مدیتیشن هزاران سال است که در فرهنگ‌های مختلف جهان انجام می‌شود و تقریباً تمام آیین‌ها سنت استفاده از اعمال مراقبه‌ای دارند. در گذشته از مدیتیشن غالباً برای اهداف مذهبی استفاده می‌شد؛ اما اکنون بسیاری از افراد آن را مستقل از هرگونه اعتقادات مذهبی یا معنوی باور دارند و انجام می‌دهند. امروزه از مدیتیشن به‌عنوان یک روش روان‌درمانی استفاده می‌شود. در ادامه این مطلب از پلاس وی شما را با مدیتیشن و فواید و روش‌های مختلف انجام آن آشنا می‌کنیم.
مدیتیشن چیست؟
مدیتیشن، مراقبه، درون‌کاوی یا درون‌پویی در واقع مهارت کار با ذهن است. مدیتیشن عملی است که در آن فرد برای پرورش توجه و آگاهی و دستیابی به وضعیتی روان، آرام و پایدار از نظر روحی، از روشی مانند ذهن‌آگاهی یا تمرکز ذهن روی یک شیء، فکر یا فعالیت خاص استفاده می‌کند. هدف اصلی مدیتیشن تقویت ذهن هشیار و افزایش آگاهی است تا بتوانید با استفاده از ذهنتان خود را درک کنید، کنترل بهتری روی ذهن و بدن خود داشته باشید و به هوش بالاتر دسترسی پیدا کنید. تمام این موارد در نهایت به رشد فردی، افزایش آرامش، بهبود کیفیت زندگی و تعامل با محیط اطراف منجر خواهد شد.
مدیتیشن از آنچه فکر می‌کنید ساده‌تر است. در هر مکان، زمان و شرایطی میتوانید مدیتیشن کنید. ذات مدیتیشن آگاهی و هشیاری است؛ هشیاری بدین معنی که باید از افکار، احساسات و رؤیای خود آگاه باشید. اینکه الان این مقاله را می‌خوانید و به کار خود واقف هستید، هشیاری است. اکثر مردم فکر می‌کنند مدیتیشن بسیار سخت است و برای انجام آن باید مانع افکار خود شویم و صدای ذهن خود را خاموش کنیم؛ اما در اصل برای این کار نیازی به جلوگیری از افکار و ایجاد تمرکز خاص نیست؛ این اشتباهی است که اکثر ما را از مدیتیشن دور کرده. مسلماً هنگام شروع مدیتیشن افکار مختلف به ذهن ما هجوم می‌آورند. به مرور زمان و ممارست در مدیتیشن صدای افکارمان کمرنگ‌تر می‌شود؛ به‌گونه‌ای که فراموش می‌کنیم روزی این صدا مانعی برای انجام مدیتیشن برای ما بود. به یاد داشته باشید که شنیدن این صداها کاملاً عادی است و هرگز دلیلی بر این نیست که مدیتیشن برای شما ساخته نشده است! برای مثال، یکی از تکنیک‌های پایه مدیتیشن، تکنیک تنفس است. تا زمانی که نفس می‌کشید، میتوانید از تنفستان آگاه باشید. برای تنفس نیاز به مکان و زمان خاصی نیست؛ بنابراین مدیتیشن هم وابسته به زمان و مکان خاصی نیست. شما میتوانید به اندازه‌ی یک دم و بازدم به تنفستان دقت کنید؛ این یک مدیتیشن یک‌ثانیه‌ای و مؤثر است.
چگونه مدیتیشن کنیم؟
ما نمی‌توانیم افکار و احساسات خود را مسدود کنیم و در اصل، در مدیتیشن به افکار و احساسات خود نیاز داریم. آنچه در مدیتیشن اهمیت دارد این است که آیا شما به «میمون ذهن» خود گوش می‌دهید یا آن را به حال خود رها می‌کنید. میمون ذهن همواره در حال وراجی، پرش از یک شاخه به شاخه دیگر و باعث آشفتگی ذهن است. برای کنار آمدن با میمون ذهن که گاهی رئیس ما می‌شود، نیازی نیست پای حرف‌هایش بنشینیم و از آن اطاعت کنیم یا راه جنگ را با آن در پیش بگیریم. ما ازطریق مدیتیشن سعی می‌کنیم با میمون ذهنمان آشتی کنیم. برای آشتی کردن، دادن «موز» به این میمون کار درستی نیست؛ بلکه راه درست این است که آن را به‌دنبال کاری بفرستیم؛ اما چگونه می‌توان میمون ذهن را به انجام کاری مجبور کرد؟ با مدیتیشن!
با سپردن کار به میمون ذهن، یک شرایط برد-برد ایجاد می‌کنید که در آن هر دو خوشحال هستید؛ میمون از کار داشتن و شما از ریاست خشنود خواهید بود. در این حالت که شما کارفرما و میمون ذهن کارگر است، از دست آن رها می‌شوید؛ اما هرگز قانون آهستگی و پیوستگی را فراموش نکنید؛ بنابراین در ابتدا باید به میمون ذهن کارهای جزئی و کوتاه‌مدت بدهید. یکی از ساده‌ترین کارها و روش‌های مدیتیشن، آگاهی از تنفس است؛ پس از میمون ذهن خود بخواهید به تنفستان نظارت کند. میمون ذهن از این پیشنهاد استقبال خواهد کرد. مطمئناً طی این زمان در پس‌زمینه ذهن شما افکار متفاوتی رژه خواهند رفت؛ اما تا زمانی که کنترل تنفستان را از دست ندهید، آمدوشد این افکار اهمیتی ندارد. برای این کار حتی به تمرکز شدید نیاز ندارید، میتوانید به یک یا دو دم و بازدم خود توجه کنید. به همین سادگی میتوانید در هر زمان و مکان که اراده کنید، وارد دنیای مدیتیشن شوید.
انواع مدیتیشن
مدیتیشن به اشکال مختلفی انجام می‌شود که بسیاری از این روش‌ها با هم اشتراک دارند. اگر به مدیتیشن علاقه دارید اما نمی‌دانید از کجا شروع کنید، ابتدا با اصول اولیه آن آشنا شوید و سپس با امتحان کردن انواع مختلف آن، گزینه مناسب را پیدا کنید. انواع مختلف مدیتیشن عبارت‌اند از:
مدیتیشن ذهن‌آگاهی: فرایندی است که طی آن باید کاملاً با افکار خود شفاف باشید، در لحظه حضور داشته باشید و به آنچه در اطراف می‌گذرد، واکنش نشان ندهید.
مدیتیشن متعالی (تی‌ام): یک تکنیک ساده است که در آن فرد، یک کلمه یا صوت ساده را که مانترا نامیده می‌شود، در طول زمانِ مدیتیشن با خود تکرار می‌کند تا افکارش را متمرکز کند و به آرامش برسد.
مدیتیشن مانترا: از یک کلمه، فکر یا عبارت آرام‌بخش تکراری برای جلوگیری از حواس‌پرتی استفاده می‌کند و تمرکز روی مانترا صورت می‌گیرد. یکی از معروف‌ترین مانتراها، واژه‌ی «اُم» است که معنای خاصی ندارد؛ اما برخی معتقد هستند که این آوا برگرفته از صدای ناشی از انفجار بزرگ در ابتدای خلقت و سرآغاز زندگی دنیوی و به‌نوعی فراخواندن قدرت حاکم بر این جهان است. علاوه بر مانتراهای معروف و قدیمی می‌توان از هر واژه یا جمله‌ای که حالتان را بهتر می‌کند، استفاده کنید.
مدیتیشن هدایت‌شده: یک تکنیک مدیتیشن است که در آن تصاویر ذهنی یا موقعیت‌هایی که برایتان آرامش‌بخش هستند ایجاد یا از کمک استاد و راهنما استفاده می‌کنید یا به پادکست‌ها و فایل‌های صوتی گوش می‌دهید.
مدیتیشن ویپاسانا: یک فرم باستانی هندی است. ویپاسانا به معنای دیدن چیز‌های واقعی است.
مدیتیشن متا یا مدیتیشن عشق و مهربانی: مراقبه‌ای است که آرزوهای خوب را به سمت دیگران هدایت می‌کند.
مدیتیشن چاکرا: مجموعه‌ای از تکنیک‌های آرام‌سازی و بر ایجاد تعادل و رفاه در چاکراها (هفت مرکز انرژی و قدرت معنوی در بدن) متمرکز است.
مدیتیشن یوگا: یک تمرین باستانی هندی است که در آن یک سری حالت‌ها و تمرینات تنفسی کنترل‌شده برای تقویت انعطاف‌پذیری و آرامش ذهن انجام داده می‌شود.
نکته حائز اهمیت در انجام مدیتیشن این است که هرگز نباید روی انتخاب جزئیات یا روش‌های مختلف حساسیت به خرج بدهید. انواع مدیتیشن نهایتاً شما را به سمت آگاهی و حال خوب هدایت خواهند کرد.
روش انجام مدیتیشن
کسانی که تجربه‌ی مدیتیشن ندارند، ممکن است با دیدن روش‌ها و انواع مختلف مدیتیشن‌ها احساس سردرگمی کنند یا مأیوس شوند؛ اما اگر اصول اولیه مراقبه را بدانید، میتوانید به‌راحتی آن را اجرا کنید. برای روشن شدن ماجرا تمرین ساده زیر را انجام بدهید:
- دست چپ خود را بالا بیاورید و کمی مکث کنید. سپس دقت کنید که چه حسی در دستتان وجود دارد؟ آیا گرما یا سرمای هوا را روی پوستتان حس می‌کنید؟ آیا در دستتان احساس درد دارید؟ آیا هیچ چیز خاصی حس نمی‌کنید؟
- حالا دستتان را پایین بیاورید. آیا احساس راحتی می‌کنید؟
تمام احساسات مانند درد، رهایی، گرما و سرما و حتی نداشتن هیچ احساسی در مبحث آگاهی قرار می‌گیرند. در طی مدیتیشن باید با آگاهی خود ارتباط بگیرید؛ فرقی نمی‌کند این آگاهی از احساسات و افکار مثبت باشد یا منفی یا حتی خنثی. تمرین ساده بالا نیز نوعی مدیتیشن است که برای لحظه‌ای حواس شما را به بدن و احساساتتان جلب می‌کند.
در ادامه یکی از روش‌های رسمی مدیتیشن را توضیح خواهیم داد. در نظر می‌گیریم که میخواهید به‌صورت روتین این کار را انجام بدهید و از فواید آن استفاده کنید؛ بنابراین دانستن و رعایت اصول اولیه مدیتیشن ایده خوبی است.
- برای شروع یک مکان آرام یا جایی که دوست دارید، انتخاب کنید. بهتر است این مکان به مکان خاص شما برای مدیتیشن تبدیل شود؛ اما اگر این امکان وجود نداشت، هر مکان ساکتی مناسبی خواهد بود. سعی کنید لباس راحت و تمیز به تن داشته باشید تا هنگام مدیتیشن تمرکزتان به آن‌ها معطوف نشود.
- حالت رسمی نشستن در مدیتیشن، نشستن در حالت نیلوفری یا چهارزانو بالا است که در آن هر پا روی ران مخالف قرار می‌گیرد. حالت نیلوفری یک آسانای باستانی یوگا است. اگر نشستن در حالت نیلوفری کامل برایتان ممکن نیست، میتوانید حالت نیمه نیلوفری و ربع نیلوفری را امتحان کنید. در کل هر نوع نشستنی که موجب برهم خوردن تمرکز شما نشود، مناسب خواهد بود؛ فقط باید دقت کنید در هر حالتی که می‌نشینید، ستون فقرات خود را صاف نگه دارید تا دچار خواب‌آلودگی نشوید و هشیاری‌تان را از دست ندهید.
- به حالت دست و انگشتان، مودرا می‌گویند که بیشتر جنبه نمادین و تشریفاتی دارد. مودراهای مختلفی در مدیتیشن وجود دارد که میتوانید به‌دلخواه یکی را انتخاب کنید. متداول‌ترین مودرا، چسباندن انگشت شست و اشاره به یکدیگر است که گفته می‌شود عملکرد ذهنی و تمرکز را تقویت و به کنار آمدن با عصبانیت، غم و اندوه کمک می‌کند.
- چشم‌هایتان را به‌آرامی، درست مانند زمانی که میخواهید بخوابید، ببندید. به پلک‌هایتان فشار نیاورید.
- حالا باید بدن خود را آرام کنید. از سرتان شروع و به ترتیب عضلات صورتتان را ریلکس کنید. سپس گردن و شانه‌ها را شل کنید و هرگونه تنشی که در بدنتان حس می‌کنید، آزاد کنید. پس از شل کردن اندام‌های بالاتنه، اندام‌های پایین‌تنه خود را از تنش رها کنید. همچنان ستون فقرات را صاف نگه دارید. کمی گردن را به جلو خم کنید تا وزن سر روی آن بیفتد؛ بدین ترتیب اجازه بدهید اعضای بدنتان یکی پس از دیگری ریلکس و از تنش رها شوند.
- ذهنتان را از وجود جسمتان آگاه کنید و سپس درحالی‌که بدن در حالت استراحت قرار دارد، به احساسات و افکار خود گوش کنید و سعی کنید از وجود آن‌ها آگاه شوید. اجازه بدهید احساسات و افکارتان جریان پیدا کنند. سعی نکنید آن‌ها را فیلتر کنید؛ آگاهی از احساسات منفی به اندازه احساسات مثبت اهمیت دارد. برای چند لحظه در این آگاهی بمانید.
- اکنون میتوانید آگاهی خود را به خارج از بدنتان گسترش بدهید. برای چند لحظه به محیط اطراف خود دقت کنید و به صداها گوش فرا بدهید.
- حال آگاهی خود را گسترده‌تر کنید. فضای اطراف و بالای خود را احساس کنید. تمام پدیده‌های اطراف ما در این فضا اتفاق می‌افتند، آن را تغییر می‌دهند و نهایتاً به همین فضا برمی‌گردند. مثل ابرها که در فضا به وجود می‌آیند در آن می‌مانند و سپس در همان ناپدید می‌شوند.
- در مرحله بعد از ابرها فراتر بروید و از فضای نامحدود و در تمام جهات آگاهی پیدا کنید.
- در آخر به‌آرامی چشمانتان را باز کنید. در لحظه حضور پیدا کنید، یک نفس عمیق بکشید و برای چند لحظه به ذهنتان اجازه استراحت بدهید.
در حالت کلی، زمانی که میخواهید بدون مقدمه‌چینی مدیتیشن کنید، مراحل زیر را دنبال کنید:
- روی زمین یا صندلی بنشینید. بدن را بدون تحرک و ستون فقرات را صاف نگه دارید.
- چشم‌هایتان را ببندید.
- به‌صورت طبیعی نفس بکشید و سعی نکنید تنفستان را کنترل کنید. با هر دم اکسیژن را ازطریق بینی وارد شش‌ها و در هر بازدم هوا را ازطریق دهان خارج کنید.
- حواس خود را روی تنفستان متمرکز و توجه کنید که چگونه بدن با هر دم و بازدم، تکان می‌خورد. بدون سعی در دخالت و کنترل تنفستان به حرکت قفسه سینه، شانه‌ها و شکم توجه کنید. در این حین با افکاری که به ذهنتان می‌آیند، نجنگید و اگر به واسطه آن‌ها تمرکز خود را از دست دادید، دوباره توجهتان را به تنفس خود معطوف کنید.
برای شروع استفاده از فایل‌های صوتی که در آن قدم‌به‌قدم شما را برای مدیتیشن راهنمایی می‌کنند، توصیه می‌شود. برای نتیجه مطلوب و ایجاد عادت، بهتر است تمرین مدیتیشن خود را از ۲ تا ۵ دقیقه شروع کنید و به مرور زمان به مدت آن بیفزایید.
پس از انجام مدیتیشن باید حس سبکی و آرامش را تجربه کنید؛ اما اگر در جلسات اولیه این اتفاق برای شما نیفتاد، عجول و قضاوتگر نباشید؛ در عوض کمی به خودتان فرصت بدهید.
فواید مدیتیشن
مدیتیشن فرایند آموزش ذهن برای تمرکز و تغییر مسیر افکار است. افزایش افرادی که با انجام مدیتیشن متوجه تأثیر مطلوب آن شده‌اند باعث محبوبیت بیشتر آن شده است. برای اثبات و یافتن فواید مدیتیشن مطالعات زیادی انجام گرفته که نتایج آن فواید زیر را نشان داده‌اند:
کاهش استرس: استرس روحی و جسمی باعث افزایش سطح هورمون استرس یا کورتیزول می‌شود. در پی افزایش هورمون کورتیزول اثرات جانبی مخربی مانند ترشح مواد شیمیایی التهابی به نام سیتوکین ایجاد می‌شوند. این تأثیرات می‌توانند باعث اختلال در خواب و افزایش افسردگی، اضطراب، فشار خون، خستگی و مه‌مغزی شود. در یک مطالعه ۸ هفته‌ای، انجام مدیتیشن ذهن‌آگاهی توانست پاسخ التهاب ناشی از استرس را کاهش بدهد. علاوه بر این، تحقیقات نشان داده که مدیتیشن ممکن است علائم شرایط مرتبط با استرس از جمله سندرم روده تحریک‌پذیر، اختلال استرس پس از سانحه و فیبرومیالژیا را بهبود ببخشد.
کنترل اضطراب: به‌دنبال کاهش استرس با مدیتیشن، اضطراب نیز کاهش می‌یابد. نتیجه متاآنالیز حدود ۱۳۰۰ بزرگ‌سال نشان داد که مراقبه ممکن است اضطراب را کاهش بدهد. هرچه سطح اضطراب در افراد بالاتر باشد، تأثیر مدیتیشن بیشتر خواهد بود. یک مطالعه نشان داد که ۸ هفته مراقبه ذهن‌آگاهی به کاهش علائم اضطراب در افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر و افزایش بهبود واکنش استرسی و مقابله با اضطراب کمک می‌کند. مطالعه دیگری که روی ۴۷ فرد مبتلا به درد مزمن صورت گرفت، نشان داد که تکمیل یک برنامه مدیتیشن ۸ هفته‌ای منجر به بهبود محسوس افسردگی، اضطراب و درد می‌شود.
علاوه بر این برخی تحقیقات نشان می‌دهد که انواع تمرینات ذهن‌آگاهی و مدیتیشن ممکن است سطح اضطراب را کاهش بدهند؛ به‌عنوان مثال یوگا به کاهش اضطراب افراد کمک می‌کند. احتمالاً مفید بودن یوگا در کاهش اضطراب به دلیل ترکیب تمرین مدیتیشن و فعالیت بدنی است.
کنترل درد: درک شما از درد به حالت ذهنی شما مرتبط است؛ در شرایط استرس‌زا ممکن است درد بیشتر از مواقع دیگر حس شود. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده از مدیتیشن در برنامه روزمره می‌تواند برای کنترل درد مفید باشد. بررسی ۳۸ مطالعه در این زمینه نشان داد که مدیتیشن ذهن‌آگاهی می‌تواند باعث کاهش درد، بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم افسردگی در افراد مبتلا به درد مزمن شود. افرادی که مدیتیشن انجام می‌دهند درمقابل افرادی که مراقبه نمی‌کنند، در شرایط درد یکسان بهتر با آن کنار می‌آیند و کمتر احساس درد می‌کنند.
کاهش فشار خون: فشار خون بالا به مرور زمان باعث می‌شود قلب برای پمپاژ خون بیشتر تلاش کند و درنتیجه، عملکرد ضعیفی داشته باشد. یک متاآنالیز از ۱۲ مطالعه که در آن حدود ۱۰۰۰ شرکت‌کننده ثبت نام کرده بودند، نشان داد که مدیتیشن به کاهش فشار خون کمک می‌کند. مدیتیشن برای داوطلبان مسن و کسانی که قبل از مطالعه فشار خون بیشتری داشتند، مؤثرتر بود.
به نظر می‌رسد مدیتیشن با ریلکس کردن سیگنال‌های عصبی هماهنگ‌کننده عملکرد قلب، تنش رگ‌های خونی و واکنش ستیز یا گریز که باعث افزایش هشیاری در شرایط استرس‌زا می‌شود، فشار خون را کنترل می‌کند.
بهبود سلامت عاطفی: برخی از انواع مدیتیشن می‌توانند احساسات و اعمال مثبت ما را نسبت به خود و دیگران افزایش بدهند. مدیتیشن متا یا عشق و مهربانی باعث ایجاد افکار و احساسات مهربانانه نسبت به خود می‌شود. ازطریق این تمرینات، مردم می‌آموزند که این مهربانی و بخشش را در خارج از خود گسترش بدهند و آن را میان دوستان، آشنایان و درنهایت دشمنان خود تقسیم کنند.
افزایش بازه تمرکز: مراقبه مانند بلند کردن وزنه برای تمرکز است و به افزایش قدرت و استقامت توجه کمک می‌کند. یک مطالعه نشان داد افرادی که به پادکست‌های مدیتیشن گوش می‌دهند، توجه و دقتشان هنگام انجام کار بالا می‌رود. مطالعه مشابه دیگر نشان داد افرادی که به‌طور منظم مدیتیشن می‌کنند، در انجام کارهای بصری عملکرد بهتری دارند و نسبت به افراد بدون تجربه‌ی مراقبه، از توجه بیشتری برخوردار هستند. مدیتیشن روزانه حتی با مدت‌زمان بسیار کوتاه، می‌تواند مفید باشد. یک مطالعه نشان داد که ۸ هفته مدیتیشن برای ۱۳ دقیقه در روز باعث افزایش توجه و حافظه می‌شود.
علاوه بر موارد بالا مدیتیشن به کاهش افسردگی، بهبود خواب با افزایش سروتونین (پیش ماده ملاتونین) و ملاتونین (هورمون خواب)، کاهش ضربان قلب و ... کمک می‌کند. همچنین گزارش شده است که افراد با روی آوردن به مدیتیشن توانسته‌اند افکار مخرب از جمله خودکشی را از بین ببرند.
مدیتیشن صبحگاهی
اگر روز خود را با مدیتیشن صبحگاهی آغاز کنید، میتوانید کارهایتان را با آگاهی، هشیاری و بیداری کامل انجام بدهید. با انجام تمرین منظم صبحگاهی، آرامش روانی و روابط شادتری تجربه خواهیم کرد. با توجه به شرایط فعلی زندگی، بسیاری از مردم ممکن است در روز استرس و فشار زیادی تحمل کنند. مدیتیشن می‌تواند به ما کمک کند زندگی شخصی و کاری خود را با مهارت بیشتری مدیریت کنیم.
وقتی با مدیتیشن صبحگاهی به آرامش و تسلی خاطر دست یافتید، دیدگاهتان تغییر می‌کند و ممکن است احساس مثبت‌تری نسبت به خود و روزی که در پیش رو دارید، داشته باشید.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ روی ۳۰۰ فرد موفق انجام شد، نشان داد که یکی از مهم‌ترین بخشهای روزانه آن‌ها، انجام یک روال صبحگاهی انعطاف‌پذیر است. امکانات یا محیط اطراف همیشه تحت کنترل نیستند؛ خصوصاً هنگام سفر و به وجود آمدن برنامه‌های غیر قابل پیش‌بینی. مدیتیشن صبحگاهی کاری است که می‌توان آن را همه جا انجام داد. شما میتوانید این کار را در تختخواب، خودرو، طول مسیر یا درحالی‌که منتظر آماده شدن صبحانه هستید انجام بدهید. مراقبه صبحگاهی می‌تواند پایه و اساس روز شما را تشکیل بدهد؛ عملی که همیشه میتوانید به آن اعتماد کنید تا شما را به آرامش جسمی و ذهنی برساند.
بسته به مکان و زمانی که دراختیار دارید میتوانید نوع مدیتیشن صبحگاهی خود را انتخاب کنید. این مدیتیشن می‌تواند تمرکز روی تنفس، اسکن بدن یا گوش دادن به افکار و احساساتتان باشد.
- مثل همیشه با همان روتین مدیتیشن، شروع می‌کنیم. چشم‌های خود را می‌بندیم، با نظارت روی چند دم و بازدم از وجود خودمان آگاه می‌شویم. سپس می‌توانیم تنها تنفس خود را بشماریم و اجازه بدهیم با هر بازدم انرژی‌های منفی از بدنمان خارج و با هر دم هوای تازه وارد بدنمان شود یا می‌توانیم به احساسات و صدای بدنمان گوش بدهیم. به افکار و احساسات، بدون فیلتر و بدون قضاوت اجازه‌ی بیان شدن می‌دهیم.
- در انتها دوباره به تنفس بازمی‌گردیم و به‌آرامی چشم‌هایمان را باز می‌کنیم.
توجه داشته باشید که انتخاب نوع مدیتیشن صبحگاهی کاملاً دلخواه است و به خودتان بستگی دارد. اگر دوست داشته باشید میتوانید صبح خود را با مدیتیشن مانترا شروع کنید یا به صداهای اطراف گوش فرا دهید.
یکی از جالب‌ترین مدیتیشن‌های صبحگاهی، مدیتیشن دوش آب است. میتوانید هنگام دوش صبحگاهی چشم‌های خود را ببندید و روی صدای آب، قطرات آب که روی پوستتان می‌نشینند و احساسی که در شما به وجود می‌آورند، تمرکز کنید.
مدیتیشن قبل از خواب
۳۵ الی ۵۰ درصد بزرگ‌سالان با مشکل بی‌خوابی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. مشکل خواب بسیاری از افراد مربوط به استرس است. استرس می‌تواند باعث ایجاد اضطراب و تنش شود و به خواب رفتن را سخت‌تر کند. مدیتیشن ممکن است به داشتن خواب بهتر کمک کند. مراقبه به‌عنوان یک روش آرام‌سازی می‌تواند ذهن و بدن را ساکت کند و آرامش درونی را افزایش بدهد. انجام مدیتیشن قبل از خواب می‌تواند با ایجاد آرامش به کاهش بی‌خوابی و مشکلات خواب کمک کند.
یک مطالعه که در سال ۲۰۱۵ منتشر شد، تأثیرات مدیتیشن ذهن‌آگاهی ۴۹ بزرگ‌سال با مشکلات خواب متوسط را مورد بررسی قرار دارد. شرکت‌کنندگان به دو دسته تقسیم شدند و طی ۶ هفته، به یک دسته مدیتیشن قبل از خواب و به دسته دیگر آموزش بهداشت خواب اختصاص داده شد. در پایان مطالعه، گروه مدیتیشن نسبت به گروه بهداشت خواب علائم کم‌خوابی و خستگی کمتری در روز تجربه می‌کردند.
بهترین نوع مدیتیشن قبل از خواب، مدیتیشن ذهن‌آگاهی یا تمرکز روی تنفس است. میتوانید بر حسب علاقه خود از هر روشی که دوست دارید، استفاده کنید.
مدیتیشن کندالینی
مدیتیشن کُندالینی روشی برای هدایت انرژی و رهایی از استرس است. کندالینی در زبان سانسکریت به معنی مار پیچ‌خورده است. براساس تئوری مراقبه کندالینی، انرژی زندگی در پایه ستون فقرات یعنی در چاکرای ریشه قرار دارد و مانند مار دور آن پیچیده است. مدیتیشن کندالینی برای بیداری کندالینی انجام می‌شود. میتوانید برای بیدار کردن این انرژی از ترکیب تکنیک‌های زیر استفاده کنید:
- مانترا (عبارات)
- تنفس عمیق
- مودرا (حرکات دست)
- حرکات بدنی
گفته می‌شود این تمرینات که بیش از هزار سال قدمت دارند، انرژی خاموش بدن را برمی‌انگیزد و آن را در امتداد چاکراها که مراکز انرژی بدن هستند به حرکت درمی‌آورند تا نهایتاً آن را از چاکرای هفتم یا چاکرای تاج که در سر قرار دارد، به بیرون بفرستند. این آزادسازی انرژی باعث تعادل درونی، بیداری و آگاهی می‌شود.
ازآنجاکه انجام این مدیتیشن و تنفس‌های موجود در آن پیچیده‌تر از انواع دیگر مراقبه است، اگر مبتدی هستید مدیتیشن‌های دیگری را امتحان کنید یا از یک راهنما و معلم کمک بگیرید. برای انجام مدیتیشن کندالینی مراحل زیر را دنبال کنید.
۱. لباس راحت به تن کنید و در مکان مناسب با ستون فقرات صاف بنشینید.
۲. کف دست‌هایتان را مقابل سینه به هم بچسبانید و چشمانتان را به گونه‌ای ببندید که باریکه‌ای از نور برایتان قابل مشاهده باشد.
۳. توجهتان را به چاکرای ششم یا چشم سوم متمرکز کنید. این چاکرا میان پیشانی و موازی با ابروها قرار دارد. چشمان خود را بسته نگه دارید و نگاهتان را به فضای مرکز پیشانی خیره کنید.
۴. از مانترا استفاده کنید. مانتراها که به جهت‌گیری تمرکز کمک می‌کنند، یکی از اجزای مهم مراقبه کندالینی هستند. از مانترایی که برایتان خوشایندتر است استفاده کنید و تا زمانی که مبتدی هستید، زیاد سخت نگیرید. مانترا را با صدای بلند تکرار کنید یا اگر دوست دارید، آن را برای خودتان زمزمه کنید.
۵. اکنون وقت استفاده از مودرا یا موقعیت دست‌ها و انگشتان است. مودرای مورد نظر خود را انتخاب و اجرا کنید.
۶. تنفس خود را به بخشهای مساوی تقسیم کنید. به جای اینکه یک استنشاق طولانی‌مدت ۴ ثانیه‌ای و به‌دنبال آن یک بازدم طولانی انجام بدهید، هر دم و بازدم را به چهار قسمت تقسیم کنید؛ به عبارت دیگر، ۴ بار نفس بکشید، بدون اینکه در این بین نفس خود را بیرون بدهید. سپس در ۴ بخش نفس خود را بیرون بدهید. با هر بار دم و بازدم، شکم را به سمت ستون فقرات بکشید.
۷. هرگاه حواستان پرت شد، دوباره به تنفستان برگردید. حتی افراد حرفه‌ای گاهی اوقات تمرکز خود را از دست می‌دهند. هر زمان که متوجه کاهش تمرکزتان شدید، بلافاصله ذهن خود را به تنفستان برگردانید. در صورت ظهور هرگونه فکر سرگردان، آن را تصدیق کنید و سپس بگذارید دور شود.
در طول مدت مدیتیشن این چرخه تنفس را ادامه بدهید. بهتر است یک تایمر تنظیم کنید تا بدانید چه موقع باید آن را متوقف کنید. مدیتیشن را با یک دم عمیق، فشار دادن کف دست‌ها به یکدیگر یا بالا بردن بازوها در هوا و سپس استراحت و بازدم عمیق کامل کنید. یک نفس کامل و عمیق (دم و بازدم) بکشید. همراه با دم دست‌ها را بکشید و بالای سرتان ببرید. سپس با یک بازدم بدن خود را ریلکس و به‌آهستگی چشمانتان را باز کنید.
مدیتیشن با شمع
بیشتر مراقبه‌ها با چشمان بسته انجام می‌شوند و توجه را به درون معطوف می‌کنند. تراتاکا نوعی مدیتیشن است که در آن چشمان خود را باز نگه می‌دارید و نگاه را روی یک نقطه یا یک جسم کوچک متمرکز کنید. غالباً مدیتیشن تراتاکا با یک شمع انجام می‌شود و توجه را به شعله شمع متمرکز می‌کند. مدیتیشن با شمع یا مراقبه خیره شدن به شمع، به جذب انرژی در چشم سوم کمک می‌کند و باعث افزایش تمرکز و بهبود حافظه می‌شود.
ازآنجاکه این مراقبه با چشم باز انجام می‌شود، برای افرادی که در مهار ذهن سرگردان خود مشکل دارند، گزینه مناسبی است. تمرکز روی یک جسم فیزیکی راحت‌تر به نظر می‌آید؛ بنابراین اگر با انواع دیگر مدیتیشن راحت نیستید، بهتر است مراقبه با شمع را امتحان کنید. وقتی نگاهتان به شعله شمع معطوف می‌شود، چیز دیگری نمی‌بینید. این امر باعث می‌شود ذهن شما کاملاً روی شمع متمرکز و هر چیز دیگری در اتاق از آگاهی شما دور شود و در عین حال، هرگونه افکار تهاجمی یا حواس‌پرتی از بین برود. برای شروع مراقبه مراحل زیر را دنبال کنید:
۱. فضای آرام و تاریکی را انتخاب کنید. برای دیده شدن شعله شمع بهتر است نور اتاق کم باشد؛ بنابراین اگر روز است، پنجره‌ها را با پرده بپوشانید. عواملی که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، مانند تلفن و گوشی همراه را خاموش کنید.
۲. برای شمع، یک سطح هم‌تراز با چشمانتان انتخاب کنید. آن را روی سطح قرار بدهید و روشن کنید. دقت کنید که کنار شمع مواد اشتعال‌زا وجود نداشته باشند.
۳. در مکان مورد نظر به فاصله دو قدمی از شمع بنشینید. سعی کنید راحت باشید و به‌گونه‌ای بنشینید که در طی مراقبه بتوانید ثبات و هشیاری خود را حفظ کنید.
۴. به شمع خیره شوید و اجازه بدهید کانون اصلی ذهن شما باشد. حتی اگر احساس حواس‌پرتی یا خستگی کردید، چشمانتان را ثابت نگه دارید. بعد از مدتی ممکن است چشمانتان خسته و اشک‌آلود شوند؛ میتوانید پلک بزنید اما باید ثابت بمانید تا این احساس از بین برود. اگر حواستان پرت شد، توجه خود را دوباره به شعله برگردانید.
۵. همان‌طور که به شمع نگاه می‌کنید، نفس بکشید. با هر دم روی دنباله نوری که به سمت شما جریان دارد تمرکز کنید. با گذشت زمان، اتاق اطراف شما محو خواهد شد؛ تا جایی که تنها از وجود شعله شمع آگاهی خواهید داشت.
۶. وقتی مدیتیشن تمام شد، ۵ دقیقه دراز بکشید و چشمانتان را ببندید. این کار باعث می‌شود ذهن و بدن شما قبل از ادامه روز به آگاهی کامل برگردد.
میتوانید این مدیتیشن را هر روز به مدت ۵ ثانیه یا بیشتر انجام بدهید. از مزایای مدیتیشن با شمع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- این روش به شما کمک می‌کند ذهن خود را آرام کنید.
- یک تمرین عالی است تا ذهنتان آموزش ببینید طبق اراده شما روی یک موضوع یا فکر واحد متمرکز شود.
- بهبود تمرکز می‌تواند در زمینه‌های مختلفی به شما کمک کند.
- مدیتیشن با شمع مانند هر مدیتیشن دیگری باعث آرامش جسمی و روحی می‌شود. با این کار شما آرامش درونی و حتی گاهی اوقات نوعی تغییر هشیاری تجربه خواهید کرد.
مدیتیشن صوتی
مدیتیشن صوتی یا مدیتیشن شنیداری یک روش عالی برای تمرین ذهن‌آگاهی با آگاهی بیشتر از صداهای روزمره در محیط اطراف است. ذهن‌آگاهی، آگاهی معطوف به لحظه است که شامل آگاهی به حواس پنج‌گانه مانند بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی می‌شود. تمرین مدیتیشن صوتی به‌سادگی قابل انجام است و به‌سرعت باعث افزایش تمرکز و توجه به اطراف می‌شود. برای این کار مراحل زیر را دنبال کنید:
۱. مثل همیشه باید روتین مدیتیشن را رعایت کنید. در یک مکان ثابت و صاف بنشینید. اگر دوست دارید چشم‌های خود را ببندید تا حواستان با دیدن اطراف پرت نشود.
۲. اکنون به صداهای اطراف گوش فرا دهید. سعی کنید تمام آنچه می‌شنوید به خاطر بسپارید یا آن‌ها را یادداشت کنید.
۳. بدون قضاوت به تمام صداها گوش بدهید و سعی کنید در مورد خوب یا بد بودن آن‌ها نظر ندهید.
۴. در نهایت چشم‌هایتان را باز کنید.
با این کار از وجود صداهایی که اطراف شما وجود دارند، آگاهی پیدا خواهید کرد. بیشتر مردم معتقدند که برای مراقبه باید به مکانی کاملاً ساکت بروید؛ اما حقیقت این است که برای مراقبه به هیچ شرایط خاصی نیاز ندارید و تمام این‌ها تشریفات هستند. صدا، نور و انواع شلوغی اطراف ما جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی‌مان هستند که مجبوریم با آن‌ها کنار بیاییم؛ نه اینکه آن‌ها را دور بزنیم یا از آن‌ها فرار کنیم. مدیتیشن روشی است که به ما در کنار آمدن و مدیریت این آشفتگی‌ها کمک می‌کند. ما باید با مدیتیشن شرایط کنونی را ایده‌آل‌تر کنیم؛ نه اینکه برای انجام یک مدیتیشن بی‌نقص خود را به دردسر بیندازیم و درنهایت از آن پشیمان و مأیوس شویم.
کلام آخر
برای انجام مدیتیشن نباید منتظر پیش آمدن زمان خاص یا بودن در مکان خاصی باشید. همین الان که این مقاله را خواندید، میتوانید تصمیم بگیرید و شروع کنید. در دنیای شلوغی که ما در آن زندگی می‌کنیم، شاید مدیتیشن بهترین و کم‌هزینه‌ترین کاری باشد که بتوانیم برای بهبود کیفیت زندگی و روحیه خود انجام بدهیم. مدیتیشن از توجه شما به وجودتان سرچشمه می‌گیرد. اختصاص دادن دو دقیقه در روز به انجام تمرینات مدیتیشن، پس‌اندازی است که برای حال و آینده خود انجام می‌دهید. با شناختن افکار و احساسات واقعی می‌توان درک بهتری از خود داشت و به خودشناسی و ذهن‌آگاهی رسید. مطمئن باشید که تمام این موارد منجر به رضایت و خوشنودی شما و اطرافیانتان خواهد شد.
درنهایت بازهم تأکید می‌کنم که به خاطر حاضر نبودن لباس مناسب، پیدا کردن حالت نشستن و مودرا و مانترای دلخواه، نبود مکان آرام و ساکت مدیتیشن را در ذهن خود سخت و بزرگ نکنید. وجود این موارد تشریفاتی بد نیست؛ اما مدیتیشن تمرینی است که فقط به شما و حضور شما نیاز دارد.
