وسط امتحان تافل ستاره، یک ساعت و نیم اینترنت قطع شد. با اینکه سنتر زمان را نگه داشت تا دوباره وصل شوند و بتوانند ادامه سوالات را جواب دهند آنقدر این ماجرا استرسش را زیاد کرد که نمی‌توانست روی listening تمرکز کند: «حتی نمی‌دانی تا آخر امتحان اینترنت داری یا نه. فشار مضاعف می‌شود و روی عملکرد بچه‌ها تاثیر می‌گذارد. خیلی سعی کردم روحیه‌ام را حفظ کنم اما مسئله خستگی بود. قطعا لیسنینگ‌ها را نشنیدم و این باعث شد نمره‌ام به حد انتظارم نرسد.»
این روزها مسیر مهاجرت تحصیلی هر روز سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود. دانشجویانی که مرحله اپلای خود را با وجود محدودیت‌های اینترنت رد کرده‌اند، ناامید و نگران شاهد گران شدن هر روزه قیمت دلار هستند. این دو مورد اخیر تنها مشکلات آنان نیست؛ آن‌ها از ابتدای فرایند مهاجرت، خواندن زبان، آزمون‌ها، آزاد کردن مدرک، پیدا کردن دانشگاه و فرستادن درخواست پذیرش مشکلات مختلفی را پشت سر گذاشته‌اند.
دشواری‌های آزمون دادن بدون اینترنت
دانشجوها در شبکه‌های اجتماعی هم از مشکلات اینترنت در زمان آزمون نوشته‌اند. آن‌ها می‌گویند برای امتحان تافل به اینترنت پرسرعت نیاز است و وقتی وسط امتحان اینترنت حتی برای چند دقیقه قطع می‌شود استرس، نتیجه‌شان را خراب می‌کند و نمره‌شان پایین می‌آید.
یک کاربر هم نوشته که وسط آزمون GRE اینترنت ۱۵ دقیقه قطع شده و دیگری نوشته که در امتحان تافل ۶ مهر به خاطر قطعی اینترنت اصلا نتوانسته امتحان بدهد.
برای بعضی‌ها این ماجرا یادآور دوران قطعی اینترنت سال ۹۸ بود که سرنوشت خیلی‌ها را عوض کرد. بعضی‌ها حتی برای تمرین به متریال دسترسی نداشتند. این مشکل هنوز هم هست. بسیاری از سایت‌هایی که متقاضیان برای دریافت منابع آزمون از آن‌ها استفاده می‌کنند یا از قبل فیلتر بوده‌اند یا فیلتر شده‌اند. اگر تا قبل از این محدودیت‌ها می‌شد از فیلترشکن استفاده کرد و به این سایت‌ها دسترسی داشت، الان فیلترشکن‌ها هم عمدتا از کار افتاده‌اند.
منابع و نمونه آزمون‌هایی که در یوتیوب ارائه می‌شوند از دسترس متقاضیان ایرانی دور است. سایت‌های آزمون‌های رایگان فیلتر شده‌اند و متقاضیان نمی‌توانند برای انواع آزمون‌های مختلف مثل تافل، آیلتس یا GRE از آن استفاده کنند.
ستاره می‌گوید همین باعث شد که مجبور باشد خیلی سنتی برای آزمون آماده شود: «من قبل از قطعی اینترنت منابعی را گرفته بودم اما توی گروه‌ها خیلی از بچه‌ها امتحان را جابجا می‌کنند چون می‌گویند ما متریال برای خواندن نداریم. اگر هم فیلترشکن وصل شود سرعت اینترنت پایین است. من هم نتوانستم در دو آزمون رایگان شرکت کنم. حتی سایت ثبت نام تافل و GRE هم فیلتر بود.» هزینه آزمون تافل در حال حاضر حدود ده میلیون تومان است.
اما حتی پیش از آن، در شرایطی که کلاسهای آموزشی بسیاری غیرحضوری و در شبکه‌های اجتماعی برگزار می‌شوند، فیلتر شدن و کاهش سرعت اینترنت امکان شرکت در کلاسهای آموزشی آنلاین را هم می‌گیرد.
جست‌وجو برای دانشگاه در فضایی محدود
سایت‌های دانشگاه‌ها با هر اینترنتی در دسترس نیست. ستاره اینترنت ثابت دارد اما هر روز وضعیت یک جور است. اینترنت موبایل که اصلا وصل نمی‌شود. توصیه‌نامه‌ی اساتید هم آنلاین است. باید ایمیل اساتید را وارد کنند تا لینک برایشان ارسال شود: «تا روز قبل از بسته شدن ددلاین، استاد من ایمیل را دریافت نکرده بود. چون دانشگاه ایمیل رسمی دانشگاهی اساتید را قبول می‌کند و برای این آدرس هم چیزی نمی‌رسید. در نهایت آدرس جیمیل او را وارد کردم و در شرایط پرفشاری موفق شدم. اما خیلی از دانشگاه‌ها جیمیل قبول نمی‌کنند.»
سایت هر دانشگاهی که فیلتر باشد بدون اینکه دانشجو شرایط آن را بررسی کرده باشد از گزینه‌ها حذف می‌شود. علاوه بر آن آپلود کردن مدرک خیلی طول می‌کشد: «یک بعد از ظهر کامل طول کشید تا من برای دو دانشگاه مدرک آپلود کنم و بفرستم. همین‌طوری هم شرایط پر استرس است، اینکه داده‌ها را درست وارد کنی و نگرانی اینکه وقتی دکمه آخر را می‌زنی اینترنت یکهو قطع شود هم اضافه می‌شود.»
هانیه پیش از محدودیت‌های اخیر آزمون داده و در مرحله‌ی پیدا کردن دانشگاه است. می‌گوید همیشه در این مرحله مشکلاتی بود و حتی پیش از این محدودیت‌ها هم ترجیح می‌داده از اینترنت دانشگاه در کتابخانه استفاده کند که فیلترینگ کمتری دارد: «آنجا پهنای باند بیشتر و سرعت بالاتر است. اما الان وضعیت اپلای کردن به خاطر مشکلات اینترنت خیلی بدتر شده. دانشجوها با بدبختی به وی‌پی‌ان‌های پولی وصل می‌شوند که فقط سرچ کنند و دانشگاه مورد نظرشان را پیدا کنند. پیدا کردن دانشگاه و استادی که به رزومه مرتبط باشد همین‌طوری هم خیلی کار طاقت‌فرسایی است و آنقدر سرعت پایین است که بی‌خیال می‌شوی.»
سخت‌گیری‌ها برای ورود فارغ‌التحصیلان به دانشگاه پس از شرایط اخیر بیشتر شده و امکان استفاده از اینترنت دانشگاه وقتی کارت دانشجویی نداشته باشند هم نیست.
مصاحبه تصویری در شرایط پر از استرس
یکی از مراحل برای پذیرش گرفتن هم مصاحبه‌ی تصویری با استاد است. اسکایپ در چند ماه اخیر مدتی فیلتر بوده و تازه رفع فیلتر شده است. واتساپ هم که برنامه مناسبی برای مصاحبه بود فیلتر شده است: «مصاحبه تصویری استرس زیادی دارد و این مانع‌تراشی‌ها استرس را بیشتر می‌کند و کیفیت بد مصاحبه در پذیرش تاثیر می‌گذارد.»
کارهای اپلای نازنین هم که در مرحله انتخاب دانشگاه است، مدتی است عقب افتاده. می‌گوید قبلا هم سایت‌های دانشگاه‌ها فیلتر بودند و سرچ کردن برنامه‌های مختلف اعصاب‌خرد کن بود اما الان شرایط بدتر شده چون به نظر می‌رسد شیوه‌های فیلترینگ تغییر کرده: «الان وقتی سایت فیلترشده را جست‌وجو می‌کنی انگار دی ان اس عوض می‌شود و باز نمی‌کند. به خصوص برای من که اینترنت دیتا استفاده می‌کنم سخت‌تر است. سایت‌هایی که دانشگاه‌ها و برنامه‌های مختلف را کنار هم می‌گذارند و مقایسه می‌کنند فیلترند و روزها باید تلاش کنم تا شاید با وی‌پی‌ان باز شوند.»
مصاحبه ویدیویی دردسر بزرگی است. حتی اگر برنامه‌ها فیلتر نباشند سرعت اینترنت پاسخگوی ویدیوکال نیست: «مثلا توی ادوبی کانکت نه می‌شود میکروفون را باز کرد، نه تصویر را.»
اپلای کردن با دلار ۴۰ هزار تومانی
به همه‌ی این‌ها باید افزایش قیمت دلار را هم اضافه کرد. دانشجوها برای اینکه شانس قبولی خود را بالا ببرند دست کم برای چهار پنج دانشگاه درخواست می‌فرستند، در حالی که هزینه‌ی اپلیکیشن دانشگاه‌ها برای یک دانشجوی ایرانی روز به روز بیشتر می‌شود. ستاره برای دو دانشگاه حدود هفت میلیون تومان هزینه اپلیکیشن داده است.
افزایش قیمت دلار و هزینه‌های مهاجرت شکل مهاجرت دانشجوها را در این سال‌ها تغییر داده است. بر اساس اطلاعات آخرین سالنامه مهاجرت ایران، هزینه‌ها باعث افزایش جمعیت دانشجویان ایرانی در مقاصد نوظهوری مثل ترکیه، روسیه و مجارستان شده است. جمعیت دانشجویان ایرانی در ترکیه در سال ۲۰۲۰ هشت برابر سال ۲۰۱۰ است.
امسال هزینه‌ی ترجمه مدرک هم بالا رفت و همچنین دانشجوها با ابلاغیه‌ی جدید وزارت علوم برای افزایش هزینه‌ی آزادسازی مدرک روبرو شدند.
افزایش چند برابری هزینه آزادسازی با وجود آیین‌نامه جدید امیدهای زیادی را از بین برد. بر اساس آمار سازمان امور دانشجویان از بهمن ۱۳۹۵ تا اواخر مهر ۱۴۰۱ در مجموع بیش از ۳۵۰ هزار نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های کشور به این سازمان درخواست لغو تعهد خدمت آموزش رایگان داده‌اند. از این میان ۴۱ درصد از طریق انجام کار و پرداخت، ۳۶ درصد از طریق پرداخت مستقیم، ۱۸ درصد از طریق نامه عدم کاریابی و ۳ درصد از طریق سابقه کار درخواست خود را به سازمان امور دانشجویان ارائه کرده‌اند.
بر این اساس ۷۷ درصد از دانشجویان از طریق پرداخت مستقیم یا پرداخت و سابقه بیمه مدرک خود را آزاد می‌کنند که نشان می‌دهد این ابلاغیه بر سرنوشت آن‌ها تاثیر گذار است. همچنین ممکن است باعث بی‌میلی به تحصیل دانشگاهی در ایران و مهاجرت تحصیلی از دوران دبیرستان شود.
بر اساس آخرین سالنامه رصدخانه مهاجرت، ایران رتبه ۱۷ را بین کشورهای اصلی دانشجوفرست در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ داشته. در سال ۲۰۲۰ بیش از ۶۶ هزار ایرانی مهاجرت تحصیلی داشتند که نسبت به سال ۲۰۰۰ تقریبا چهار برابر شده است. این سالنامه نتیجه می‌گیرد که بخش زیادی از افزایش جمعیت دانشجویان به افزایش فشارهای منفی و واکنشی به وضعیت رو به افول کشور طی یک دهه گذشته مرتبط است.
بدتر شدن شرایط اقتصادی به عنوان مانعی برای مهاجرت تحصیلی دانشجویان ایرانی عمل کرده است. مانعی که در صورت بهبود شرایط می‌تواند دانشجویان بیشتری را به جمعیت فعلی دانشجویان ایرانی در خارج از کشور اضافه کند. دانشجویانی که همین شرایط آن‌ها را متمایل به ماندن بعد از تحصیلات در کشور مقصد می‌کند. آخرین داده‌ها نشان می‌دهند که میل به ماندن دانشجویان ایرانی دکتری در امریکا از ۸۵ درصد در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۹۲ درصد در سال ۲۰۲۰ رسیده و رتبه دوم میل به ماندن را دارند.
محدودیت‌های اینترنت در عین اینکه دانشجویان را در مسیر رفتن با مشکلاتی بیش از قبل روبرو کرده، خودش عاملی است برای گریز از اینجا. از کشوری که حتی دسترسی به یک جست‌وجوی ساده در گوگل هم با وجود فعال شدن اجباری حالت جست‌وجوی امن پر دردسر است. چه برسد به کار علمی و تحقیقی که نیاز به دسترسی به منابع مختلف دارند. دسترسی به آن‌ها با فیلترینگ گسترده، فیلترشکن‌های از کار افتاده و سرعت پایین طاقت‌فرساست.
محمد عبداللهی استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به تازگی به ایسنا گفته قطعی اینترنت ده برابر آسیبی که به اقتصاد می‌زند، برای دانشگاهیان ضرر دارد. به گفته‌ی او سایت‌های اطلاع‌رسانی و شبکه‌های اجتماعی کمک زیادی به علم می‌کنند و «قطع کردن اینترنت مثل این است که ماهی را از دریا بگیریم و بگذاریم کمی بی‌اکسیژنی تجربه کند و بعد آن را به آب برگردانیم، این ماهی زنده می‌ماند اما دچار آسیب جبران‌ناپذیر می‌شود.»
