آثار ارزشمند شیخ شهاب الدین سهروردی
شهاب الدین سهروردی که با نام های شیخ اشراق، شیخ مقتول و شیخ شهید معروف است، فیلسوف نامدار ایرانی قرن ششم است که در زمینه فلسفه و حکمت اسلامی آثار متنوعی به ثبت رسانیده است. در این بخش از فرهنگ و هنر پلاس وی با آثار ارزشمند شیخ اشراق آشنا خواهید شد.
تالیفات زیادی از سهروردی بر جای مانده است. حدود 50 کتاب بر جای مانده از او به فارسی و عربی نوشته شده است. سید حسین نصر و هانری کربن آثار سهروردی را به شیوه زیر طبقه بندی کرده اند.
رساله های کوچک سهروردی
از سهروردی رساله های کوتاه تری به فارسی و عربی مانند هیاکال النور، الواح عمادی، پرتونامه، فی اعتقادات الحکماء، لمحات، یزدان شناخت و بستان القلوب به جای مانده است که از نظر مبادی اعتقادی اهمیت دارند و به عنوان توضیحاتی بیشتر بر مقالات اعتقادی بزرگتر به شمار می روند.
تعدادی رساله رمزی
از سهروردی حکایت های رمزی یا داستان هایی باقی مانده مانند عقل سرخ، آواز پر جبرئیل، قصه الغربة الغربیه، لغت موران، روزی با جمتعن صوفیان، رساله فی حالة الطفولیه، صفیر سیمرغ، رساله فی المعراج، پرتونامه که به زبان فارسی نوشته شده اند و در آنها از سفر نفس، مراتب وجود و رسیدن به رستگاری و اشراق سخن گفته شده است.
برخی از این رساله ها ترجمه عربی نیز دارند و دارای زبانی نمادین هستند که رموز زرتشتی، هرمسی و اسلامی را تلفیق می کنند. در این رساله ها به سفر روح به سوی اتحاد با خدا و شوق فطری انسان برای کسب معرفت پرداخته شده است.
شماری رساله فلسفی و مربوط به تشرف به فرقه تصوف
سهروردی شماری رساله فلسفی و مربوط به تشرف به فرقه تصوف مانند نیز نوشت که تحریر ها و ترجمه ها، شرح ها و تفسیر هایی بر کتاب های فلسفی پیشینیان و نیز بر قرآن کریم و حدیث است.
این رساله ها عبارتند از:ترجمه فارسی رساله الطیر ابن سینا، شرحی بر اشارات او، تالیف رساله فی حقیقه العشق که مبتنی بر رساله فی العشق ابن سینا است و تفسیر های چند سوره از قرآن و برخی از احادیث.
واردات و تقدیسات
سهروردی رسالاتی که حاوی ادعیه، اوراد و اذکار را «الواردات و التقدیسات» می نامید. این مصنفات نشان دهنده فرشته شناسی سهروردی، ارتباط افلاک با موجودات لطیفه و تطابق آن ها با امشاسپندان زرتشتی است. او در دو نیایش مشهور خود خورشید یا هورخش مورد خطاب قرار می دهد.
رساله های بزرگ فلسفی
سهروردی چهار رساله بزرگ به نام های تلویحات، مقامات، المشارح و المطارحات و حکمت الاشراق نوشته است که همه به زبان عربی و دربردارنده اصول عقاید او هستند.
مهم ترین آثار او کتاب حکمت الاشراق است که شاهکار عظیم او در زمینه فلسفه به شار می رود که مختص به بیان فلسفه اشراقی است. سهروردی آنچه از طریق کشف و شهود دریافته و به زبان فلسفی صورتبندی کرده بود را در کتاب «حکمة الاشراق» ثبت نمود.
دو توجیه شارحان کتاب حکمة الاشراق، برای این اصطلاح ذکر کرده اند که یکی این است که حکمت اشراق، حکمتی است که بر اساس کشف و شهود و اشراق بدست آمده و دوم اینکه حکمتی است که از مشرق زمین(اهل فارس) برخاسته است.
برخی از عقاید و نظرات فلسفی سهروردی
به باور سهروردی، حکمت دارای گوهر واحد و کهنی است که همیشه توسط حکیمان دریافت و به مردم ارائه شده است و از حکیمان نیست کسی که از این حکمت مقدس مطلع نباشد. ( سهروردی، مجموعه مصنفات، ج1، ص503)
سهروردی معتقد بود که سالک راه حقیقت، نباید نسبت به تاملا عقلی و نظری بی تفاوت باشد بلکه باید هم اهل تاملات نظری باشد و هم اهل کشف و شهود. ( سهروردی، مجموعه مصنفات، ج1، ص361)
سهروردی در کتاب حکمة الاشراق عوالم را بر اساس نور و ظلمت تبیین می کند. به باور او، به سبب این که حقیقت انسان، بسیط و سراسر نور و حضور است، حتما علل پیدایش او(خداوند و سایر موجودات در عوالم نوری) نیز باید بسیط و سراسر نور و حضور باشند. تمایز انسان از آنها در شدت و ضعف نوری است. (سهروردی، مجموعه مصنفات، ج1، ص116-117)
به باور سهروردی، عوالم نوری مراتب مختلفی دارد که به ترتیب نورالانوار(خدا)، انوار قاهره طولیه (عقول طولیه ارسطویی)، انوار قاهره متکافئه (عقول عرضیه و مُثُل افلاطونی)، عالَم اشباح مجرده(عالَم مثال منفصل) از این قرارند.
اشعار سهروردی
سهروردی شعرهای کوتاهی نیز سروده است که قالب آنها دوبیتی و قطعه است. این اشعار در کتاب هایی مانند «عقل سرخ»، «آواز پر جبرئیل»، «صفیر سیمرغ»، «رساله فی الغربه الغربیّه» و «رساله فی المعراج» موجود است. این اشعار اغلب روایتی داستان گونه دارند و معارف دین و قرآن و فلسفه در آنها به خوبی نمایان است.
سخنان سهروردی
سخنان ارزشمندی نیز از شیخ اشراق بر جای مانده است که تعدادی از زیباترین سخنان حکمت آمیز شهاب الدین یحیی سهروردی عبارتند از:
- نقطه ی آغازین حکمت (فلسفه) بریدن از دنیا، میانه ی آن دیدن نور الهی و سرانجامش رسیدن به نامتناهی است.
- هرکس که از خیمه های شگفت انگیز بهشتیان به وجد نیاید در زمره ی غافلین و هرکس که شوق حضور در مهمانی خداوند را نداشته باشد در زمره ی خاسرین و هرکس که از پرتوهای انوار نزدیک کننده به خداوند (مقربین بارگاه الهی) لذت نبرد از محرومین است.
- تا می توانی برای آخرتت دعا کن و آنقدر که سعی می کنی از خداوند پاداشش را بخواه چون اعمالت هرگز از بین نمی روند.
- سعی کن امروزت بهتر از دیروزت باشد، وگرنه دچار زیان خواهی شد.
- رازت و هر آنچه از پیامد هایش که بر تو فشار می آورد را با فراموش کردنشان، تازه کن.
- همیشه مرگ را در ذهنت یادآوری کن و پاسدار مردم باش تا مردم هم پاسدار تو باشند و کار امروز را به فردا مینداز که فردا با گرفتاری های خاص خود خواهد آمد.
- سعی کن در کار هایت استوار باشی که مردان استوار ایجاد کننده ی حوادث هستند.
- کسانی که بر حق پافشاری می کنند موانع بر آنان تأثیری ندارند و بلایا آنان را ناراحت نمی کنند چون بلایا راه هایی هستند که خداوند برای کاروان مردان بزرگ تعیین کرده است که اگر آن راه ها را پیمودند سرانجام آن را خواهند یافت و نتیجه هایش بر آنها آشکار می گردد. هر سرزمینی که به یکی از مصائب دچار نگردد در آرزوی کسب پیروزی خواهد ماند.
- گرسنگی و شب بیداری بهترین دوستانی هستند که با آنان می توان دشمن را با تمام آرزو هایشان تضعیف کرد، و از شر دزدان در امان بود.
