضه معمولاً پس از مصرف برخی از خوراکی ها مثل شکلات، شیر یا الکل تشدید می شوند. ممکن است فرد به اسهال یا یبوست دچار باشد.
برخی از میوه ها، سبزیجات و نوشابه ها می توانند نفخ و ناراحتی را تحریک کنند. مشخص نیست که آیا آلرژی یا عدم تحمل یک ماده ی غذایی در این عارضه نقش دارد یا خیر.
محرک های غذایی شایع که باعث کرامپ و نفخ می شوند عبارت اند از:
- غذاهای نفاخ مثل لوبیا، کرفس، پیاز، هویج، کشمش، موز، زردآلو، آلو، کلم بروکسل، چوب شور و پیراشکی.
- محصولات لبنی
- آدامس بدون قند
- برخی آبنبات ها
- محصولات دارای کافئین. علائم احتمالاً به دلیل عدم تحمل لاکتوز (قند)، سوربیتول یا کافئین بروز پیدا می کنند نه خود سندرم روده تحریک پذیر
فیبر
برخی از افراد مبتلا به سندروم روده ی تحریک پذیر باید مصرف فیبر در رژیم غذایی خود را افزایش دهند در حالی که برخی دیگر از این افراد باید مصرف فیبر را کم کنند. سطح متعادل و مناسب فیبر در رژیم غذایی می تواند به هضم و گوارش سالم غذاها کمک کند.
پروبیوتیک ها
این موجودات می توانند برای برخی از افراد مفید باشند. فواید آن ها ممکن است پس از 4 هفته نمایان شود.
تاریخچه غذایی
نگه داشتن یک تاریخچه از غذاهایی که مصرف کرده اید و تأثیر آن ها بر روی بدن شما می تواند به شناسایی محرک های غذایی اصلی کمک کند. تغییر در عادات غذایی می تواند برای کنترل علائم عارضه مؤثر باشد. هیچ رژیم غذایی واحدی وجود ندارد که برای همه ی افراد مبتلا به روده ی تحریک پذیر مفید باشد بنابراین هر شخص باید با استفاده از آزمون و خطا به یک رژیم غذایی مناسب دست پیدا کند.
عوامل خطر
افراد زیر در خطر بیشتری برای ابتلا به آی بی اس قرار دارند:
- بالغین جوان: سندروم روده ی تحریک پذیر افرادی از همه ی گروه های سنی را درگیر می کند ولی تشخیص آن معمولاً قبل از سن 45 سالگی و معمولاً در سنین 20 تا 30 سال انجام خواهد شد.
- جنسیت:این عارضه بیشتر خانم ها را درگیر می کند.
- سوابق فامیلی: اگر یکی از وابستگان نزدیک شما به آی بی اس مبتلا بوده و یا در گذشته به این بیماری دچار بوده است، شما در خطر بیشتری برای ابتلا به آن قرار دارید. البته هیچ ارتباط قطعی وجود ندارد.
- محیط: مطالعات کنونی در حال تحقیق بر روی این قضیه اند که آیا تأثیر سوابق فامیلی از طریق عوامل ژنتیکی است یا محیطی که یک خانواده به طور مشترک از آن استفاده می کنند و یا هردو.
همچنان تحقیقاتی بر روی سندرم روده تحریک پذیر در حال انجام اند. بهبود تکنیک های پیشگیری و روش های درمانی جدید بدون شک در آینده ای نه چندان دور کشف خواهند شد.
علائم سندرم روده تحریک پذیر
درد و کرامپ
مشاهده ی درد و کرامپ در بخش تحتانی شکم دو علامت اصلی بیماری آی بی اس هستند. این علائم احتمالاً به دلیل حساسیت بیش از حد روده ها ایجاد می شوند. سندرم روده تحریک پذیر تعامل بین مغز و دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار می دهد و ممکن است این عارضه باعث انقباضات بیش از حد نیاز برای حرکات طبیعی در عضلات روده شود. انقباضات بیش از اندازه ی عضلات روده منجر به درد و گرفتگی در پایین شکم خواهد شد.
گاز بیش از حد
افراد مبتلا به سندروم روده ی تحریک پذیر شاهد مقادیر زیادی گاز خواهند بود. پزشکان علت دقیق بروز این مشکل را نمی دانند ولی فرضیات متعددی در این باره وجود دارند. یکی از این فرضیات این است که سندرم روده تحریک پذیر باعث بروز مشکلاتی در باکتری های موجود در روده خواهد شد. باکتری ها می توانند سموم به خصوصی تولید کنند که باعث تولید مقادیر زیادی گاز خواهند شد. فرضیه ی دیگر این است که روده های افراد مبتلا به بیماری آی بی اس توانایی کمتری برای تحمل و انتقال گاز دارند. این امر سبب می شود تا افراد مبتلا به این عارضه نسبت به افراد سالم بیشتر احساس گاز کنند.
نفخ
احساس نفخ یکی دیگر از علائم سندرم روده تحریک پذیر است. نفخ به جمع شدن گاز در روده گفته می شود که می تواند باعث احساس سیری و گرد به نظر رسیدن شکم شود. همان عواملی که باعث گاز بین از حد در روده می شوند می توانند دلیل بروز نفخ نیز باشند.
اسهال
اسهال علامت کلیدی سندرم روده تحریک پذیر است. این مشکل به دلیل انقباضات بیش از حد عضلات روده ایجاد می شود. اسهال ممکن است با احساس کرامپ و گرفتگی عضلات همراه باشد.
برای تولید حرکات طبیعی روده، عضلات با یک الگوی ریتمیک منقبض می شوند. ولی در سندرم روده تحریک پذیر این ریتم مختل خواهد شد. آی بی اس می تواند سرعت انقباضات عضلانی را کاهش یا افزایش دهد بنابراین این عارضه می تواند هم باعث یبوست و هم باعث اسهال شود.
همانند دیگر علائم سندرم روده تحریک پذیر، اسهال به چگونگی تعامل مغز و روده ها مربوط خواهد شد. تحقیقاتی بر روی علت این امر در حال انجام است.
یبوست
یبوست به حالتی گفته می شود که دفع مدفوع برای فرد دشوار باشد. در صورت مشاهده ی موارد زیر می توان گفت فرد به یبوست مبتلاست:
- کمتر از سه بار تخلیه مدفوع در هفته
- مدفوع سفت، خشک و ناهموار
- دشواری یا درد به هنگام دفع مدفوع
- احساس عدم تخلیه ی کامل مدفوع
یبوست می تواند دلایل متعددی داشته باشد ازجمله کم آبی، کمبود فیبر در رژیم غذایی و استرس. سندرم روده تحریک پذیر همچنین می تواند با تأثیر بر روی انقباضات عضلات روده باعث یبوست شود.
زمانی که فرد به یبوست مبتلاست، عضلات روده های او به اندازه ی کافی منقبض نمی شوند.
بسته به علائم خاص هر فرد، پزشک ممکن است یکی از انواع سندرم روده ی تحریک پذیر را به او نسبت دهد:
- آی بی اس همراه با اسهال که در طی آن فرد معمولاً به اسهال مبتلا بوده و به ندرت دچار یبوست می شود.
- آی بی اس همراه با یبوست که در طی آن فرد معمولاً به یبوست مبتلا بوده و به ندرت دچار اسهال می شود.
- آی بی اس با عادات مختلط روده که در طی آن فرد به طور منظم دچار اسهال و یبوست می شود.
حساسیت نسبت به الیگو-، دی- و مونوساکاریدهای قابل تخمیر و پلی آل ها
افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر ممکن است نسبت به الیگو-، دی- و مونوساکاریدهای قابل تخمیر و پلی آل ها (غذاهای FODMAP) حساس باشند. این ها کربوهیدرات هایی هستند که می توانند باعث التهاب و ناراحتی در روده ها شوند.
FODMAP ها می توانند میزان آب ورودی به روده ها را افزایش داده و باکتری های درون روده می توانند آن ها را تخمیر کنند. این امر سبب افزایش گازهای روده خواهد شد.
ممکن است افراد بتوانند علائم سندرم روده تحریک پذیر را با دوری از غذاهای غنی از FODMAP ها کاهش دهند که این خوراکی ها شامل موارد زیر می باشند:
- پیاز
- آووکادو
- عدس
- سیر
- لوبیا
- بادام
- بادام هندی
برای بسیاری از افراد مبتلا به آی بی اس، استفاده از خوراکی های دارای FODMAP می تواند علائم و نشانه های سندرم روده تحریک پذیر را در آن ها تحریک کند. یک مطالعه ی انجام شده در سال 2017 نشان داد که استفاده از رژیم غذایی دارای مقادیر کم FODMAP ها می تواند علائم سندرم روده تحریک پذیر را تسکین دهد.
خستگی مفرط
خستگی مفرط یکی دیگر از علائم سندرم روده تحریک پذیر است. یک تحقیق نشان داد که خستگی همراه با دیگر علائم سندرم آی بی اس بروز پیدا می کند ازجمله علائم مربوط به روده، اختلالات روانی و کیفیت زندگی مربوط به سلامت.
درد مفاصل
افراد مبتلا به آی بی اس در خطر بیشتری برای ابتلا به درد مفاصل قرار دارند. محققین هنوز دلیل این مسئله را نمی دانند ولی ممکن است علت آن، افزایش التهاب در بدن باشد.
احساس استرس
ارتباط محکمی بین سندرم روده تحریک پذیر و استرس وجود دارد. سیستم عصبی، کنترل روده ها را در اختیار داشته و به فشارهای روانی نیز پاسخ می دهد. ارتباط بین روده تحریک پذیر و استرس ارتباطی دوطرفه است. استرس می تواند علائم این سندرم را تشدید کرده و علائم فیزیکی آی بی اس نیز می توانند فشار روانی را بیشتر کنند.
مه مغزی
گاز و نفخ روده که جزو علائم سندرم روده تحریک پذیر هستند با مه مغزی ارتباط دارند. مه مغزی یا تفکر مه آلود به حالت سردرگمی ذهنی گفته می شود که در آن تصمیم گیری مختل شده و فرد قابلیت تمرکز ندارد.
تشخیص بیماری آی بی اس
آی بی اس باعث ناراحتی شده ولی عوارض پزشکی جدی ندارد. هیچ گونه عکس برداری و تست آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص این عارضه وجود ندارند.
تشخیص این عارضه با رد احتمال عارضه های دیگر که علائم شبیه به سندرم روده تحریک پذیر ایجاد می کنند انجام می شود و سپس علائم عارضه طبقه بندی می شوند.
پزشک معمولاً با سؤال کردن در مورد علائم عارضه می تواند سندرم روده تحریک پذیر را تشخیص دهد مثل:
- آیا تغییراتی در عادات تخلیه مدفوع مثل اسهال و یبوست مشاهده کرده اید؟
- آیا در شکم خود احساس ناراحتی و درد می کنید؟
- هر چند وقت یک بار احساس نفخ می کنید؟
آزمایش خون می تواند به رد احتمال دیگر عارضه های محتمل کمک کند ازجمله:
- عدم تحمل لاکتوز
- رشد باکتری در روده باریک
- بیماری های قلبی (برگرفته از سایت دکتر قلب)
اگر علائم و نشانه های خاصی نشان دهنده ی عارضه ی دیگری باشند ممکن است انجام آزمایشات بیشتری لازم باشد.
این علائم عبارت اند از:
- کم خونی
- تورم موضعی در راست روده و شکم
- کاهش وزن (بدون دلیل)
- درد شبانه ی شکم
- تشدید پیش رونده ی علائم
- وجود مقادیر قابل توجه خون در مدفوع
- سابقه ی فامیلی بیماری های التهابی روده، سرطان کولورکتال یا بیماری سلیاک
افرادی که سابقه ی سرطان تخمدان دارند و یا افراد بالای 60 سال که عادات تخلیه مدفوع آن ها به مدت 6 هفته یا بیشتر دچار تغییر شده است نیازمند آزمایشات بیشتری خواهند بود.
درمان بیماری روده تحریک پذیر
به دلیل اینکه علت بروز این عارضه مشخص نیست، درمان آی بی اس به تسکین علائم و افزایش کیفیت زندگی محدود می شود.
برای این کار تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی ایجاد شده و راه های برای مدیریت استرس به فرد آموزش داده می شوند.
نکات زیر می توانند مفید باشند:
- دوری از سوربیتول که در برخی از انواع آدامس، غذاهای رژیمی و آبنبات های بدون قند وجود دارد چراکه این ماده می تواند باعث اسهال شود
- مصرف بیشتر غذاهای داری جو به منظور کاهش گاز و نفخ
- فراموش نکردن وعده های غذایی و غذا خوردن در زمان معین
- آهسته غذا خوردن
- محدود کردن مصرف الکل
- دوری از نوشیدنی های شیرین گازدار مثل نوشابه
- محدود کردن مصرف برخی از میوه ها و سبزیجات
- محدود کردن مصرف چای و قهوه به سه فنجان در روز
- مصرف مایعات به مقدار کافی، حداقل 8 فنجان مایعات در روز برای اکثر افراد
عدم مصرف یا محدود کردن مصرف نشاسته های مقاوم که در غذاهای فراوری شدهی پیش پخته و برخی از حبوبات یافت می شوند می تواند مؤثر واقع شود. نشاسته های مقاوم در دستگاه گوارشی تجزیه نشده و نوعی فیبر محسوب می شود.
استرس و اضطراب
نکات زیر می توانند به از بین بردن و کاهش علائم کمک کنند:
- تکنیک های آرامش بخش مثل ورزش و مدیتیشن
- برخی از فعالیت های فیزیکی مثل تای چی و یوگا
- فعالیت فیزیکی منظم
- مشاوره ی استرس یا رفتاردرمانی شناختی (CBT)
دارودرمانی
داروهای زیر برای درمان علائم آی بی اس مورد استفاده قرار می گیرند:
- داروهای ضد اسپاسم می توانند کرامپ های شکم را کاهش داده و با شل کردن عضلات شکم درد را کمتر کنند.
- ملین های حجم ساز می توانند یبوست را برطرف کنند. خرید این داروها نیازی به نسخه ی پزشک نداشته ولی باید با احتیاط مصرف شوند.
- ازجمله داروهای ضدتحرک روده برای درمان اسهال می توان به لوپرامید اشاره کرد که انقباضات عضلات روده را کند می کند.
- داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای (TCAs) معمولاً به کاهش درد و کرامپ های شکم کمک می کنند.
داروهای مخصوص درمان آی بی اس عبارت اند از:
- آلوسترون (لوترونکس) برای درمان سندرم روده تحریک پذیر همراه با اسهال در خانم ها
- لوبیپروستون (آمیتیزا) برای درمان سندرم روده تحریک پذیر همراه با یبوست در خانم ها
این داروها معمولاً آخرین خط درمان بوده و زمانی که با وجود دیگر مداخلات درمانی و تغییرات سبک زندگی علائم همچنان شدید باشند مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
روان درمانی
برخی از تکنیک های روانی می توانند مفید باشند:
- مداخلات روان پویشی فردی (PIT) که در طی آن روانشناس به فرد کمک می کند تا در گذشته ی خود جستجو کرده و عواملی که ممکن است به طور ناخودآگاه بر او تأثیر گذاشته اند را پیدا کند.
- هیپنوتیزم می تواند موضع ناخودآگاه فرد نسبت به علائم را تغییر دهد.
- رفتاردرمانی شناختی (CBT) با استفاده از تکنیک های آرامش بخشی و انرژی مثبت، استراتژی هایی را در فرد پرورش می دهد تا نسبت به عارضه ی خود پاسخ متفاوتی داشته باشد.
| ورزش می تواند در برخی از افراد منجر به کاهش علائم شود |
