فضیلت و اهمیت احکام اعتکاف
اعتکاف فرصتی برای شستشوی آلودگی های گناه ، مبارزه با نفس و نورانی ساختن دل و صفا بخشیدن به روح است. اعتکاف برجسته ترین مظهر بندگی در پیشگاه الهی است . سنت اعتکاف از سالیان پیش تا کنون در بین مسلمانان وجود داشته است.
زمان اعتکاف انسان برای رهایی از تعلقات مادی و دلبستگی دنیوی به گوشه خلوت و دور از همه تعلقات مادی پناه می برد و با خدای خود نجوا می کند تا کدورت وزنگار را از چهره جان بزدایید . در این بخش از پلاس وی شما را با اهمیت و فضیلت اعتکاف آشنا می کنیم.
اعتکاف چیست؟
اعتکاف در لغت به معنای اقامت کردن و ماندن در جایی است اما در شرع اسلام، اعتکاف باید در مکانی مقدس برای تقرب جستن به خداوند صورت گیرد . در ادیان دیگرنیز اعتکاف وجود دارد اما اعتکاف در هریک از ادیان خصوصیات و احکام و شرایط متغییر دارد. اعتکاف در اصطلاح فقهی نوعی عبادت است که انسان سه روز یا بیشتردرمسجد مقیم شود وهرسه روز روزه بگیرد و اعمال آن را انجام دهد.
مرحوم صاحب جواهر در تعریف لغوی اعتکاف فرمود:هو الاحتباس و منه اللبث الطویل الذی هو احد افراد لزوم الشیء النفس علیه
پس اعتکاف در لغت به معنای حبس کردن است و از همین معنی درنگ و توقف طولانی است.
حضرت امام خمینی (ره) فرمود:هو البث فی المسجد بقصر البقصد به
اعتکاف عبارت است ازماندن در مسجد ودرنگ درآن به قصداینکه بزرگی خدا نماید.
وجود اعتکاف در قرآن
ماده عکف نُه بار در قرآن بکار رفته که دو مورد آن مربوط به مقیمان و اعتکاف کنندگان در مسجد می باشد. این دو آیه مبارکه از ادله مشروعیت اعتکاف به شمار می آید.
و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود
به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه را برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه نمایند.
ولا تباشروهن و انتم عاکفون فی المساجد تلک حدودالله فلا تقربوها کذالک یبین الله آیاته للناس لعلهم یتقون.
با همسران خود در حال اعتکاف مباشرت ننمایید اینها حدود و مرزهای الهی هستند به آنها نزدیک نشوید خداوند اینچنین آیات خود را برای مردم تبیین می کند باشد که تقوی پیشه کنید.
پیشینه اعتکاف
عبودیت و بندگی خدا در همه ادیان توحیدی وجود داشته است . در قران کریم نیز آیاتی وجود دارد که سابقه دیرینه اعتکاف در امم گذشته و رفتن به مکانهای مقدس برای عبادت را نشان می دهد.
آیه :و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود نشان می دهد که عبادتی بنام اعتکاف در زمان حضرت ابراهیم (ع) نیز وجود داشته است زیرا در این آیه خدا به دو تا از پیامبران فرمان داد تا مسجد الحرام را برای معتکفان پاکیزه و آماده نماید .همچنین در کتاب تورات و انجیل نیز اشاراتی به گوشه نشینی شده است.
رهبانیت یعنی خلوت نشینی و گوشه گیری و پرداختن به عبادت که در آئین مسیحیت وجود دارد.
و جعلنا فی قلوب الذین اتبعوها رافه و رحمه و رهبانیه ابتدعوها
ما در دل کسانی که از عیسی پیروی کردند نرمی و مهربانی و رهبانیتی که خود بدعت گذاشته اند قرار دادیم.
پیامبر درباره رهبانیت فرمود: الا تکاء فی المسجد رهبانیه العرب، ان المومن مجلسه مسجده وصومعته بیته
تکیه در مسجد، رهبانیت مسلمانان است ، محل نشستن و توقف مومن و مسجد و صومعه اش خانه اوست.
در دوران جاهلیت نیز اعتکاف وجود داشت و عده ای از مردم در غارها و بیابانها و کوهها به اعتکاف می پرداختند و به عبادت و تامل و تفکر در هستی مشغول می شدند.
در قرآن آیه ای درباره حضرت مریم و اعتزال ایشان از مردم و پناه بردن به محراب زکریا در بیت المقدس آمده است :
(واذکر فی الکتاب مریم اذا نتبذت من اهلها مکانا شرقیا)
از مریم یاد کن هنگامی که از اهل و آشنایان خود به گوشه ای پناه گرفت.علامه طباطبائی دوری مریم از مردم و بریدن از آنان، را روی آوردن به اعتکاف برای عبادت بیان می کند.
درباره اعتکاف حضرت سلیمان روایت شده است:
ان سلیمان کان یعتکف فی المسجد بیت المقدس السنه و السنتین والشهر و الشهرین واقل و اکثر
روش حضرت سلیمان این بود که در مسجد المقدس به مدت یک سال یا دو سال ، یک ماه یا دو ماه و گاهی کمتریا بیشتر اعتکاف می کرد و در همان جا به عبادت می پرداخت.
ماندن حضرت موسی چهل شب در کوه طور نوعی اعتکاف و عبادت با خدا بوده است.
و اذ واعدنا موسی اربعین لیله
حضرت محمد نیز دهه آخر ماه مبارک رمضان را اعتکاف می نمود.امام صادق(ع) می فرماید:ان رسول الله اذا کان العشر الاواخر اعتکف فی المسجد 17
نبی مکرم اسلام در دهه آخر در مسجدش اعتکاف می نمود.
همسران پیامبر نیز به همراه پیامبر هم اعتکاف می نمودند . امام صـادق(ع) فرمود :اعتکاف المرء مثل ذلک18 . اعتکاف زنان همانند اعتکاف مردان است.
امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همراه با پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) در کنار خانه خدا و مسجدالنبی(ص) اعتکاف می نمودند.
اهمیت اعتکاف در روایات
امام صادق علیه السلام فرمود: کان رسول الله(ص) اذا کان العشرالاواخر اعتکف فی المسجد
همانا رسول خدا (ص) در دهه آخر ماه مبارک در مسجد خودش اعتکاف می کرد و اهمیت اعتکاف در نزد پیامبر(ص) تا آنجاست که در سال دوم هجری که بخاطر جنگ بدر اعتکاف انجام نداد، سال بعد آن را قضا کرد 22و یکی از ستون های مسجدالنبی به نامه اسطوانه السریر23 که تا به امروز معلوم و معین است ، محل اعتکاف پیامبر(ص) بوده است.
امام سجاد (ع) می فرماید :
من اعتکف عشرا فی رمضان کان کحجتین و عمرتین24.
هرکس در ماه رمضان ده روز معتکف شود ارزش آن معادل دو حج و عمره می باشد.
در روایت نبوی مشهور آمده است :
من اعتکف ایماناً و احتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه
هرکس با ایمان و اعتقاد معتکف شود خداوندگناهان گذشته اش را می آمرزد.
المعتکف یعکف الذنوب و یجری له من الاجر کاجر عامل الحسنات کلها
معتکف همچون کسی است که همه کارهای پسندیده را انجام داده باشد.
خداوند صد و بیست در رحمت به روی کعبه باز می کند که شصت در رحمت مربوط به طواف کنندگان و بیست در دیگر به تماشا گران اختصاص دارد.
ویژگی های اعتکاف که نشان دهنده اهمیت و فضیلت آن است:
اعتکاف را نمی توان مانند نماز در هر مکانی به جا آورد و محل اعتکاف باید مسجد و خانه خدا اما نه هر مسجدی، بلکه مسجد اعظم، یا مسجد جامعه و یا مسجدالحرام و مسجد النبی (ع) یا مسجدی که معصوم (ع) در آن نماز جمعه و یا جماعت اقامه کرده باشد؛ در آن نماز جمعه و یا یا جماعت برپا شده باشد.بنابر این، مسجد بودن خود مزیت و اقامه نماز جمعه یا جماعت در آن، مزیتی دیگر می باشد.در مسجد متروک و مهجور نباید اعتکاف انجام داد.
از ویژگی های دیگر اعتکاف این است در آن باید به عبادات دیگری مانند نماز و روزه بپردازیم . ارزش اعتکاف به حدی است که یکی از برجسته ترین ارکان دین یعنی روزه ، شرط آن قرار می گیرد. خداوند به روزه داران از همه نزدیکتر است و همانگونه که نماز بدون طهارت تحقق نمی یابد؛ اعتکاف هم بدون روزه صحیح نیست.
علی(ع) فرمود :نشستن در مسجد از برای من از جلوس در بهشت بهتر است چونکه نشستن در مسجد رضایت خداوند را به همراه دارد.
نبی مکرم اسلام(ص) فرمود : خداوند متعال به کسی که مادام در مسجد باشد برای هر نَفَس او، درجه ای در بهشت ثبت می شود و ملائکه برای او درود می فرستد.
کمال اعتکاف
مرحوم مجلسی (ره) فرمود :
کمال اعتکاف در آنست که اندیشه و دل و اعضاء فقط بر عمل صالح وقف گردد و بردر خانه خدای جلیل و در برابر اراده مقدس او به حبس در آید از آنچه که روزه دار از انجامش خودداری می کند به طور تمام و کمال باز داشت گردد و بر احتیاط خود بیفزاید و دائماً در روی آوردن به خدا و ترک ما سوی الله ملازمت ورزد سپس هرگاه اعتکاف کننده خطورات غیر اللهی را به دل راه دهد و یا یکی از اعضاء در غیر طاعات خدا بکار رود به همان میزان از فیوضات الهی محروم گردد و حقیقت کمال اعتکاف را فاسد گردانیده است.
اعتکاف باطل
خداوند متعال بر روی همه اعتکاف ها و بندگی ها دروغین، مهر بطلان زده است و تنها اعتکاف برای خداوند متعال صحیح می باشد. پیامبران بزرگ الهی مردم را از خضوع و عکوف و کرنش در برابر بت ها بازداشته اند. در زیر به دو نمونه از اعتکافات باطل اشاره شده است که چون در مقابل باطل بوده، مردود و نکوهیده است:
فَأَتَوْاْ عَلَی قَوْمٍ یَعْکُفُونَ عَلَی أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ یَا مُوسَی اجْعَل لَّنَا إِلَـهًا کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ
بنی اسرائیل به گروهی رسیدند که با تواضع و خضوع گرداگر بت هایشان جمع شده بودند. آنان به موسی(ع) گفتند:تو هم برای ما خدایی قرار بده، همانگونه که آنان خدایانی دارند؛ موسی(ع) گفت:شما مردمی جاهل هستید.
از زبان حضرت موسی(ع) درباره سامری می فرماید:«وَانظُرْ إِلَی إِلَهِکَ الَّذِی ظَلْتَ عَلَیْهِ عَاکِفًا لَّنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِی الْیَمِّ نَسْفًا»
و نگاه کن به معبودت که پیوسته بر آن معتکف بودی؛ آن را خواهیم سوزاند و ذرات آن را به دریا می ریزیم.
در قرآن مجید از زبان حضرت ابراهیم می خوانیم که به عمو و قومش گفت
:«مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِی أَنتُمْ لَهَا عَاکِفُونَ»
این مجسمه ها و بت هایی که بر آن عکوف و کرنش می کنید، چیست؟
مقایسه اعتکاف با حج و ماه رمضان
زائرین و میهمانان خانه خدا باید تعلقات مادی را کنار بگذارند و از لذائذ دنیا چشم پوشی کنند ، معتکفان نیز به نوعی مهمانی خدا هستند بنابراین در سه روزی که در خانه خدا حضور دارند ، برخی چیزها که قبل از اعتکاف حلال بود بر معتکف حرام می شود مثلا از آیه مبارکه استنباط می شود :
و لا تباشروهن وانتم عاکفون فی المساجد. در حال اعتکاف با همسران خود مباشرت ننمائید.
از چیزهای دیگری که بر معتکف حرام می شود استعمال بوی خوش است که امام باقر(ع) فرمود:المعتکف لایشم الطیب و لایتلذذ بالریحان
معتکف عطر را نمی بوید و از بوی خوش بهره نمی جوید.
بحث و جدال بیهوده نیز در حال اعتکاف ممنوع شده است . ا مام باقر (ع) جدال را یکی از محرمات اعتکاف ذکر نموده است.
پس عاکف سه روز در مسجد جامع مقیم می گردد و جز برای ضروریات، کوی دوست را ترک نمی گوید. خود را از حلال باز می دارد تا با تمرین بندگی، جهاد با نفس را بیازماید.
اعتکاف و مسئولیت اجتماعی
اسلام هم مردم را به برنامه هایی مانند اعتکاف تشویق می کند اما دین اسلام رسیدگی به امـور دیگران و بر طرف نمودن مشکلات مسلمین را از اعتکاف بالاتر دانسته است.
امام صادق (ع) فرمود : اگر کسی در برآوردن حاجت برادر دنیی خود تلاش کند خداوند ثواب یک حج و عمره و اعتکاف دو ماه در مسجد الحرام و روزه های آنرا برای او می نویسد.
روزی امام حسن مجتبی(ع) در حال اعتکاف در مسجد الحرام بود ، مردی نزد او آمد و عرض کرد فلان شخص طلبی از من دارد و چون توان پرداخت را ندارم می خواهد مرا به زندان بیندازد ، حضرت فرمود :بخدا سوگند مالی ندارم که بتوانم دِین تو را پرداخت کنم عرض کرد پس حداقل با او صحبت کنید و مهلتی بخواهید ، پس آن حضرت کفش های خود را پوشید و آماده رفتن شد راوی می گوید ، گفتم یابن رسول الله آیا اعتکاف را فراموش کردی ، فرمود نه اما از پدرم شنیدم که از رسول خدا (ص) روایت نمود :من سعی فی حاجه اخیه المسلم فکانّما عبدالله عز و جل تسعه الاف سنه صائما نهاره و قائما لیله
هر کس برای رفع نیاز برادر مسلمانش تلاش کند چنان است که گویا نه هزار سال به عبادت خدا پرداخته است . در حالیکه همه روزها را روزه و همه شبها به نماز ایستاده است.
امام رضا (ع) فرمود : من قضی لمومن حاجه کان افضل من صیامه و اعتکافه فی المسجد الحرام
هر کس یک حاجت مومنی را بر آورده سازد برتر از روزه داری و اعتکاف در مسجد الحرام است.
