احتمالاً در چند ماه اخیر بارها برایمان اتفاق افتاده که قید خرید یک لباس بیشتر، یک گجت جدید یا کالای جذابی را که خیلی مورد نیازمان نبوده بزنیم تا کالای ضروری‌تری بخریم؛ شاید این را هم تجربه کرده باشیم که در میان برندهای مختلف یک کالا، برندی را انتخاب کرده‌ایم که ارزان‌تر باشد. در چندماه اخیر جیب‌مان خالی‌تر شده و توان خریدمان کمتر.
لیست کالاهایی که مردم با وام و اعتبار خریده‌اند نشان می‌دهد این قدرت خرید آن قدر کم شده که از ماکارونی و روغن گرفته تا صابون و پوشک بچه در سبد خرید اقساطی امسال مردم قرار گرفته است. سبد خریدی که قبلاً فقط با گوشی موبایل، لپ‌تاپ، تبلت و گجت‌های دیجیتال پر می‌شد، حالا خوراکی، لباس و محصولات بهداشتی را کنار این کالاها گذاشته و برای خریدشان وام می‌گیرد.
اطلاعاتی که دیجی‌پی، یکی از مجموعه‌های وام‌دهی آنلاین (لندتک)، در اختیار پلاس وی گذاشته نشان می‌دهد در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰ این کالاها به‌ندرت در سبد خرید دریافت‌کنندگان وام دیده می‌شدند اما از فروردین تا آذر ۱۴۰۱ تعدادشان در لیست خرید اقساطی دیجی‌پی بیشتر شده است.
نیازهای اولیه مردم هم با خرید اقساطی تامین می‌شود
لیست ۲۰۰ کالایی که بیشترین فراوانی را در سبد خرید اقساطی کاربران دیجی‌پی داشته‌اند نشان می‌دهد کالاهای ضروری و سوپرمارکتی که به نیازهای اولیه مربوط می‌شوند، امسال نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود چهار برابر بیشتر شده است.
در واقع، سال قبل از ۲۰۰ کالایی که بیشترین انتخاب را از سمت دریافت‌کنندگان اعتبار دیجی‌پی داشته‌اند فقط ۶ کالا از دسته خوراکی، پوشاک، لوازم تحریر و لوازم بهداشتی بوده‌اند، ولی امسال تعدادشان به ۲۳ مورد رسیده است.
در سال گذشته سه کالا از دسته کالاهای بهداشتی در لیست خرید اقساطی مردم حاضر بودند: مایع ظرف‌شویی، ماسک تنفسی و آفتابه مسافرتی. از دسته‌های دیگری مثل پوشاک، خوراکی و لوازم تحریر هم کالاهایی مثل کفش مردانه، پودر قهوه و کاغذ A4 در سبد خرید اعتباری مردم قرار داشتند.
هرچند انتظار داریم مردم با وام‌های ۱۰ تا ۳۰ میلیون تومانی دیجی‌پی یا به طور کلی، اعتبارهای چند میلیونی لندتک‌ها محصولات الکترونیکی یا کالاهای گران‌قیمت بخرند، اما در دو سال گذشته، مردم کالاهای ضروری یا اقلامی را که خیلی هم گران نیستند به‌صورت قسطی خریده‌اند.
بین ۲۰۰ کالایی که بیشترین فراوانی را در سبد خرید اعتباری دیجی‌پی داشته‌اند، ۱۰ درصدشان کالاهای خوراکی، محصولات آرایشی و بهداشتی، لوازم تحریر و پوشاک بوده‌اند. دو مدل روغن نیمه‌جامد، برنج ایرانی، سه مدل ماکارونی، روغن مایع، زعفران، دو مدل روغن سرخ‌کردنی، سمپلینگ پودر قهوه فوری مجموعا ۱۱ کالای خوراکی هستند که در این لیست ۲۰۰تایی قرار دارند.
۶ کالا از دسته محصولات آرایشی و بهداشتی هم در این لیست هستند: خمیردندان، صابون (بسته ۶ عددی)، مایع لباس‌شویی، پد آرایش پاک‌کن، دستمال کاغذی (بسته ۱۰ عددی) و پوشک بچه (بسته ۷۲ عددی).
یک بسته خودکار، دفتر مشق، کاغذ A۴ (بسته ۵۰۰ عددی)، خودکار و پاک‌کن (بسته هشت عددی) لوازم تحریری هستند که مردم با وام دیجی‌پی خریده‌اند. از دسته پوشاک هم وام‌گیرنده‌ها لباس زیر مردانه(جعبه پنج عددی) را در سبد خرید اعتباری خود گذاشته‌اند.
لوازم دیجیتال؛ محبوب‌ترین کالاهای خریده‌شده با وام
هنوز هم اصلی‌ترین کالاهایی که با استفاده از وام این مجموعه لندتک خریداری شده، کالاهای دیجیتال هستند که اصطلاحاً کالای لوکس محسوب می‌شوند. گوشی موبایل، ساعت هوشمند، کنسول بازی، هدفون، لپ‌تاپ و... جزء این گروه هستند که پرتکرارترین کالاها در لیست ۲۰۰تایی دیجی‌پی بوده‌اند.
در این لیست وسایل الکترونیکی و لوازم منزل، مثل سرخ‌کن، دستگاه اسپرسوساز، دریل و... هم آمده که با توجه به قیمت بالای این کالاها و گران‌تر شدن‌شان در چند ماه اخیر عجیب نیست که تمایل به خرید اقساطی‌شان بیشتر شده باشد. در گزارش سال ۱۴۰۰ دیجی‌پی هم محبوب‌ترین دسته‌بندی‌های کالایی خرید اقساطی به‌ترتیب گوشی موبایل، تبلت، لوازم خانگی برقی، لوازم جانبی موبایل و لپ‌تاپ بود.
هرچند با در نظر داشتن تعداد کمتر کالاهای ضروری، مانند خوراک و پوشاک نسبت به کالاهای دیجیتال یا الکترونیکی می‌توان نتیجه گرفت که هنوز اقلام ضروری جزو پرتکرارترین کالاهایی نیستند که قسطی خریده شده‌اند اما افزایش چهار برابری تعداد آن‌ها در سبد خرید کاربران زنگ خطری است که از جیب و کیف پول مردم به گوش می‌رسد.
این نکته هم مهم است که دریافت وام از مجموعه‌های وام‌دهی آنلاین هنوز کاملا فراگیر نشده و تمام اقشار و طبقات جامعه از آن استفاده نمیکنند. طبقه متوسط یا حتی متوسط رو به بالا که آشنایی بیشتری با فضای آنلاین و فناوری دارند با این وام‌ها آشناترند. وقتی امسال افرادی از این طبقات با وامی که گرفته‌اند کالاهای ضروری خریده‌اند، نگرانی درباره طبقات پایین‌تر و ضعیف‌تر اقتصادی بیشتر هم می‌شود.
افزایش ۶۶ درصدی میزان تقاضا برای وام
افزایش تقاضا برای دریافت وام هم نشان می‌دهد نیاز مالی افراد در ۹ ماه اول سال ۱۴۰۱ بیشتر از سال گذشته شده است. امسال، کاربران دیجی‌پی ۶۶ درصد بیشتر از سال قبل تقاضای وام کرده‌اند. این افزایش تقاضا فقط هم به لندتک‌ها محدود نمی‌شود.
معاون بانک مرکزی اواخر آذرماه امسال اعلام کرده بود که در سال جاری میزان پرداخت وام‌های خرد توسط بانک‌ها ۴۰ تا ۴۵ درصد افزایش داشته که طبیعتاً متأثر از افزایش تقاضا برای دریافت وام بوده است. ابوذر سروش در این زمینه به ایسنا گفته بود: «رشد پرداخت تسهیلات خرد زیر ۲۰۰ میلیون تومان حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد طی ۶ تا ۷ ماهه امسال بوده است. باید به این موضوع توجه شود که تقاضا برای تسهیلات زیاد و ظرفیت و منابع بانکی محدود است.»
تعداد درخواست اعتبار از دیجی‌پی در فروردین تا آذر ۱۴۰۰ حدود ۳۱۲ هزار مورد بوده است که امسال به ۵۱۹ هزار و ۴۸۴ درخواست رسیده است؛ یعنی تعداد تقاضا برای دریافت وام از این مجموعه ۲۰۷ هزار و ۳۶۰ مورد بیشتر شده و در طول یک سال ۶۶ درصد افزایش پیدا کرده است.
کاربران تقریبا تمام وامی را که گرفته‌اند، خرج کرده‌اند
اعداد و ارقام نشان می‌دهد در ۹ ماه اول سال ۱۴۰۱، مجموعا بیش از ۴۳۲ میلیارد و ۲۳ میلیون و ۴۷ هزار تومان اعتبار از طریق دیجی‌پی به متقاضیان اختصاص داده شده که از این مبلغ بیشتر از ۴۲۶ میلیارد تومان توسط دریافت‌کنندگان خرج شده و فقط حدود ۶ میلیارد تومان از آن خرج‌نشده باقی مانده است.
این در حالی است که طبق اعلام روابط عمومی دیجی‌پی، در سال ۱۴۰۰ حدود یک‌سوم از کل مبلغی که این مجموعه لندتک به متقاضیان وام داده، در حساب آن‌ها باقی مانده و خرج نشده بود. این تفاوت در میزان استفاده از وام دریافت‌شده می‌تواند نشاندهنده آن باشد که میزان نیاز مردم به مبلغ دریافتی و خرید کالاها در سال جاری افزایش پیدا کرده است.
رشد استفاده مردم از سرویس BNPL از نیمه سال ۱۴۰۱
رقم‌هایی که تا اینجا گفتیم فقط برای وام‌های بلندمدت دیجی‌پی است. سرویس دیگری که این مجموعه برای وام‌دهی ارائه می‌کند سرویس «الان بخر، بعدا پرداخت کن» یا همان BNPL است که مبلغ کمتر و مدت بازپرداخت کوتاه‌تری دارند و برای خرید کالاهای ارزان، مخصوصا کالاهای سوپرمارکتی، گزینه مناسب‌تری هستند. اعداد و ارقام موجود در گزارش دیجی‌پی نشان می‌دهد هرچه از شروع سال ۱۴۰۱ گذشته میزان تقاضا برای BNPL بیشتر شده است.
وام‌های BNPL، که مبالغ کمتر و بازپرداخت کوتاه‌مدتی دارند، برای خرید کالاهای ارزان و به‌ویژه کالاهای سوپرمارکتی مناسب‌تر هستند اما به گفته روابط عمومی دیجی‌پی، آمارها نشان می‌دهد متقاضیان برای خرید همین کالاهای سوپرمارکتی هم وام‌های طولانی‌مدت را انتخاب کرده‌اند که به آن‌ها این امکان را می‌دهد که در بازه زمانی طولانی‌تری، بین ۱۲ ماه تا ۲۴ ماه، اقساط آن را بپردازند.
آمارهای دیجی‌پی از میزان تخصیص این وام‌ها نشان می‌دهد میزان درخواست BNPL از مهرماه امسال جهش قابل ملاحظه‌ای داشته است. با توجه به این که میزان تخصیص وام توسط دیجی‌پی نسبت مستقیم با میزان درخواست از سوی کاربران دارد، افزایش چشمگیر میزان ارائه وام نشان می‌دهد میزان درخواست تسهیلات BNPL از سمت متقاضیان از مردادماه به بعد نسبت به چهار ماه ابتدایی سال افزایش داشته است.
طبق این آمار، میزان تخصیص این نوع وام در فروردین ۱۴۰۱، حدود ۷۰ هزار مورد بوده است، این میزان در اردیبشهت، خرداد و تیرماه به حدود ۱۰ هزار مورد رسیده اما از مردادماه میزان آن اوج گرفته است.
تعداد وام‌های BNPL تخصیص‌یافته به متقاضیان دیجی‌پی در مرداد ۱۴۰۱، نزدیک به ۳۵۰ هزار مورد بوده، این عدد در شهریور به ۳۰۰ هزار مورد کاهش پیدا کرده اما از پاییز دوباره بالا رفته است. دیجی‌پی در مهرماه بیشترین میزان وام BNPL را به متقاضیان تخصیص داده که عددی بیش از ۳۵۰ هزار اعتبار بوده است. در آبان و آذر اما این عدد کاهش نامحسوسی داشته و در حدود ۳۵۰ هزار وام ثابت مانده است.
فهم وضعیت دشوار معیشتی در زمان اوج‌گیری قیمت‌ها موضوعی نیست که به ارائه آمار و ارقام نیاز داشته باشد. همه ما این تنگنای اقتصادی را تجربه می‌کنیم اما گاهی ارقام و اطلاعاتی پیش چشم‌مان قرار می‌گیرد که هم عجیب و باورنکردنی هستند و هم یادمان می‌آورند که وضعیت نامساعدتر از چیزی است که در روتین زندگی ممکن است به آن عادت کرده باشیم.
