گفتگو با سینا حجازی
سینا حجازی یک دهه شصتی است که در تهران متولد شده ولی اصالتا اصفهانی است. سینا شوخ ترین خواننده کشورمان در تلخ ترین ترانه های عاشقانه هم به جای نالیدن شوخی می کند.
آهنگ های سینا حجازی را که گوش کنی، دلت برای آن «من» تنهای شکست خورده ترانه هایش می سوزد که با تک تک بدبختی هایش شوخی می کند. این روش اوست. با همه چیز شوخی می کند و البته می داند که شوخی با بدبختی ها تنها راه تحمل این زندگی است. سینا در تلخ ترین ترانه های عاشقانه هم به جای نالیدن شوخی می کند. به جای نفرین، به جای غر، به جای لعنت به زندگی، با زندگی شوخی می کند.
اصلا دلیل خنده به نظرت چیست؟ شاید واکنش بدن به یک حس خوب. دلیل خنده تناقض است، به چیزی که باید وجود داشته باشد ولی ندارد. تو از تناقض خنده ات می گیرد. این تناقض مثل این است که یک جایی یک نفر زمین می خورد، یک نفر شاید ناراحت شود اما یک نفر بخندد. این همان نقطه ای است که موسیقی من در آنجا ایستاده، یعنی من یکسری تناقضات را گفتم و گاهی خنده دار شده. اما بعضی وقت ها با کارهایی که مردم به آن خندیده اند، من خودم حسم ناراحتی بوده. توی فضاهایی که نمی شود راحت یکسری مسائل را گفت، حتما باید از طنز استفاده کرد.
تو این مدلی زندگی می کنی که خواننده این شکلی شدی؟
این مدلی یعنی چی؟
یعنی بیشتر تناقض ها را می بینی؟
آره. من خودم اصالتا اصفهانی هستم، مشخص است اصفهانی ها چه شخصیتی ای دارند. یک آدرس ازشان می پرسی سر کارت می گذارند. اگر تو با پنج تا اصفهانی بروی اصفهان، قشنگ از یک جاهایی به بعد حس می کنی سر کارت گذاشته اند و دارند به تو می خندند. در صورتی که آن ها دارند زندگی روزمره شان را می کنند. اصلا نگاه اصفهانی ها این مدلی است. خوب هم کنایه می زنند. من یک مقاله خواندم که نوشته بود کنایه باعث خلاقیت می شود؛ چه برای کسی که کنایه می زند و چه برای کسی که کنایه می شنود. چون کسی که می شنود هم باید جواب درخوری داشته باشد. این خصوصیت اصفهانی هاست. با اینکه من اصفهان زندگی نکردم و پدر و مادرم هم در جوانی به تهران آمدند اما دیگر این چیزها انگار در خونمان است.
احساس می کردی داری ریسک می کنی؟ یا اینکه به خودت مطمئن بودی؟
نه من هم حس می کردم در حال مبارزه بودم در تمام جبهه ها. مادرم می آمد در اتاق آهنگ را گوش می داد و می گفت چیه این؟ مثلا یکسری کلمات بود. می گفت این ها خوب نیست. مثلا می آمد می گفت این چه حرفیه به خودت می زنی؟ می گفت چرا به خودت گفتی احمق؟ می گفتم آدمی که در این ترانه هست اگر احمق نبود نمی رفت خودش را در این عشق به باد بدهد. در آهنگ های اول شاید من یکی دو تا کلمه را هم به خاطر مادرم عوض کردم.
همه اینها به خاطر اصفهانی بودن توست؟
شاید هم به خاطر اینکه من از بچگی سلبریتی زیاد دیدم. پدرم هنرپیشه بود و رفت و آمد داشتیم و برای من شیرین ترین بازیگران آنهایی بودند که بیشتر شوخی می کردند. من در زندگی ام آدم دوست داشتنی ای که بلد نباشد شوخی کند، نداشتم. یک دفعه می بینی یک آدمی خیلی عصبی است و با هیچ زبانی نمی توانی از پسش بربیایی اما یک وقت با یک شوخی درست یک دفعه می بینی مسیر آن آدم را می توانی عوض کنی؛ آدمی که با تفنگ هم مسیرش عوض نمی شود.
با اینهایی که همیشه شوخی می کنند و به زبان کنایه حرف می زنند، مشکلی نداری؟ گندش را در نمی آورند؟
آن هم اندازه دارد. شوخی زیاد دیگر لودگی است. منظور من از شوخی طنز و طنازی است. یعنی هر دو با هم. اندازه شوخی دستت باشد و بدانی تا کجا طرفت ناراحت می شود و تا کجا لذت می برد. این مدلی که می گویی دیگر لودگی است، آن هم شاید خوب باشد. شاید بعضی ها دوست داشته باشند اما من دوست ندارم.
انگار این خنده ها یک جور واکنش به همه بدبختی هاست.
ما طنز را مثل نیلوفر که در مرداب رشد می کند از لا به لای لجن بیرون کشیدیم. برای همین هم نمی توانیم به جوک ملت های دیگر بخندیم. مثلا یک فرانسوی می تواند به یک جوک انگلیسی بخندد اما جوک های آن ها ما را نمی خنداند. دوزمان بالاتر از این حرف هاست. ما از مراسم عزاداری فلان آشنایمان هم شاید بهترین خنده را به دست آوردیم. یکسری ها هم هستند که به این چیزها حمله می کنند که عجب ملت بی شعوری داریم. به چه چیزهایی می خندند و با فلان چیز هم شوخی می کنند.
اما ما با همین خندیدن ها یک عمر زندگی کردیم. شما یک جایی زندگی می کنید که خنده اش سر جایش است، تفریحات دیگر هم سر جایش است ولی ما داریم خنده را از دل همین اتفاقات تلخ بیرون می کشیم. شاید خیلی وقت ها قلبمان هم ناراحت باشد ولی برای اینکه فضا را بشکنیم، می خندیم. دیدن تناقض ها مهم است، دلیل گریه همان تناقض است، دلیل خنده هم همین طور. مثلا با خود می گویی من الان پدرم باید بود و نیست و گریه ای می گیرد. یا می گویی الان باید فلان اتفاق می افتاد و نیفتاد و خنده ات می گیرد.
فرم ظاهری تو کاملا به چیزی که می خواهی باشی، می خورد. الان یکی از مشکلات ما این است که بعضی ها می خواهند شوخی کنند اما کت و شلوار رسمی پوشیده اند. فرض کنیم این ها شوخی نباشد. بعد تازه عمق ماجرا برایت روشن می شود.
اگر واقعا این جوری باشد، من نتیجه درستی گرفته ام. حقیقت همین است. حقیقت زندگی ما همین شوخی هاست. ما در بمب باران مسخره بازی در می آوردیم و می خندیدیم. رفیقمان را می گرفتند می بردند کتک می زدند و وقتی می آمدیم به کتک خوردن رفیقمان می خندیدیم. حقیقت نسل ما همین است. ما طنز را از فلاکت بیرون کشیدیم.
زندگی پر از فرم است و هرچه در فرم بروی، خنده ات کمتر می شود. مثلا کت و شلوار فرم است، بنز فرم است. مطمئن باش سوار بنز که باشی دیگر قهقهه ای را که در رنو پنج می زنی، نداری. شاید یک روزی هم ما در فرم برویم، شاید به این نتیجه برسیم که این فرم بهتر از آن دفرمگی است. یک زمانی مثلا تا 30 سالگی در یک فرمی زندگی می کنی، بعد می بینی این زندگی به نظرت دفرمه می آید و می خواهی تغییر کنی.
حالا که فعلا ما در این فرم هستیم، شاید بعدا بخواهیم مسیرمان را عوض کنیم. من همیشه همین مدلی هستم، مثلا چند وقت پیش رفته بودم یک اداره دولتی. موهایم همین شکلی باز بود و بهم ریخته. دم در به من گفتند این چه موهایی است؟ گفتم موهایم است دیگر. گفت حداقل یک شانه می زدی به شان. گفتم شانه در موهای من نمی رود، اگر بخواهم شانه کنم هم شانه می کشند، هم موهایم کنده می شود.
این ظاهر راحت تو باعث نمی شود دیگران دانش موسیقی سینا حجازی را نادیده بگیرند؟ حرصت نمی گیرد؟
حرص که نه، اما یک جاهایی با خودت می گویی آهنگ های من شوخی دارد اما آهنگ پارتی بیرون نداده ام که این شکلی برداشت شود. یک جاهایی ممکن است ناراحت شوم اما این قدری نبوده که روی کارم اثر بگذارد. البته تا به حال هم نشده کسی منتقد جدی باشد که تو موزیکت خوب نیست و چیپ است. تا به حال بحث این مدلی نداشتیم. من هر دفعه که یک موزیک ساختم، حال و هوای آن روزم بوده شاید چهار سال پیش «لیلی» بوده، بعد «دیدی داری» بوده. وقتی هم که من 50 سالم شود، شوخی هایم مثل یک مرد 50 ساله می شود.
این ادعای بزرگی است. امیدواری تا 50 سالگی این حس شوخ طبعی در تو باقی بماند؟
این حرف ها چیه؟ باب دیلن هنوز هم شوخی می کند. من یک کنسرت دیدم که یک خواننده خانم مسن بین دو تا آهنگ کاملا جدی گفت:«من یک دوست {...} داشتم به من می گفت کارمان سخت نیست اما پله ها، پله ها...! یعنی مردیم این قدر پله ها را رفتیم بالا. کار ما هم سخت نیست اما مثلا گریمور می آید می گوید که آرایشت را این جوری کن، یک جوری صورتت را نگه دار که گوشواره سمت راستت معلوم باشد.» این خواننده این قدر باحال این حرف ها را زد که مردم خندیدند و آهنگ بعدی اش لذت بخش تر از آهنگ قبلی شد. زندگی جان لنون را که نگاه می کنی کارهای عجیب و غریب زیاد می کند. یک بار جان لنون با یوکو ملافه انداخته بودند روی سرشان و در را باز کرده بودند و با خبرنگارها حرف می زدند از همان جا و بیرون هم نمی آمدند.
اینکه باورم نشد تا 50 سالگی این قدر شوخ بمانی، نکته دیگری دارد. در ایران استهلاک آدم ها زیاد است چون به قول خودت طنز را از فلاکت در می آوری. شوخی و خنده را از گریه بیرون می کشی. برای همین آدم از خودش می پرسد مگر می شود تا 50 سالگی این طوری ماند؟ خودت الان به اندازه 10 سال پیش شوخ هستی؟ خسته تر نیستی؟
الان کارهای جدیدم شوخی های کارهای قبلی را ندارد. کارهای قبلی را که گوش می کنم، با خودم می گویم چه شوخی بیخودی کردم. شاید اگر الان می خواستم دوباره آن را بسازم، آن شوخی را نمی کردم. الان هم فکر می کنم نسبت به چند سال پیش شوخی هایم کمتر شده. حتی شاید بدبختانه محافظه کارتر شده باشم. بعید نیست. اما فکر می کنم عوض می شود. مثلا آهنگ آخر من به اسم «اما» داستان آدمی است که با هر کسی آشنا شده، به یک دلیل از دستش شاکی شده و در ترجیع بندش می گوید:«چیزی نگفتم اما تو خودم سر رفتم... یه شب که خواب بود پا شدم در رفتم.» و این هم یک نوع طنز است.
طنزی شبیه آدم های همسن و سال من. مثلا اگر این را یک پسر 18 ساله بخواند قشنگ نیست. می گویند این آدم، یک آدم «دودره باز» است. اما اگر این اتفاق برای آدمی که در سن من است بیفتد، نشان دهنده تجربیات قبلی اش است. این طنز سن ماست. شک نکن که 50 سالگی هم طنز خودش را دارد. چون نسل ما نسلی است که پیرشدنش را نمی فهمد، چشم باز می کند می بیند 50 سالش شده.
یک بخش عمده ای از زندگی من به این گذشت که گفتم فردا درست می شود و فردا بهتر می شود، ما سال های زیادی از زندگی مام معلق گذشت. فکر نکن 50 سالگی ما یک 50 سالگی نرمال است. 50 سالگی ما یک 35 سالگی است. ما یک بخشی از زندگیمان را از دست داده ایم. مثل پازلی که یک قطعه اش گم شده. اصلا 50 سالگی خودت را با پدرت مقایسه نکن همین طور که 30 سالگی تو شبیه پدرت نیست. ما دهه شصتی ها کلا یکسری تصادفی هستیم که همین جور جلو می رویم.
فکر می کنی چقدر از سینا حجازی» بازها به خاطر همین حس و حالی که در آهنگ ها هست، سمت تو می آیند. فکر می کنی همه آنها هم شبیه تو دنیا را می بینند؟
نه اصلا دلیل جذب مخاطب این نیست، دلیلش همذات پنداری با اثر است، نه با من. وقتی تو کتاب می خوانی با شخصیت ها زندگی می کنی و بعضی وقت ها یادت می رود این کتاب را چه کسی نوشته. مثلا وقتی کتاب ژول ورن می خوانی، کلا نویسنده را یادت می رود و شخصیت را دنبال می کنی. وقتی مخاطب هم آهنگ می شنود با آن همذات پنداری می کند. دیگر من نیستم، شخصیت داخل آهنگ است مثل «اما»، «لیلی» و... من سعی می کنم شخصیتی را که بخش زیادی از آن شبیه خودم است، به وجود بیاورم و یک بخشی هم شخصیتی هست که نمی توانم در دنیای حقیقی داشته باشم. مثلا سینایی که نمی تواند یکسری شیطنت ها را داشته باشد، در آثارش آن شیطنت ها را می کند.
دوست داری تکثیر شوی؟ دوست داری این مدل نگاهت را که به غم و غصه، پوزخند می زنی، در دیگران هم ببینی؟
خیلی دوست دارم، چون خود من هم همیشه تلاش کردم این مدلی باشم.
اگر یکی از رفقا پیش تو بیاید که شکست عشقی خورده همان مدلی به او مشورت می دهی که آواز می خوانی؟ سر به سرش می گذاری یا دل به دلش می دهی؟
مرحله مرحله است، مرحله اول به عنوان یک انسان بهش نگاه می کنم که دلش می خواهد فقط حرف بزند و من هم فقط یک گوش باشم. بعد که یک ذره حالش خوب شد، دیگر به شوخی می زنم. شوخی تیر آخرم است. برای اینکه طنزت را شلیک کنی، باید قبلش دو سه مرحله شنونده را آماده کنی. همیشه برای من این شکلی است که اول فقط گوش می کنم، بعد منطقی حرف می زنم و بعد شوخی شروع می شود. تازه آن شوخی روی شنونده تاثیر می گذارد.
در نسل ما چه شادها، چه غمگین، الان بزرگ ترین مشکلشان عشق است...
نسل ما؟ معضل اصلی بشر از ابتدای خلقت تا روزی که بخواهد نابود شود، عشق است. معضلی بزرگ تر از عشق نداریم.
همه آدم هایی که من می شناسم حتی حاضرند کارشان را از دست بدهند یا شکست مالی بدی بخورند، اما شکست عشقی را نمی توانند تحمل کنند.
عشق هم یک بحث هورمونی دارد، با اینکه موافقی؟
قطعا.
همه این کارها را می کنی که یک اتفاق عاشقانه داشته باشی. تو به عنوان روزنامه نگار کار می کنی تا ماشین خوب بخری، روزنامه نگار شماره یک ایرانی بشوی، تلویزیون نشانت بدهند. ته اش که چی؟ اگر آن اتفاق عاشقانه نباشد ببینم فردا باز هم می روی با یکی دیگر مصاحبه کنی؟ هرگز دیگر این کار را نمی کن؟ اصلا برو ماشین خوب بخر، ویلای خوب داشته باش. اگر قرار است شب تنها باشی که چی؟
اما در ایران مشکلات آدم ها در عاشقی عجیب و غریب است. یک کم حادتر است. عشق های ایرانی آن قدر پارامترهای عجیب و غریب دارد که با جاهای دیگر قابل مقایسه نیست.
نه. همه جای دنیا همین شکلی است. اما بخش فرهنگی ماجراست که باعث می شود تو فکر کنی اینجا عاشقی پیچیده تر است. ریشه آن دیگر بر می گردد به فرهنگ کشورهای دیگر. آن جا زن و مرد از بچگی با هم بزرگ می شوند و این چیزها. الان اگر بخواهیم برویم داخل این بحث، سه روز دیگر بیرون می آییم.
شما الان بخواهی آهنگ شاد بخوانی یا خواننده دیگری که بخواهد غمگین بخواند، هر دو موضوعی که روی اعصابتان رژه می رود، عشق است. برای همین می گویم عجیب و غریب.
این معضل من هم هست، اگر خارج از ایران را نگاه کنی و بخواهی 20 ترک اول جهان را هم بشماری، 18 تای آن عاشقانه است. در کل معضل بشر عشق است ولی ما خیلی چیپ سراغش می رویم. هر کسی که می خواهد کار خوانندگی کند، سراغ اولین چیزی که می رود شکست عشقی است. این یک مقدار توی ذوق می زند.
شاید تفاوت ما در این است که وقتی می خواهیم از عشق از دست رفته حرف بزنیم، فقط روزهای بدش را مرور می کنیم. اما در فرهنگ های دیگر خاطرات خوبشان را هم مرور می کنند.
ادل در یکی از آهنگ هایش می خواند «من کجا می توانم یکی مثل تو پیدا کنم؟» حالا مقایسه کن ببین ادل که شکست عشقی خورده و رپری که می گوید تف به روت بیاد بی چشم و رو. این یک کمی حال آدم را بد می کند. شاید کمتر آهنگی داریم که من شکست خورده گوش کنم و همراهش خاطرات خوب گذشته اش را مرور کنم. من یک آهنگ دارم به اسم «خراب» که می گوید همه گفتن طرف این جوری است و دارد خیانت می کند و چه و چه... «ولی من عاشقش بودم». حالا نمی دانم چقدر موفق بوده.
موزیک تو حال خیلی ها را خوب می کند. اما خودت چی؟ حال خودت با موزیک خوب می شود؟ زیاد از کتاب و فیلم ایده می آوری. بیشتر اهل کتاب خواندن و فیلم دیدنی یا موزیک شنیدن؟
کلا گوش قوی تری دارم تا چشم، شاید بتوانم 8 ساعت موزیک گوش کنم اما بیشتر از یکی دو ساعت نتوانم کتاب بخوانم و زود خوابم ببرد. اما اینکه چه چیزی حالم را خوب می کند... تو بیشتر کمدین ها را ببین که آخر عمر دپرس می شوند. آدمی که می آید یک عده ای را می خنداند و یک دنیا به او می خندند، می دانی مشکلش چیست؟ دیگر خنداندن این آدم کار سختی است.
پس تو هم سخت می خندی. شاید همین که کارت را درست انجام بدهی، برای شادی تو کافی باشد.
شاید این چیزی که تو می گویی درست باشد. شاید بیشتر از این که سفر و موزیک حالم را خوب کند، دوست دارم کارم را درست انجام بدهم و احساس خوبی را که دوست دارم ایجاد کنم. این خیلی حالم را خوب می کند. البته من الان یکی دو سال وحشتناک را پشت سر گذاشتم و اتفاقات عجیبی افتاد و شاید در این مدت چیزی نتوانسته زیاد حالم را خوب کند.
گفتنش هم درست نیست ولی یک مقدار سخت حالم خوب می شود و دقیقا چند روز پیش داشتم به این فکر می کردم چه چیزی حالم را خوب می کند. در ذهنم مرور کردم و دیدم هیچ کدام حالم را خوب نمی کند. هیچ چیزی از محیط بیرون نمی آید که حال من را خوب کند و باید خود دست به کار شوم.
و چه چیزی حال تو را بد می کند؟ این یکی را احتمالا راحت جواب بدهی.
یک بار در محفلی بودم که سر آهنگ «گلخونه» حرف هایی زدند که بهم ریختم. برداشت های بدی از آهنگ داشتند. گلخونه صرفا یک آهنگ عاشقانه است. آدم واقعا از شنیدن آن حرف ها ناراحت می شود. از آن محفل که بیرون آمدم، مثل مشنگ ها رفتم کتابفروشی ها را نگاه کردم. چند تا کتاب خریدم که یادم هم نیست چه کتاب هایی بود. پیاده راه افتادم به سمت خانه و اصلا نفهمیدم کی رسیدم.
