زیمبابوه بزرگ، اولین شهر بزرگ جنوب آفریقا بود که در دوران اوج خود، حدود ۱۸ هزار نفر در آن زندگی می‌کردند. بااین‌حال هنوز هیچ‌کس واقعاً نمی‌داند که چرا این کلان‌شهر قرون‌وسطایی اکنون به ویرانه تبدیل شده است.
نابودی زیمبابوه بزرگ که زمانی سکونتگاهی پررونق بود، گاهی اوقات به خشک‌سالی و آب‌وهوای خشک نسبت داده می‌شود؛ اما باستان‌شناسان اخیراً شواهدی مبنی بر حفظ دقیق آب درمیان خرابه‌های این شهر پیدا کرده‌اند.
تیمی متشکل از محققان کشورهای دانمارک، آفریقای جنوبی، انگلیس و زیمبابوه استدلال جدیدی در رابطه با گودال‌های یافت‌شده در اطراف این شهر ارائه داده‌اند. کارشناسان تاکنون بر این باور بودند این گودال‌های بزرگ و دایره‌ای‌شکل که با نام «داکا» شناخته می‌شوند، برای کندن خاک‌رس مورداستفاده قرار می‌گرفتند؛ اما یافته‌های اخیر نشان می‌دهند که هدف از حفر داکا، درواقع ذخیره‌ی آب بوده است.
گودال‌های حفرشده در دامنه‌‌های چند تپه، نمونه‌هایی از داکاهایی هستند که به‌‌صورت استراتژیک و برای جذب باران و آب‌های زیرزمینی حفر شده بودند. گودال‌های دیگری نیز اطراف این شهر شگفت‌انگیز را احاطه کرده‌اند که درمیان نهرها حفر شده‌اند.
محققان بر این باور هستند که جمع‌آوری آب باران و محاصره‌ی برخی از قسمت‌های رودخانه یا نهر، این اطمینان‌خاطر را به ساکنین شهر می‌داد که آب کافی برای آشامیدن و مصارف کشاورزی، حتی در فصول خشک سال در اختیار خواهند داشت. بقایای گیاهان یافت‌شده در اطراف داکاها، مثال‌هایی هستند که این فرضیه را اثبات می‌کنند؛ زیرا این گیاهان برای زنده‌ماندن به آب فراوان نیاز دارند و تنها در نزدیکی رودخانه‌ها یا منابع آب زیرزمینی که دارای رطوبت بالا هستند، رشد می‌کنند.
استفاده از اسکن لیزری هوابرد برای بررسی ویژگی‌های اصلی شهر، چشم‌انداز جدیدی را از چاله‌های داکا دراختیار محققان قرار داده است. با استفاده از این سیستم، حتی اسکن مکان‌هایی با پوشش گیاهی انبوه نیز امکان‌پذیر شد. در گام بعدی، یافته‌های به‌دست‌آمده از این تصویربرداری‌ها با داده‌های حاصل از بررسی‌های زمینی و گفتگو با جوامع محلی که وظیفه حفظ آب را در مناطق خشک برعهده دارند، ادغام و تکمیل شد.
تخمین مقدار دقیق آب نگهداری‌شده توسط داکاهای اطراف شهر زیمبابوه امکان‌پذیر نیست؛ به‌خصوص که بررسی اخیر، یکی از اولین مطالعاتی است که واقعا به بررسی ساختارها می‌پردازد. بااین‌وجود برآوردها نشان می‌دهند که این گودال‌ها احتمالا بیش از ۱۸ میلیون لیتر آب در خود ذخیره کرده باشند.
در دوران شکوفایی زیمبابوه بزرگ (بین قرن ۱۱ تا ۱۵) این شهر محل زندگی نخبگان حاکم، رهبران مذهبی، صنعتگران و بازرگانان بود. این افراد، آب چشمه و باران را در یک سیستم یکپارچه و منعطف با یکدیگر به اشتراک می‌گذاشتند.
به گفته‌ی کارشناسان، در فصل بارندگی برخی از مناطق این شهر، مرطوب و باتلاقی می‌شد. شواهد حاکی از آن است که این مناطق برای استخراج خاک رس جهت استفاده در خانه‌سازی مناسب بوده‌اند. در فصول خشک سال نیز برخی از معادن، به مخازنی برای جمع‌آوری آب‌های زیرزمینی و روان‌آب‌های تپه‌های اطراف مورداستفاده قرار می‌گرفته‌اند.
نویسندگان این مقاله، در بخشی از گزارش خود می‌نویسند:
درحال‌حاضر اطلاعات کمی درباره شهر زیمبابوه بزرگ وجود دارد. حتی با وجود چنین سیستم آبی که به‌دقت هماهنگ شده است، هنوز هم احتمال دارد که این شهر به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی از هم پاشیده باشد. جهان ما در طول عمر خود، ناهنجاری اقلیمی قرون وسطا و عصر یخبندان کوچک را تجربه کرده است. تمام این اتفاقات، عواملی هستند که می‌توانند شهری در حال رشد را تحت فشار شدید قرار دهند؛ البته فشارهای اقتصادی یا سیاسی نیز دلایلی هستند که ممکن است به نابودی چنین شهری منجر شوند.
در کل، قبل از اینکه باستان‌شناسان بگویند که چه بر سر اولین شهر آفریقای جنوبی و مردم آن آمده است، باید تحقیقات بیشتری انجام دهند. شاید در ویرانه‌های این شهر اسرارآمیز درسی وجود داشته باشد.
این مطالعه در ژورنال آنتروپوسین منتشر شده است.
