میخک | آشنایی با روش کاشت و مراقبت از “میخک”

گل میخک (نام علمی:Dianthus) این گل در ابتدا توسط گیاه شناس یونانی تئوفرستوس (Theopharastus)، دیانتوس (Dianthus) نامیده شد که گل بومی منطقه خاور نزدیک است.

 

برخی از پژوهشگران بر این باورند که نام میخک از کلمهٔ تاجگذاری یا تاج خورشید گرفته شده است؛ زیرا این گل، یکی از گل هایی بود که در مراسم تاجگذاری پادشاهان یونان استفاده می شد. این گل، امروزه بیشتر نشانه عشق، افتخار، برتری و جذابیت می باشد. میخک قرمز کم رنگ، نشانگر تحسین و میخک قرمز پر رنگ نشانگر عشق و احساسات بسیار عمیق است.

 

میخک گل کاران گیاهی چندساله نیمه مقاوم با ساقه های منشعب است. رقم های مدرن میخک گل کاران دائم گل بوده و برای تولید گل بریدنی در گلخانه پرورش داده می شود. محل اتصال برگ ها به ساقه که در واقع همان گره است در میخک کاملا متورم و برجسته است. اولین گره در پایین ساقه گیاه، نسبت به گره بالاتر رشد رویشی بیشتری دارد. شاخساره های رویشی محوری از نظر تعداد برگی که پیش از گل آغازی تشکیل می دهند، متفاوتند. شاخساره هایی که در گـره های زیر گـل تشکیـل می شوند تعداد برگ کمی پیش از گل آغازی تولید می کنند ولی شاخساره های حاصل از گره های پایین، برگ بیشتری تولید کرده و گل با ساقه طویل تر تولید می کنند. گل ها به صورت منفرد در انتهای ساقه ها قرار دارند.دارای رقم های کم پر و پر پر است. لبه گلبرگ ها دندانه دار و اغلب به هم پیچیده است. دارای رنگ های قرمز، سفید، صورتی، زرد و نارنجی می باشد. برخی نیز دو رنگ هستند. این گل اغلب به عنوان گل بریدنی استفاده می شود. گرچه به عنوان گل حاشیه ای و گل گلدانی و نیز در باغ صخره ای هم مورد استفاده قرار می گیرد.از نظر تیپ گل آذین، میخک به دو فرم استاندارد و اسپری یا مینیاتور دیده می شود. در تیپ استاندارد، جوانه های گل زیر گل انتهایی را حذف می کنند تا فقط یک گل درشت به دست آید.

 

 

در تیپ اسپری یا مینیاتور جوانه انتهایی حذف می شود و جوانه های جانبی روی ساقه طویل حفظ می شود تا تعداد زیادی گل حاصل شود. تا 2 –3 سال می توان به طور مداوم از آن گل گرفت ولی با پیر شدن، گلدهی کم شده و کیفیت گل ها کاهش می یابد. به طور معمول در بهار پس از دومین برداشت گل گیاهان را حذف می کنند. گل میخک یک گل مناسب برای کاشت در گلدان می باشد. با این گل می توان فضای زیبایی را در خانه و بالکن به وجود آورد. گل میخک در رنگ های زیادی وجود دارد. رنگ های گل میخک عبارتند از :قرمز، صورتی، بنفش، سفید و گاهی اوقات به رنگ زرد هم دیده می شود. گل میخک دو رنگ هم وجود دارد. ارتفاع گل میخک از 15 سانتی متر تا 90 سانتی متر می باشد و قطر گل های میخک 3 تا 5 سانتی متر است و یک گل معطر می باشد. گل میخک بسیار زیباست و گلکاران و باغبانان به این گل علاقه زیادی دارند.

درخت میخک بومی جزایر اندوزی و اقیانوسیه است و به علت زیبایی خاصی که دارد امروزه در بشتر نقاط دنیا به عنوان درخت زینتی پرورش داده می شود. میخک درختی است کوچک و مخروطی شکل که برگهای آنها هیچ وقت زرد نمی شود و در تمام طول سال سبز است.

غنچه های گیاه میخک پس از باز شدن یعنی قبل از این که رنگ خاکستری و ارغوانی آن تبدیل به قرمز شود، باید چیده و خشک شوند، میخک که به عنوان ادویه و دارو به کار می رود، پودر این غنچه ها است.غنچه میخک دارای 16 درصد و ساقه های درخت در حدود 5 درصد و برگ های آن دارای 2 درصد اسانس روغنی است که از تقطیر این قسمت ها به دست می آید.اسانس میخک دارای بویی قوی و طعمی سوزاننده است و این اسانس سفید رنگ است و اگر در مجاورت هوا قرار گیرد رنگ آن تیره و غلیظ می شود.اسانس میخک دارای اوژنول، اربوفیلین، الکل بنزیلیک، بنزوات دو متیل، فورفوول و اتیلن است.اوژنول که ماده اصلی میخک است آرام کننده و ضد عفونی کننده است و از آن در دندان پزشکی برای آرام کردن درد دندان استفاده می شود.

دانه های میخک را می توان از گل های میخک جمع آوری کرد و همچنین می توان آن ها را از فروشگاه های محصولات باغبانی نیز تهیه کرد. دانه های گل میخک را باید شش تا هشت هفته قبل از آخرین سرما کاشت. دانه گل میخک را می توان فقط روی خاک قرار داد یا آن را با لایه نازکی از خاک پوشاند. گل میخک به آسانی رشد می کند و آفتاب کامل و خاک غنی با زهکشی خوب را ترجیح می دهد. گل میخک در بهار گل می دهد.در صورتی که دانه های گل میخک در زمین کاشته شود باید آن ها را در فاصله 25 تا 30 سانتی متر کاشت.

 

 

تکثیر:در صورت شکل گیری بذرها می توان از آنان برای تکثیر استفاه کرد . بذرها را می توان در پاییز و یا در اواخر زمستان در مخلوط خاک برگ +کوکوپیت مرطوب و در مکانی گرم کاشت اما بعد از جوانه زنی بذرها بهتر است که انان را به مکانی خنک تر منتقل کرد زیرا در محیط گرم رشد ضعیفی خواهند داشت. از قلمه چوب نیمه رسیده این گیاه که در بهار تهیه می شود و یا قلمه چوب سبز که در تابستان از گیاه گرفته می شود می توان جهت تکثیر این گیاه استفاده کرد. قلمه ها به طول 7-5 سانتیمتر تهیه می شوند و اگر قسمتی کوچک از چوب قدیمی تر در پایین قلمه ها و همراه انان باشد ریشه زایی بهتر انجام میشود. البته ریشه زایی در قلمه های این گیاه پایین است و در صورت استفاده از هورمونهای ریشه زایی احتمال تولید ریشه و و گرفتن قلمه ها افزایش می یابد. را می توان در مخلوط کوکوپیت +پرلایت کاشت. محیط را باید مرطوب نگهداری کرد.

هرس:این گیاه از هرس پذیری خوبی برخودار است و می توان با انجام عمل هرس اندازه و تا حدودی شکل آنرا کنترل کرد بنابر همین مسئله گاهی از گیاهان میخک ژاپنی به عنوان پرچین استفاده می شود البته عمل هرس به شکل منظم به دلیل قطع پی در پی ساقه های انتهای موجب کاهش احتمال شکل گیری گلها خواهد شد و اگر گلدهی این گیاه مد نظر است می توان زمان هرس را به بعد از گلدهی موکول کرد. اگر شکل و فرم درختچه ای این گیاه مد نظر است می بایست با قطع شاخه های زیرین می توان بلند شدن شاخه های اصلی را تحریک کرد.

 

نور و دما:به طور کلی، میخک به هوای خنک و نور زیاد احتیاج دارد اما چندان به سرما مقاوم نیست. در واقع در درجه اول نور و پس از آن دما از جمله مهمترین عوامل مؤثر بر سرعت رشد و گلدهی میخک می باشند. دما، سرعت گل انگیزی و نیز نمو گل را تحت اثر قرار می دهد. دمای بهینه برای تولید گل، °C10 در شب و 13 تا °C16 در روز است. دماهای بالا باعث کاهش قطر گل می شود.شدت نور، تعیین کننده سرعت گل انیزی است. وقتی میزان نور کم است گل انگیزی کند بوده و برگ بیشتری تولید می شود. در نور زیاد،گل انگیزی سریع بوده و ساقه ها در زمان برداشت برگ کمتری دارند. ولی سرعت نمو گل تحت تأثیر میزان تابش نور قرار نمی گیرد. نور کم باعث ایجاد ساقه های ضعیف و در نتیجه کاهش کیفیت گل می شود. فتوپریود اثری مستقیم روی گلدهی و وضعیت ساقه دارد. گیاهانی که در شرایط نوری زیر 8 ساعت رشد می کنند دارای ساقه های بلندتر، گل های کمی درشت تر و شاخه های جانبی بیشتر هستند. ولی آن هایی که در فتوپریود زیر 16 ساعت رشد می کنند ساقه های کوتاه تر و شاخه های جانبی کمتری دارند.

 

خاک:گرچه میخک در خاک های به نسبت سنگین بهتر از گل های دیگر مقاومت می کند ولی کیفیت و میزان محصول آن دراین شرایط کاهش می یابد. خاک باید دارای زه کشی خوب باشد، بنابراین خاک های شنی لومی که با مواد آلی اصلاح شده اند بسیار مناسب هستند، ترکیب خاک مناسب شامل 10% رس، 40% ماسه و 50% پیت است. خاک های اسیدی را دوست ندارد و pHخنثی و یا 6 –7 برای آن مطلوب است.

آبیاری:خاک میخک باید همیشه مرطوب باشد. بنابراین بسته به عوامل مختلف مانند بافت خاک، طول روز، دما و رطوبت هوا، تناوب آبیاری متفاوت است. زمانی که شدت نور کم باشد، با کاهش مقدار آب در دسترس گیاه می توان از ایجاد شاخه های ضعیف جلوگیری کرد.

 

کوددهی:کمبود نیتروژن باعث می شود رشد میخک کم شده، برگ ها نازک و باریک شوند و انحناء طبیعی آن ها از بین برود. باید کودهای پتاسیم دار و فسفره به خاک اضافه شود که میزان نیاز این کودها به تقریب 4 برابر کودی است که برای بستر کاشت گل های یک ساله توصیه شده است. محلول پاشی آهن نیز توصیه شده است. میخک به کمبود بُر حساس است و علائم آن شامل:1- گل ها و غنچه های بدشکل 2- تولید شاخه های کوتاه 3- انشعابات زیاد در انتهای ساقه است.

 

نور:به مکانی با آفتاب کامل یا نیمه سایه نیاز دارد . البته در مناطقی که هوا در طی فصل رشد گرم است کاشت گیاه در مکانی نیمه سایه – نیمه افتاب توصیه می شود بخصوص اینکه از ظهر به بعد مکان کاشت سایه باشد تا گیاه به دلیل گرمای هوا و تابش نور آفتاب اسیب نبیند. این مسئله بخصوص برای گیاهان کاشته شده در گلدان اهمیت دارد . در غیر اینصورت نوک و حاشیه برگها حالتی خشکیده و قهوه ای را می یابند. به همین دلیل در مورد گیاهان گلدانی بهترین مکان از نظر قرار دادن گلدان در طی فصل تابستان قسمت شرقی منزل است .

 

برداشت :بهترین زمان برداشت در طول شبانه روز اوایل صبح است، موقعی که گل ها در تورم کامل هستند. برداشت گل ها بوسیله چاقو یا قیچی های تیز انجام می گیرد. بعد از برداشت ، گل ها درجه بندی شده و در محلول دوام بخش در دمای 1 تا 6 درجه سانتیگراد قرار داده می شوند. گل ها در مراحل مختلف قابل برداشت هستند. از زمان جوانه خیلی سفت تا موقعی که گلبرگ ها روی کاسبرگ ها خم می شوند. برداشت جهت حمل به بازارهای دور بهتر است موقعی باشد که گلبرگ باندازه 5/1ـ 5/0 سانتیمتر بالای کاسبرگ رشد کرده باشند و دارای رنگ مطلوب رقم باشد. ارقام اسپری میخک زمانی برداشت می شوند که دو تا سه گل باز شده و بقیه جوانه ها رنگ گرفته اند.در ارقام استاندارد 2 تا 3 گره و در ارقام اسپری 3 تا 4 گره در زیر محل برش در زمان برداشت گل نگه داشته می شود، تا جوانه لازم برای دوره بعدی گلدهی وجود داشته باشد.

از جمله نیازهای گل میخک می توان به نور کامل اشاره کرد. همچنین، در فصل زمستان هر دو هفته یکبار و در تابستان هر 2 الی 3 روز یکبار می بایست آبیاری شود.

 

گل میخک بسیار مناسب جهت کاشت و نگهداری در گلدان می باشد و نگهداری از آن در بالکن و در منزل می تواند فضایی بسیار زیبا را پدید آورد. این گل زیبا معطر بوده و در رنگ های متنوعی موجود می باشد که به همین علت توجه و علاقه باغبانان و زراحان فضای باز را به خود جلب کرده است.

در مقایسه با سایر گل های بریده میخک هابمدت طولانی تری بدون کاهش در کیفیت قابل انبار کردن هستند. انبارداری خشک در دمای پایین یک روش معمول در نگهداری گل های میخک می باشد، هر چند که از انبار های کم فشار نیز برای نگهداری استفاده می کنند. در طول انبارداری سرد و یا حمل ونقل دما باید بین صفر تا 5/1 درجه سانتیگراد حفظ شودو رطوبت نسبی انبار در حد 95-90 درصد تنظیم شود. در چنین شرایطی تولید اتیلن به حداقل رسیده و سرعت پیر شدن کاهش می یابد. جریان مناسبی از هوا نیز جهت تهویه و خروج گاز اتیلن تولید شده لازم است. برای بسته بندی از جعبه های کارتونی استفاده می گردد. بخش داخلی جعبه ها با لایه های پلی اتیلن و روزنامه پوشانده می شود. روزنامه ها در ته جعبه ها ، بین طبقات گل و روی جعبه ها قرار داده می شوند تا قطرات آب تشکیل شده را جذب نماید. گل ها نباید با لایه های پلی اتیلن تماس داشته باشند و به طور کامل پوشانده شوند. ته جعبه ها بهتر است برای جلوگیری از حرکت گل ها در حین حمل ونقل ، دارای بر جستگیهای عرضی باشد. کارتونها قبل از بسته شدن تا دمای صفر درجه سانتیگراد پیش سرما دهی می شوند. جعبه ها باید به گونه ای چیده شوند که بین آنها فضای کافی جهت جریان هوای سرد وجود داشته باشد. علاوه بر این وجود منافذ و سوراخ کافی در دیواره جعبه ها جهت اطمینان از حرکت کافی و راحت هوا از درون بسته ها لازم و ضروری است. تعادل رطوبتی در داخل بسته ها از اهم موارد مورد توجه است ، کمبود رطوبت و تنش آبی باعث کاهش عمر انباری گل ها شده و بر عکس ، رطوبت بالا و تجمع آب بر روی شاخ و برگ و گل ها موجب شیوع بیماری قارچی کپک خاکستری (Botrytis) و سایر بیماری های بلایت گلبرگی می شود. یکی از روش های موثر در جلوگیری از گسترش این نوع بیماری ها ، جلوگیری از نوسانات دمایی و تشکیل قطرات آب در داخل بسته ها است. چون گلبرگ های آلوده نه تنها کیفیت پایینی خواهند داشت ، بلکه عاملی جهت تولید اتیلن خواهند بود.

بعد از برداشت براینکه گل های برداشت شده از تاثیر عوامل سوء محیطی مثل دمای بالا ، اتیلن ، رطوبت کم ، نبود مواد غذایی و عوامل آلوده کننده در امان باشند، لازم است در شرایط خاصی نگهداری شوند، ارقام مختلف میخک از لحاظ حساسیت به اتیلن محیطی و درونی با هم فرق می کنند. ارقامی که از لحاظ تولید اتیلن فراز گرا هستند، سریعتر پیر شده و عمر ماندگاری کمتری دارند، در صورتیکه ارقام فاقد چنین خصوصیتی دیرتر پیر شده و عمرشان طولانی تر است. تحقیقات نشان داده است که در انتخاب ارقام، بهتر است ارقامی که از لحاظ تولید اتیلن نافرازگرا هستند ، انتخاب شوند چون عمر بعد از برداشت آنها حتی از ارقام غیر حساس به اتیلن بیشتر است . اتیلن باعث خمیدگی گلبرگ ها به طرف پایین و قهوه ای شدن آنها شده و از کیفیت و بازار پسندی گل ها بشدت می کاهد . برای کاهش اثرات زیان بخش اتیلن از ترکیبات بازدارنده تولید اتیلن و یا از ترکیبات بازدارنده عمل اتیلن استفاده می شود. ترکیبات دارای نقره ، مثل تیوسولفات نقره و یا نیترات نقره از عمل اتیلن جلوگیری می کنند، بطوریکه در حال حاضر به میزان زیادی از این ترکیبات در محلولهای دوام بخش گل استفاده می گردد. بدلیل اثرات سمی نیترات نقره ، تیو سولفات نقره بیشتر ترجیح داده می شود. گل های تیمار شده با (STS) دارای طول عمر حدود 30 روز هستند در صورتیکه گل های تیمار نشده تنها بمدت 6 تا 9 روز عمر کردند. افزودن ساکارز (10 % ) به محلول نگهدارنده حاوی (STS) عمر گل ها را بیشتر افزایش داده و بر کیفیت آنها نیز می افزاید . ساکارز بعنوان یک منبع غذایی استفاده شده و ساختمان و وظیفه غشاء سلولی را همچنان حفظ کرده و پتانسیل اسمزی را فراهم می کند.

آفات و بیماریها:از آفات این گیاه می توان به شته ، سپردارها ، شپشک آرد آلود و از بیماریها به بلایت باکتریایی ، پوسیدگی ریشه و ساقه به دلیل فیتوفترا اشاره کرد.

* میخک از نظر طب قدیم ایران خیلی گرم و خشک است و دارای خواص بسیاری است.

* برای رفع دندان درد و گوش درد یک قطره از اسانس میخک و یا روغن آن را روی دندان بمالید و یا در گوش بچکانید.

* میخک تقویت کننده مغز است و کسانی که حافظه ضعیف دارند باید از دم کرده میخک استفاده کنند.

* این گیاه برای رفع سردرد مفید است، ضعف اعصاب را درمان می کند و برای رفع تنگی نفس موثر است.

* کسانی که مبتلا به بیماری وسواس هستند برای درمان آن باید میخک بخورند.

میخک جریان آنزیمی را افزایش داده و در نتیجه فعالیت گوارشی را تقویت می کند.

به علاوه میخک تأثیر بی حسی موضعی دارد و به همین دلیل برای درمان معده درد

و حالت تهوع مفید است

* مقوی معده و جهاز هاضمه است، کبد و کلیه را تقویت می کند، سکسکه را برطرف می کند.

* کسانی که قطره قطره ادرار می کنند برای درمان آن باید چای میخک بنوشند.

* میخک اشتها آور است و بدن را تقویت می کند.

* برای ترمیم قرنیه چشم و برطرف کردن لکه در چشم، می توان چند قطره از محلول آبی میخک در چشم چکاند.

* میخک تب بر و برای گردش خون و قلب مفید است.

* برای درمان کمردرد، چای میخک و یا دو قطره اسانس میخک را با آب گرم و یا چایی مخلوط کنید و بنوشید.

* نوشیدن یک فنجان چای میخک بعد از غذا، گاز و درد معده را از بین می برد.

* استفاده از میخک، گرفتگی عضله را از بین می برد.

برای تهیه چایی یا دم کرده میخک مقدار 10 گرم میخک را با یک لیتر آب جوش مخلوط کرده و بمدت 5 دقیقه دم کنید.

 

1- تحریک دستگاه گوارش و کمک به هضم غذا و متابولیسم:در طب سنتی چین از این چاشنی برای درمان حالت تهوع و مشکلات گوارشی استفاده می شود. میخک جریان آنزیمی را افزایش داده و در نتیجه فعالیت گوارشی را تقویت می کند. به علاوه میخک تأثیر بی حسی موضعی دارد و به همین دلیل برای درمان معده درد و حالت تهوع مفید است.

 

2- کاهش درد دندان:استفاده از میخک برای کاهش دندان درد موثر است و همچنین به کاهش عفونت های دهانی کمک می کند. آغشته کردن محل پوسیدگی دندان به روغن میخک در تسکین درد دندان موثر است.

میخک تقویت کننده مغز است و کسانی که حافظه ضعیف دارند باید از دم کرده

میخک استفاده کنند

 

اوژنول همانند بی حس کننده های موضعی موجب مهار هدایت پیام ها از گیرنده های حس درد به طور محیطی می شود و با مهار التهاب و تاثیر بر مسیر درد به صورت مرکزی موجب تسکین درد مزمن نیز می گردد. میخک در حدود 20 برابر قدرتمندتر از اوژنول و دیگر ترکیبات ضد درد می باشد.

 

3- درمان سرفه:جویدن میخک به همراه یک تکه کوچک از نمک معمولی به تولید بیشتر آب دهان کمک کرده و در نتیجه تحریک پذیری در گلو را کاهش می دهد.

 

 

4- کاهش استرس و آرام کردن تنش های روانی:اگر احساس می کنید استرس دارید مقداری آب را به همراه کمی برگ ریحان ، برگ نعنا و میخک بجوشانید سپس از این جوشانده برای تهیه چای سیاه استفاده کنید. این نوشیدنی را همراه با کمی عسل مصرف کنید. معجون گیاهی به دست آمده، تنش های شما را تسکین می دهد.

 

5- میخک درمان کننده ی سرطان است و حتی از ابتلا به سرطان نیز جلوگیری می کند.