مروری بر تاریخچه "سوارکاری در ایران و جهان"
سوارکاری چیست؟
سوارکاری ورزش، هنر و روش هایی است که به سوار شدن و هدایت کردن اسب مربوط می شود. ویژگی این ورزش این است که انسان و مرکب (معمولاً اسب) را متحد می سازد، بنابرین موفقیت اسب و سوارکار به ارتباط و اعتماد و احترامی که آن دو برای یک دیگر قائل اند، بستگی دارد.
تاریخچه
سوارکاری ورزشی بسیار قدیمی است که از دیرباز به منظور جنگیدن یا پیام رسانی به افراد آموزش داده می شد.
تاریخ رام کردن اسب هنوز به درستی شناخته نشده است. باستان شناسان با توجه به قدیمی ترین آثار بر جای مانده از پیشینیان در رابطه با رام کردن اسب ها، معتقدند که اولین اسب های اهلی به بیش از سه هزار سال قبل از میلاد برمی گردند. قبل از آن اسب به منظور تهیهٔ غذا شکار می شده است. البته باستان شناسان در بعضی نقاط از اروپای شرقی دهنه هایی پیدا کرده اند که به شش هزار سال قبل از میلاد برمی گردند. این نشان می دهد که انسان از آن زمان سعی داشته است که اسب را رام کند و از آن بهره ببرد، ولی به دلیل سرعت آن در فرار موفق نشده است. قدیمی ترین آثار در اروپای شرقی، شمال قفقاز و آسیای مرکزی یافت شده اند.
اگرچه اهلی ساختن اسب در مقایسه با حیواناتی چون سگ (نه هزار سال قبل از میلاد) و گوسفند و بز (پنج هزار سال قبل از میلاد) مؤخر بود، با این وجود تحول عظیمی در زندگی انسان به وجود آورد. انسان نه تنها از گوشت و شیر اسب بهره می برد، بلکه برای جابه جایی نیز از او استفاده می کرد. نکتهٔ جالب در این باره این است که مورخان عقیده دارند که مردم قبل از یادگیری چگونه سوار شدن بر اسب، از ارابه استفاده می کردند. آنان برای این فرضیه خود دو دلیل عمده ارائه می کنند:
فسیل های پیدا شده نشان می دهند که اسب های آن دوره برای حمل انسان بسیار کوچک بوده و قد آن ها (بلندی جدوگاه) به بیش از 140 سانتی متر نمی رسید.
قبل از آن که اسب توسط انسان رام شود، مردم از ارابه استفاده می کردند و آن ها را به حیواناتی از چون گاو یا الاغ وحشی می بستند. بستن ارابه به اسب های کوتاه قد خیلی دشوار نبود، در حالی که سوار شدن بر کمر اسب باعث وحشت و رم کردن آن می شد.
برقراری ارتباط با اسب
اولین گام یادگیری سوارکاری، یادگیری ارتباط برقرار کردن با اسب است. سوارکار باید بتواند خلق وخوی اسبی را که قرار است سوار شود درک کند و با او به خوبی ارتباط برقرار کند، تا اسب فرمان های او را بهتر درک کند و انجام دهد. اسب با انسان متفاوت است و همین تفاوت است که باعث جذابیت این رابطه می شود. هرچه بهتر بتوانیم طرف مقابلمان را درک کنیم و یادبگیریم که غرایز او را بفهمیم، رابطه ما بهتر می شود. رفتار پر از ترس اسب مغرضانه نیست، بلکه یک واکنش طبیعی برای حفاظت از خودش است. اگر بتوانیم این احساس را در اسب ایجاد کنیم که ما از او حفاظت می کنیم، به ما اعتماد می کند و دیگر از هر فرصتی برای فرار استفاده نمی کند. با این حال حتی وقتی به ما اعتماد می کند، باز هم اسب حیوانی است که به طور طبیعی در گله به سر می برد. در موقعیت های هراس آور نیز همواره به گله می پیوندد.
سوارکار می تواند از روی حرکات و برخی از اعمال اسب متوجه منظور او شود. حرکات گوش های اسب در این مورد بسیار مؤثر است. به طور مثال، هنگامی که اسب گوش هایش را به سمت جلو می چرخاند و سرش را بالا می گیرد، به این معناست که صدایی او را نگران کرده است و او بادقت در حال پیدا کردن منبع صداست. و یا هنگامی که اسب گوش هایش را در جهات مختلف می چرخاند و حرکت می دهد، به این معناست که با دقت اطرافش را تحت نظر دارد. گوش های مایل به سمت پایین در دو طرف سر اسب، نشان دهندهٔ تسلیم شدن و اطاعت اسب هستند. البته این حالت گوش ها در صورتی که لب ها به سمت پایین افتاده باشند، نشانهٔ خواب آلودگی است. اسبی که گوش هایش را می چرخاند و زبانش را بیرون می آورد، قصد سربه سر گذاشتن و بازی با سوارکار را دارد. اگر اسب گوش هایش را به سمت جلو مایل کند و سرش را کمی خم کند، یعنی به سوارکار (یا هر کس دیگری) اعتماد دارد. اگر گوش هایش را به سم عقب بچرخاند، یعنی چیزی باعث بی اعتمادی یا عصبانیت و ناراحتی او شده است. در صورتی که گوش هایش را به سمت عقب بخواباند، یعنی بسیار خشمگین است و یا این که به شدت ترسیده است. در این صورت اسب می تواند بسیار خطرناک باشد و حمله کند. حرکت سر و پاهای اسب نیز می توانند در درک منظور او کمک کنند. اسبی که سرش را کمی پایین می آورد و ناگهان به شدت تکان می دهد، بدخلقی خود را نشان می دهد. هنگامی که پاهای جلویش را بر زمین می کوبد، عصبانیت یا بی قراری خود را ابراز می کند، در حالی که وقتی اسب پاهای عقبش را بر زمین می کوبد، می خواهد بفهماند که چیزی باعث ناراحتی او شده است (مثالاٌ مگس و...).
شاخه های مختلف سوارکاری
سوارکاری شاخه های متعددی دارد که به طور کلی در دو دسته قرار می گیرند:
مسابقات اسب دوانی
این مسابقات از دوران قدیم در بسیاری از تمدن ها همچون یونان و روم باستان وجود داشته است. مسابقات یورتمه و تاخت از مسابقات رایج اسب دوانی هستند.
مسابقات یورتمه (سوار بر اسب یا ارابه)، که در آن ها هدف نفر اول رسیدن به خط پایان است، بدون این که اسب با سرعت گرفتن شروع به تاختن کند. تاختن اسب باعث حذف شدن سوارکار از دور مسابقه می شود.
سایر مسابقات سوارکاری
شاخه های متعددی در آن جای می گیرند که در آن ها هدف بردن مسابقهٔ دو نیست.
که معمولاً دارای سه مرحله هستند:مرحلهٔ درساژ (که در آن شیوه و جذابیت نمایش و رفتار و حرکات اسب سنجیده می شود.)، مرحلهٔ ماراتون (که امتحانی زمان بندی شده است و از قسمت های مختلفی تشکیل شده است و مهمولاً دارای موانعی طبیعی یا مصنوعی است. در آن مهارت، توانایی جسمی و سرعت اسب سنجیده می شود.) و مرحلهٔ آخر که عبارت است از حرکت در راه هایی که از اطراف، توسط توپ هایی (یا چیزهای دیگری) محدود شده است. گذشت وقت مجاز یا افتادن توپ باعث از دست رفتن امتیاز می شود. تعداد اسب هایی که ارابه را می کشند به نوع مسابقه بستگی دارد و به جز در مواردی خاص، بیش از چهار عدد نیستند.
درساژ (حرکات نمایشی اسب های تربیت شده)، که در آن کیفیت ارتباط میان سوارکار و اسب سنجیده می شود. این مسابقات در زمین هایی مستطیل شکل به طول 60 متر و عرض 20 متر برگزار می شوند، و سوارکاران به ترتیب در زمین حاضر شده و برنامه های خود را اجرا می کنند. این برنامه ها می توانند مشخص شده یا آزاد باشند. داوران بر اساس تکنیک و دقت سوارکار و همچنین اطاعت و حرکات اسب و ارتباط میان آن دو، قضاوت کرده و بین صفر تا ده امتیاز می دهند. سوارکار باید سعی کند حرکاتش برای هدایت اسب تا حد امکان مخفی باشد و دیده نشود، به طوری که احساس شود ارتباط میان آن دو توسط تِلِپاتی انجام می گیرد. این کار ممکن است به نظر تماشاگران بسیار آسان بیاید، در حالی که نتیجهٔ تلاش چندین سال می باشد.
پرش
مسابقات پرش، که از متداول ترین مسابقات سوارکاری در جهان می باشد.
مسابقات استقامت
مسابقات استقامت، که هدف از آن ها طی کردن مسافتی طولانی (بین 20 تا 160 کیلومتر) در یک (و گاهی دو) روز است. اسب های عرب از بهترین نژادها برای این نوع مسابقات هستند، زیرا جثه ای کوچک و مقاوم در برابر گرما و تمرینات سخت دارند. اسب های انگلیسی نیز به دلیل سرعتشان در این زمینه مورد توجه بسیاری قرار می گیرند.
رودئیو
رودیئومسابقه با اسب های وحشی است.
سوارکاری در ایران
سوارکاری در ایران در چند دههٔ اخیر مورد توجه قرار گرفته است و باشگاه های متعددی تأسیس شده و در روند پیشرفت هستند. با این وجود ایران هنوز در سطح جهانی برندهٔ مقامی نشده است. سوارکاری بانوان نیز مورد توجه قرار گرفته است و بر طرفداران آن روز به روز افزوده می شود.
از باشگاه های استان تهران می توان موارد زیر را مثال زد:باشگاه های سوارکاری ایران، ایران مهر، امام خمینی (ره)، آراسب، الوند، اسواران، ... از سوارکاران برتر کشورمان نیز می توان آقایان امیر کلانتری، کاظم وجدانی، بابک شکی، امیررضاآیت اللهی, امیرعطا آیت اللهی, مسعود مکاری نژاد، مازیار جمشیدخانی، و خانم ها میشا محمدی، هاله نیکویی، سحر رضاعی، سروناز مستجاب الدعوه و سارا رجبیون را نام برد.
