صنایع دستی ترکمن و سوغات زیبای ترکمن های ایران

صنایع دستی ترکمن و سوغات زیبای هنری این منطقه

قوم ترکمن یکی از قدیمی ترین اقوام ایران است که در استان گلستان مستقر هستند که فرهنگ، شیوه زندگی و آداب و رسوم خاصی را دارا می باشند. مردم ترکمن ذوق و هنر سرشاری داشته به طوری که هنر و ذوقشان در صنایع دستی آنها مشهود است، صنایع دستی که با ظرافت و دقت ساخته دست استادکارانی تواناست و گویای سال‌ها فرهنگ و تمدن این منطقه است. در ادامه این بخش از به معرفی صنایع دستی ترکمن صحرا می پردازیم.

گلیم

اگر به روستاهای ترکمن نشین سری بزنید، زنانی را خواهید دید که در حال گلیم بافی هستند. بانوان ترکمنی با توانایی منحصر به فردشان با استفاده از پشم، ابریشم، پنبه و دار، قیچی، سوزن و میله گلیم های زیبایی می بافند و با نقوش متفاوتی مانند نقش شطرنجی، حیوانات، اشیاء، گیاهان، نقش خورشید و... آن را زیباتر می سازند. گلیم ترکمن انواع مختلف مانند گلیمچه و انسی/ قاپی گلیم و... دارد و محصولات متفاوتی از فرایند گلیم بافی چون جل اسب، جوال، خورجین، سجاده، پادری و پاشتری بدست می‌آید.

پشتی

یکی دیگر از صنایع دستی ترکمن ها پشتی هایی شبیهه قالیچه می باشد که به آن قارچین می گویند. ترکمن ها قارچین را در آنها از رنگ های قزل، طلایی و آق استفاده می شود و اندازه نیم متر، یک متر و یک و نیم متر دارند، به صورت کیسه دوخته و با موادی مثل مقوا و کارتن پر کرده و از آن هنگام نشستن به عنوان تکیه گاه استفاده می کنند. پشتی های ترکمن صحرا مانند طبیعت بی نظیرشان رنگ و نقش های زیبایی داشته و نقوش آن را گلچه و قره نقش می خوانند.

زیورآلات سنتی ترکمنی

زیور آلات سنتی در بین بانوان و آقایان ترکمنی بسیار محبوب است و مردان از آنها برای زینت بخشی به لباس و زنان برای زیباتر نمودن لباس و موها استفاده می کنند و بر این باورند که این جواهرات قدرت محافظت از حوادث را دارد. در گذشته این زیورآلات را با سنگ های قیمتی و طلا و نقره می ساختند اما امروزه این زیورآلات بیشتر با برنج و ورشو ساخته می شود. محبوب‌ترین جواهرات در بین ترکمن‌ها جواهرات سنگین با نقاشی و طراحی محلی است که نمادی از غرور، قدرت درونی و استقلال زنان ترکمنی می باشد.

تؤربا/ توبره

تؤربا یا توبره یکی دیگر از صنایع دستی ترکمن ها است که بسیار به کیف خانم ها شباهت دارد. ترکمن ها توبره را یا از دیواره اُی می آویزند و در آن وسایل شخصی و آشپزخانه را می گذارند و یا با رشته ای قالی بافت به عنوان بند از گردن می آویزند.

سوزن دوزی

بانوان ترکمنی در اوقات فراغت و شب نشینی های خود سوزن دوزی می کنند و این کار را ظریف و با دقت انجام می دهند. از سوزن دوزی که از دیگر هنرهای دستی خانم های ترکمن است، برای تزئین کلاه، کناره ی لباس های زنانه و دخترانه مثل یقه، سر آستین، جلو سینه، قسمت پایین شلوار و... استفاده می شود.

پلاس ترکمن

پلاس که در گویش ترکمنی به آن "اوی دیمه" گفته می شود، از صنایع دستی ترکمن ها بوده که فرشینه ای شبیه قالی است و که غالباً بعنوان زیرانداز بکار می رود. پلاس از نخ پشم بافته می شود رطوبت را از زمین یا اطراف خود به بالا منتقل نمی کند، به همین دلیل بیشتر در خانه های روستایی کاربرد دارد.

کلاه محلی ترکمنی

کلاه ترکمن بخشی از لباس ترکمن محسوب می‌شود که در میان آقایان و بانوان مورد استفاده قرار می گیرد.کلاه ترکمنی زنانه یا آناق نمادی از تاهل خانم‌ها می باشد و فقط در قسمت بالای سر قرار می‌گیرد و از پشت روسری ترکمن به صورت برآمدگی دیده می‌شود، کلاه مردانه ترکمن از پشم گوسفند سفید درست می شود. در مسافرت به ترکمن صحرا حتما یکی از این کلاه ها را برای خود تهیه نمایید.

لباس محلی

اقوام ترکمن همچون اقوام دیگر ایرانی لباس های سنتی خود را دارند. لباس مردان ترکمن از بخش هایی همچون تن‌ پوش‌، شلوار، کلاه‌ و کفش‌ تشکیل می شود، دون لباس اصیل ترکمنی ردای‌ بلندی‌ تا زیر زانوان‌ است که‌ از ابریشم‌ دوخته‌ می‌شد. قیزیل‌دون‌ از ابریشم‌ کاملا قرمز و قارما دون‌ رنگ‌ متمایل‌ به‌ زرد دارد. زنان‌ ترکمن‌ در گذشته پیراهن‌های ‌ابریشمین‌ به تن می کردند که‌ بیشتر آنها به رنگ‌ قرمز تمشکی بود و گاهی برق می زد. این تن پوش قیرمیز کوینک‌نام‌ داشت‌. تمام لباس های ترکمنی با نقوش خاص خود مزین شده اند.

قالی

یکی از هنرها و صنایع دستی ترکمن ها قالی و قالیچه است که اغلب توسط خانم های ترکمنی بافته می شود. قالی بافی نه تنها هنر زنان ترکمنی است، بلکه از راه های معیشت ترکمن ها می باشد. قالی و قالیچه های ترکمنی دارای گره ترکی باف و گل های اصیل بوده هر یک بیانگر علامتی خاص از یک طایفه اند. همچنین نقوش زیبای قالی های ترکمنی و طرح های هندسی آنها برگرفته از تغییر و تحولاتی مانند جنگ و پیروزی، مهاجرت و... است که در زندگی ترکمنان رخ داده است.

ابریشم بافی

یکی از زیباترین صنایع دستی ترکمن ها ابریشم دوزی می باشد که از دوران صفویه رایج می باشد. مردم ترکمن نخ ابریشم را با تولید پیله های ابریشم تهیه کرده و از آن در روسری های ترکمنی ابریشمی انواع فرش، حوله، قالیچه و تهیه پارچه های ابریشمی استفاده می کنند. پارچه ابریشمی رنگ های زیبایی داشته و در سفر به مناطق ترکمن نشین می توانید البسه هایی را بیابید که با این پارچه ها تهیه شده اند.

پارچه های دستباف ترکمن

یکی دیگر از هنرهای دستی ترکمن ها بافت نوعی پارچه به نام Keteni می باشد که بسیار با کیفیت بوده و به دلیل مقاومت بالا از آن برای دوخت لباس های عروس استفاده می‌شود.

صنایع چوبی

یکی از صنایع دستی ترکمن ها وسایل چوبی می باشد که در خانه های ترکمنی یافت می شود. اُقارا، قالام، چمچه، چاناق، خمیر چاناق، اق لاو، دورت گچ، ثوقی، چلیک، دورا، جووزا نام وسایل چوبی مورد استفاده خانواده های ترکمنی می باشند.

نمد مالی

نمد ساده ترین نوع فرش و جزء محبوب ترین صنایع دستی ترکمنستان است که به وسیله ی دستان توانای نمدمال تهیه می شود. گرچه دیگر مانند گذشته از نمد برای پوشاندن کف اتاق، سالن، پوشش آلاچیق، پوشش اسب، رویه زین و … استفاده نمی شود اما از احترام و جایگاهی مهمی برخوردار بوده و زینت نمایشگاه‏های صنایع دستی و به عنوان جانمازی به صورت گسترده استفاده می‏ شود.