حتماً تا کنون از محل‌های تاریخی دیدن کرده‌اید و اگر اهل عکاسی باشید و دوربین همراه خود داشته باشید در بدو ورود احتمالاً متوجه علامت عکس‌برداری ممنوع شده‌اید. حتی شاید در مکان‌های عمومی و در معابر نیز چنین هشداری به چشمتان خورده باشد که عکاسی در این مکان ممنوع است.
اما قوانین مربوط به عکاسی در مکان‌های مختلف چیست؟ به‌عنوان یک عکاس از نظر قانونی در چه مکان‌هایی می‌توان عکاسی کرد؟ در ادامه‌ی مقاله قصد داریم به‌طور خلاصه کلیت قوانین عکاسی را بررسی کنیم و مقایسه‌ای بین قوانین عکاسی داخلی و ایالات متحده انجام دهیم، تا به پاسخ این پرسش‌ها دست پیدا کنید.
اکثر عکاسان تاکنون با هشدار عکاسی ممنوع در محل‌ها و موقعیت‌های مختلف مواجه شدند. در هر شغلی بایدها و نبایدهای زیادی وجود دارند که عکاسی نیز چه به‌صورت حرفه‌ای و چه به‌صورت هنری و سرگرمی از این قاعده مستثنا نیست. در این مقاله مواردی را که پیش‌تر در نشست «حقوق حرفه‌ای فتوژورنالسیم در ایران» توسط کامبیز نوروزی، حقوقدان و کارشناس رسانه اظهار شده است، پوشش داده‌ایم.
۱- عکاسی در فضای عمومی آزاد است
به‌طور کلی، عکاسی در تمام فضاهای عمومی بدون مجوز آزاد است. درواقع، با در نظر گرفتن حریم خصوصی افراد در فضاهای عمومی، در محیط‌هایی که تمام افراد می‌توانند بدون کسب اجازه وارد شوند، عکاسی آزاد است و ممنوعیت متوجه عکاس نمی‌شود.
بنابراین، فضاهایی مانند استادیوم ورزشی، سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی، راهروهای وزارتخانه‌ها، ادارات دولتی و تمام مکان‌هایی که افراد بدون مجوز در آن تردد دارند، عکاسی آزاد است. برای مثال، با خرید بلیت و ورود به استادیوم ورزشی محدودیت در عکاسی ندارید و می‌توانید با گوشی یا دوربین عکاسی کنید. به‌خصوص سناریوی ثبت تصویر پاناروما در مکان‌های بزرگ می‌تواند بسیار جذاب و خلاقانه باشد.
در ایالات متحده قوانین عکاسی در رویدادهای ورزشی و سرگرمی متفاوت است. درواقع، شرکت‌هایی که مالک معنوی محتوای این رویدادها هستند و حق نشر برای آن‌ها محفوظ است، به‌طور جدی خواهان این هستند که حقوقشان توسط افراد یا شرکت‌های دیگر نقض نشود. برای مثال، لیگ‌های ورزشی در ایالات متحده (NFL، NBA، MLB، NHL، MLS و...) از فروش بلیت و تبلیغات درآمد کسب می‌کنند.
بنابراین، جریان‌های درآمدی آن‌ها ممکن است با بازتولید غیرمجاز رویدادهای ورزشی قطع شود. همچنین، شرکت‌های تولید فیلم و اجراهای زنده نیز چینین سازوکاری دارند. به‌طور کلی قوانین کپی‌رایت و مالکیت معنوی در ایالات متحده بسیار سختگیرانه است.
به این ترتیب، اکثر مکان‌هایی که میزبان برگزاری چنین رویدادهایی هستند، اجازه ضبط صدا یا تصویر از هر نوع را نخواهند داد و عکاسی در آن‌ها فقط برای استفاده شخصی و با تجهیزات غیرحرفه‌ای امکان دارد.
اما در رابطه با عکاسی در موزه‌های داخلی تبصره‌ای وجود دارد که غالباً عکاسی با فلش دوربین ممنوع است. علاوه‌براین، فیلم‌برداری و عکاسی حرفه‌ای با تجهیزات نیاز به مجوز دارد که گفته می‌شود پاسخ درخواست‌ها برای مجوز عکاسی معمولاً ظرف یک هفته بررسی می‌شوند.
در مقایسه گالری‌های هنری و موزه‌ها در ایالات متحده به‌عنوان نماینده‌ای از جامعه بین‌المللی نیز محدودیت‌های کمی در زمینه عکاسی و فیلم‌برداری برای مصارف شخصی و غیرتجاری دارند. اما، به‌طور کلی هر سوژه‌ای که در دید باز خیابان‌ها، پیاده‌روها، پارک‌ها و... به‌چشم می‌آید بدون مجوز می‌تواند توسط دوربین ثبت شود.
۲- عکاسی در فضای نیمه‌خصوصی و نیمه‌دولتی به‌شرط مجوز آزاد است
از نظر مقررات قانونی اداره اماکن، رستوران، کافی‌شاپ، سالن تئاتر، سالن کنسرت، سالن‌های ورزشی به‌عنوان مکان عمومی شناخته می‌شوند؛ اما درواقع نیمه‌خصوصی و نیمه‌عمومی هستند، زیرا غالباً متصدیان آن‌ها دولت نیست و توسط اشخاص حقیقی اداره می‌شوند.
کامبیز نوروزی درباره‌ی عکاسی در این دسته از اماکن گفته است که افراد در این مکان‌ها محدوده‌ای از حریم شخصی (مثل میز در رستوران) دارند یا در سالن‌های تئاتر باید ارزش مادی و معنوی اثر هنری سازنده حفظ شود؛ بنابراین، عکاسی بدون مجوز در این فضاها امکان پذیر نیست. درواقع، با توجه به اینکه این فضاها به گذراندن اوقات خصوصی اختصاص داده می‌شوند، عکاس باید مجوز تهیه کند.
در مقابل، در ایالات متحده، مراکز خرید و جاذبه‌های گردشگری که از طریق حضور افراد درآمد به‌دست می‌آورند و مشکل حق نشر و کپی‌رایت ندارند و بیشتر متمرکز بر فروش کالا یا تجربه هستند، ممنوعیت برای عکاسی نخواهند داشت.
مشکل زمانی آغاز می‌شود که پای فلش دوربین و سه‌پایه عکاسی به آن جا باز شود که می‌تواند برای سایر افراد حاضر در آنجا مزاحمت ایجاد کند. همچنین، مراکز کسب‌وکار نیز به دلایل امنیتی اجازه عکاسی را نمی‌دهند.
از سویی دیگر، بعد از واقعه‌ی یازدهم سپتامبر در ایالات متحده، دسترسی به ساختمان‌های بلند و آسمان‌خراش‌ها بدون مجوز قانونی امکان ندارد چه برسد به اینکه فردی بخواهد از آن‌ها عکاسی کند.
۳- عکاسی در مکان خصوصی ممنوع است
تعریف حریم خصوصی می‌تواند در هر کشوری متفاوت باشد و وابستگی زیادی به فرهنگ حاکم بر آن کشور داشته باشد. علاوه‌براین، در کشورهایی نظیر ایالات متحده موضوع حریم شخصی می‌تواند ایالت به ایالت تعریف جداگانه‌ای داشته باشد.
با این حال، براساس گفته‌های نوروزی، مکان خصوصی از نظر حقوقی شامل، خانه، چهره افراد و داخل خودرو می‌شود که عکاسی از آن مطلقاً ممنوع است. بنابراین، نمی‌توان از اتاق هتل، مسافرخانه، چادر و مکانی که در معرض دید عموم مردم نیست و به اجاره‌ی فرد درآمده است عکاسی کرد.
۴- چهره، حریم شخصی تلقی می‌شود
چهره افراد به‌طور قطع حریم شخصی است و عکاسی از چهره هر فردی به‌ویژه برای عکاسی پرتره فقط با اجازه او امکان دارد. اساساً، عکاس فقط با کسب اجازه می‌تواند چهره یک فرد را به‌عنوان سوژه اصلی عکس خود در نظر بگیرد. بنابراین، عکاسی از جمعیت یا فردی که چهره‌ی آن مشخص و قابل شناسایی نیست، ممنوعیت ندارد.
۵- عکاسی از مکان‌های نظامی و امنیتی ممنوع است
فضاهایی که از نظر امنیتی حساسیت دارند مثل مکان‌های نظامی از جمله کلانتری، پادگان، زندان ساختمان‌های وزارت اطلاعات و تمام مکان‌های دارای تابلوی هشدار عکاسی ممنوع، ممنوعیت مؤکد در عکاسی دارند و حتی از نظر قانونی قابل پیگرد است.
هرچند، نوروزی اظهار کرده که در حال حاضر، با وجود فناوری‌های جدید ماهواره‌ای دسترسی به این اطلاعات بسیار آسان است و اگر فردی سوءنیتی داشته باشد نیازی به دوربین گران قیمت و خطر کردن ندارد.
۶- عکاسی از سلبریتی‌ها و مسئولین آزاد است
مسئولان و افراد شناخته‌شده و دارای شهرت از جمله سلبریتی‌ها، ورزشکاران، افراد سیاسی و سایر شخصیت‌هایی که می‌توانند نقش الگو را ایفا کنند، حریم شخصی متفاوتی نسبت به یک فرد عادی دارند و عکاسی از آن‌ها ممنوعیتی ندارد که هیچ، حتی حق نظارت بر اعمال این افراد برای رسانه‌ها محفوظ است.
این افراد با توجه به انتخاب مستقیم یا غیرمستقیم به جایگاهی رسیده‌اند که مورد توجه عموم مردم قرار دارند؛ بنابراین، حریم خصوصی آن‌ها برابر با یک فرد عادی در جامعه نیست.
۷- عکاسی خیابانی آزاد است
به‌طور کلی عکاسی با تمرکز بر محل‌های خیابانی، ترافیک، مغازه‌ها، دست‌فروشان و عابرین و هرچیزی که چهره‌ی افراد در آن مشخص نباشد، در دسته‌ی عکاسی از فضای عمومی قرار می‌گیرد و محدودیتی ندارد.
فقط باید دقت کرد که چهره‌ی افراد در آن قابل شناسایی نباشد و حریم شخصی آن فرد خدشه‌دار نشود. برای مثال، در عکاسی خیابانی می‌توانید از نما و معماری یک ساختمان بدون مجوز و با دوربین حرفه‌ای و سه‌پایه عکاسی کنید، زیرا نمای ساختمان در معرض دید عموم قرار دارد.
اکنون نوبت شما کاربران پلاس وی است که اگر با قوانین عکاسی مواجه شده‌اید آن را با ما و سایرین در میان بگذارید.
