علی دهکردی از زندگی شخصی و کاری اش می گوید

از زاویه نگاه شخصی من، بخش اعتباری و افتخاری بازی کردن در نقش این شخصیت برایم خیلی اهمیت بیشتری دارد تا انعکاس ملی، حرفه ای و صنفی آن. نتیجه یک اثر تلویزیونی، سینمایی یا تئاتری به شکل کامل و مستقیم به خود بازیگر و حتی نوع، شکل و شرایط نقش بستگی ندارد. به حاصل و نتیجه کلی ای وابسته است که اثر خلق می کند. اگر سریال معمای شاه طبق پیش بینی عوامل و بازیگران پیش برود کار درخشانی خواهد شد. در این صورت حضور همه عوامل هم موفقیت آمیز خواهد بود. برای من نه به عنوان بازیگر که حتی یک شهروند ایرانی که نوجوانی اش را در انقلاب گذرانده و به نوعی با آن به بلوغ اجتماعی رسیده، شخصیتی مثل آیت الله طالقانی اعجاب آور و افسانه ای است. گرفتن یک عکس در کسوت و با گریم آیت الله طالقانی هم برایم جذاب بود، دیگر چه برسد به بازی در نقش ایشان. گاهی برای یک بازیگر این موقعیت پیش می آید که یک نقش ویژه را بازی کند؛ برای من هم تا امروز این اتفاق چند بار افتاده است. مثلا نقش شهید دوران را بازی کردم که یکی از پرافتخارترین خلبانان ایرانی است و هنوز بسیاری از رکوردها و افتخارات نظامی اش شکسته نشده است. برای نسل من بخش حسی و باطنی این نقش ها بسیار قوی تر و پررنگ تر است نسبت به موفقیت های بیرونی و تجاری اش. من و همنسلانم در کارهای موازی و همزمان ناخودآگاه به سمت کارهای حسی می رویم. نقش آیت الله طالقانی در معمای شاه با این که جانبی است و حضور طولانی و پررنگی در جریان داستان ندارد، اما فکر می کنم حتی گرفتن یک عکس یادگاری با چهره این شخصیت هم مغتنم و باارزش است.

 

 

 

با توجه به شخصیت ملی و فراجناحی مرحوم آیت الله طالقانی نگران بازتاب ها، واکنش ها و احیانا انتقادات پس از پخش و دیده شدن سریال نبودید؟

بیشترین عاملی که سبب نگرانی ام بود و همچنان هم هست ادای حق مطلب درباره شخصیت ایشان است. این مساله برایم مهم بوده و هست. شاید در بین چهره های سیاسی قبل و بعد از انقلاب مرحوم طالقانی شرایط خاص و ویژه ای داشته باشد. هم در بحث مبارزاتی که روایت است همیشه یک ساک کوچک را در خانه آماده داشته برای رفتن به زندان و هم این که محبوب قلوب همه طیف های سیاسی و جناحی و اقشار مختلف مردم بوده است. واقعیت این است که فکر کردن به این مسائل نگرانم می کند، اما بخش عمده ای از نتیجه اثر هم به نگاه سازنده اش بستگی دارد که جایگاه این شخصیت بزرگ را در جریان داستان چگونه تعریف و تبیین کند. خوشبختانه چیزی که استنباط من تا به امروز بوده اتکای کامل سریال به مستندات تاریخی است. مثلا سکانس بازجویی ایشان در ساواک درست شبیه مکتوباتی است که توسط منشی ساواک به ثبت رسیده است.

 

در فیلمنامه تقریبا چیزی به اسم داستان، تخیل و افسانه پردازی درباره شخصیت مرحوم طالقانی وجود ندارد. همین مهم، نگرانی مرا از لحاظ محتوایی کم می کند، اما از منظر اجرایی کار واقعا سخت است. هنوز تصاویر، فایل های صوتی و فیلم های ایشان موجود است. خیلی از همنسلان من حتی عین عبارات ایشان را به یاد دارند. از این رو، نزدیک شدن به واقعیت اجرایی و شکل رفتاری ایشان جای نگرانی جدی برای من داشت. با این حال، با همکاری کارگردان و با حضور پیوسته فرزند مرحوم طالقانی و توضیحات و راهنمایی هایش یک مقدار جرات و توان اجرایی پیدا کردیم.

 

بله، شخصیت ایشان آن قدر بزرگ و در عین سادگی، پیچیده و سخت است که نمی شود بدون تمرکز و آشنایی قبلی به او نزدیک شد. بیشترین اتکای میدانی ما بعد از مدارک و اسناد رسمی به فرزند ایشان بود. در عین حال تمام منابع مکتوب، تصویری و شنیداری از سخنرانی ها، نماز جمعه ها، مصاحبه های تلویزیونی، برنامه ها، کتاب ها و نشریاتی را که به صورت انحصاری درباره شخصیت ایشان به نگارش درآمده رصد کردیم.

 

 

خیلی کم، یکی دو تله فیلم بوده و... (فکر می کند) همین. اتفاقا خودم نقش های منفی را خیلی دوست دارم. به طور مثال وقتی یک فیلمنامه پیشنهاد می شود و در آن نقش یک دزد وجود دارد می گویم همین نقش را به من بدهید، اما پاسخ می دهند که نه، اصلا نمی شود. بعد هم نقش پلیس را به من می دهند. خودم فکر می کنم از لحاظ اجرایی توانایی بازی در نقش های منفی را دارم، اما متاسفانه پیشنهاد نمی شود. البته شخصیت های دووجهی و خاکستری ای بوده اند که بازی شان کرده ام، مثل نقش شاه عباس در سریال شیخ بهایی. اگر شرایطش مهیا شود که منفی به معنای واقعی اش را بازی کنم چراکه نه!

این اتفاق نه برای من که برای هر بازیگر دیگری ممکن است رخ دهد. حسرت بازی در نقش های متفاوت در تئاتر بیشتر بر دلم مانده است. بازیگری روی صحنه نمایش لذت بیشتری دارد تا بازی کردن در نقش های تصویری. ما در تئاتر مابه ازای مستقیم داریم، مثلا ممکن است من علاقه مند جدی بازی در نقش مکبث باشم به خاطر ویژگی های فوق العاده دراماتیکش، اما در تلویزیون و سینما مابه ازایی نداریم و همین کار را سخت می کند. همیشه برای نقش آفرینی در نقش های غیرتکراری حسرت دارم تا ولع بازی در قالب شخصیت هایی که قبلا تجربه شان کرده ام. به نظرم آزاردهنده ترین مساله برای یک بازیگر، بازی کردن نقش هایی است که فراز و نشیب ندارد. یعنی امکان عرض اندام حرفه ای و فنی را به بازیگر نمی دهد و نقش طوری نوشته شده که او مجبور است فقط آن را هدایت کند. منظورم از نقش بی فراز و نشیب و یکنواخت این نیست که یک بازیگر ساکت بوده و تحرک نداشته باشد، بلکه مرادم راوی بودن صرف او برای نقش است.

بیشترین عاملی که سبب نگرانی ام بود و همچنان هم هست ادای حق مطلب درباره شخصیت ایشان است. این مساله برایم مهم بوده و هست. شاید در بین چهره های سیاسی قبل و بعد از انقلاب مرحوم طالقانی شرایط خاص و ویژه ای داشته باشد. هم در بحث مبارزاتی که روایت است همیشه یک ساک کوچک را در خانه آماده داشته برای رفتن به زندان و هم این که محبوب قلوب همه طیف های سیاسی و جناحی و اقشار مختلف مردم بوده است.

 

فکر می کنم هفت هشت سال پیش.

 

بله، کاملا درست است، اما خب ارزشش را داشت. همان نقش ماندگارم کرد. همین امروز هم که بخواهم بازیگری را کنار بگذارم راضی ام که لااقل چند نقش ماندگار دارم. نقشم در از کرخه تا راین به تنهایی برای ماندگار شدنم کفایت می کند. همه چیز بعد از این فیلم تحت تاثیر نقشم قرار گرفت. من بعد از این فیلم و با فاصله ای نه چندان دور در روز شیطان بهروز افخمی حاضر شدم که اتفاقا تجربه خوبی بود و نقشم را هم خیلی دوست داشتم، اما کارم دیده نشد. گویا در سایه نقش قوی از کرخه تا راین ماند.

 

نه، یک مقدار عاطفی به ماجرا نگاه می کنم. از کرخه تا راین و نقشم را در این فیلم دوست دارم. بازی در این فیلم را شانس بزرگ خودم می دانم. قبل از این فیلم در دو سریال مهر و ماه و مزد ترس بازی کرده بودم، اما با از کرخه تا راین شناخته شدم. در ضمن اتفاقی است که افتاده و دیگر نمی شود به اما و اگرها اتکا کرد. نقشم را هم خیلی دوست داشتم، بخصوص به خاطر جانباز بودنش و البته مظلومیتش. من همین امروز هم با بسیاری از جانبازها از نزدیک تماس دارم. به این فیلم حس خوبی دارم. بالاخره بخش کوچکی از مشکلات جانبازان را بازتاب می داد. به هر حال سرنوشت من هم پس از این فیلم تغییر کرد. بخشی از این مساله هم به بضاعت فکری و حجم تفکری کارگردانان و تهیه کنندگان بازمی گشت. خیلی نقش های شبیه سعید به من پیشنهاد می شد.

 

 

راستش صحبت همکاری در یکی دو فیلم دیگر هم مطرح شد و حتی با هم صحبت کردیم، اما گویا حاتمی کیا ملاک هایی مانند سن، ظاهر و شرایط فیزیکی را در نظر داشت که با من مطابقت نمی کرد. با این حال خیلی برای حاتمی کیا احترام قائل هستم و در سینما او را به نوعی ولی نعمت خود می دانم. کاملا هم به او حق می دهم که آن قدر به شخصیت سعید علاقه داشته باشد که نخواهد از بازیگرش در نقش دیگری استفاده کند. شاید من هم اگر کارگردان بودم دیگر با بازیگر شخصیت محبوبم همکاری نمی کردم و می گذاشتم در همان شرایط باقی بماند.

 

بخشی از این موضوع برمی گردد به بحث شرایط کاری ما در بازیگری. یک بازیگر در برخی مقاطع سنی اش در یک برزخ گرفتار می شود، به این معنی که نه جوان است که نقش جوانان را بازی کند و نه میانسال. یک زمانی هم ولع بازی کردن مداوم در من افول کرد. متاسفانه شرایط باعث شده بازیگری از جریان هنری زندگی به جریان شغلی تبدیل شود. در دوره ای دیدم که نمی توانم از بازیگری به آن مفهوم واقعی اش لذت ببرم. نقش ها ساده و ابتدایی نوشته می شد و از استانداردهای لازم سلامت فکری و روانی فاصله می گرفت. اینها باعث می شود یک بازیگر از کار فاصله بگیرد و ترجیح دهد در طول سال در یکی دو اثر قابل توجه حضور داشته باشد.

 

خیلی انسان متوقعی نیستم. تنها شغلم هم بازیگری است و درآمد دیگری ندارم. یکی دو سال هم است که تهیه کنندگان پول مان را نمی دهند. به تهیه کننده هم فشار زیادی نمی شود آورد، زیرا او هم مقصر نیست. با این حال ناراضی نیستم و ناشکری هم نمی کنم.

 

(می خندد) درست است، اما واقعیت این است که من انتخاب نمی کنم، گزینش می شوم.

 

من سر سریال میکائیل این مساله را مستقیم به سیروس مقدم گفتم و حتی عکس هایم در سریال پرده نشین را نشان دادم، اما او گفت دیده ام و می دانم و توجیهش هم این بود که بین دو سریال فاصله زمانی خواهد بود. می دانید اصولا پلیس های ما هم شبیه هم هستند. در تولیدات تلویزیونی اگر بخواهیم این گونه مته به خشخاش بگذاریم دیگر نقشی برای بازی نمی ماند. در ضمن فکر می کنم اگر بازیگر بتواند به توانایی های خود و کارگردان اطمینان و اتکا داشته باشد دو نقش شبیه هم را هم می تواند متفاوت اجرا کند.

 

تا جایی که فیلمنامه اجازه می داد، سعی کردم متفاوت باشد. پلیس پرده نشین یک آرامش شخصی و متانت درونی داشت، اما در میکائیل پلیس دیگری را خواهید دید. جالب آن که پس از میکائیل هم پیشنهاد نقش پلیس داشتم که خوشبختانه به علت درگیری در پروژه دیگر نپذیرفتم.

 

به این سوال اگر بخواهید عادلانه پاسخ دهید کار سختی است. متاسفانه یک قضاوت سطحی محتوایی نسبت به کارهای تلویزیونی وجود دارد. من در یک تعریف واقعی رسانه ای تفاوت خاصی بین این دو قائل نیستم. بسیاری از فیلم های سینمایی اصولا برای مخاطب عام ساخته نمی شود. تلویزیون اما مستقیم و بی واسطه در خانواده ها نفوذ دارد و با مردم طرف است. اگر عمیق و واقعی نگاه کنیم تلویزیون از یک ارزش فوق العاده برخوردار است و توانایی عجیب و غریبی در جهان امروز دارد. البته سینمای ایران به یک جایگاه جهانی دست پیدا کرده که تلویزیون تا امروز از چنین امتیازی برخوردار نبوده است. من خودم را به نوعی فرزند تلویزیون می دانم.

اولین کارهای حرفه ای ام در جوانی با این رسانه بوده است. در عین حال خودم را جزئی از خانواده سینما هم می دانم. از مارچلو ماسترویانی، بازیگر معروف ایتالیایی پرسیدند ملاکت برای انتخاب نقش چیست و او پاسخ داد هر کدام را که لوکیشنش به خانه ام نزدیک تر باشد، انتخاب می کنم. واقعا در مقاطعی ممکن است ابتدایی ترین عناصر برای یک بازیگر مهم باشد. من برای هر دو رسانه ارزش و احترام قائلم.