همه چیز درباره گیاه جادویی یونجه؛ از کاشت تا خواص

آشنایی کامل با “یونجه؛ از کاشت تا خواص و عوارض آن

یونجه از آن دسته گیاهانی است که خواص بسیار زیادی دارد تا جایی که شاید بسیاری از آنها به گوشتان نخورده باشد. خیلی از افراد بر این تصورند که یونجه تنها گیاه مختص چهارپایان است اما این تصور درست نیست چراکه یونجه یکی از گیاهانی است که برای همه موجودات کاربرد دارد و درمان بسیاری از بیماری ها فقط با آن میسر است حتی این گیاه فوق العاده قابلیت این را دارد که از بروز بسیاری از بیماری ها پیشگیری کند.

در این مطلب از نمناک قصد داریم اطلاعات بسیار مفید و جامعی از هر آنچه درباره کشت و پرورش یونجه و همچنین خواص آن وجود دارد در اختیار شما کاربران گرامی قرار دهیم پس با ما همراه باشید تا این مطلب خواندنی را ملاحظه کرده و به کار بگیرید.

تاریخچه استفاده از یونجه

یونجه یکی از گیاهانی است که برای اولین بار در ایران یافت شد. در زمان‌های گذشته مادها برای اینکه حیوانات را رام کنند از یونجه استفاده می کردند و همینطور برای تامین غذای اسب ها یونجه به کار گرفته می شد. بنابراین این گیاه پیشینه بسیار غنی در ایران دارد اما متاسفانه اخیراً استفاده از آن به شدت رو به کاهش بوده و بسیار کم کاربرد شده است.

باید بدانید یونجه یکی از انواع داروهای گیاهی با نام علمی اسپست می باشد و یکی از گیاهانی است که رشد آن در مناطق کویری ریشه دارد بدین معنی که برای اولین بار در این مناطق یافت شده است اما امروزه می‌توان در تمام مناطق معتدل و شبهه قاره ای رشد یونجه را مشاهده کرد.

مشخصات و ویژگی های ظاهری یونجه

یونجه یکی از گیاهان چند ساله و دائمی با ریشه راست می باشد که راست ترین ریشه آن به ریشه اول مشهور است. جالب است بدانید که ریشه و بخش بیرون از خاک یونجه همزمان با هم رشد می کنند یعنی وقتی که ریشه از لپه بیرون زد طولی نمی کشد که سر برآوردن یونجه را نیز مشاهده می کنید.

وقتی که یونجه شروع به جوانه زدن کرد میزان مصرف آب آن نیز بیشتر می شود و حتماً باید بدانید که این گیاه حساسیت بالایی نسبت به کمبود آب و شوری خاک دارد البته این حساسیت مربوط به این مرحله است و کمی بعد تر از بین می رود.

یونجه دارای ارتفاعی به اندازه یک متر می باشد و دارای 3 برگچه است. برگچه ها بیضی شکل، سبز رنگ و نوک تیز هستند. گل های یونجه به رنگ های بنفش تیره، سبز یا آبی روشن می باشد و میوه آن به صدف شباهت داشته و دانه ای داخل آن قرار دارد.

در حوزه پزشکی بیشترین خواص یونجه متعلق به برگ های آن می باشد ولی بسیاری از خواص دیگر یونجه در میوه و گل آن نیز یافت می شود و از آنجایی که ریشه آن تا 3 متر به داخل زمین نفوذ کرده است بنابر این منبع غنی از مواد معدنی و ویتامین ها را از خاک می گیرد.

ترکیبات گیاه یونجه

ویتامین های A,C,E,K از جمله ترکیبات مهم گیاه یونجه می باشد. یونجه همچنین دارای آنزیم مخصوص هضم مواد نشاسته‌ای یعنی آمیلاز میباشد چرا که آنزیم های بسیاری مثل اینورتاز، امولسین و پکتیاز در آن وجود دارد. این گیاه دارای 20 درصد پروتئین می باشد، از جمله پروتئین های موجود در آن می‌توان به آرژنین، آدنین، لیزین، هیستیدین، آسپاراژین، فنیل آلانین و سیستین اشاره کرد. اسید فسفریک، منیزیم، آهن و مقداری جزئی سیلیس و آرسنیک از دیگر ترکیبات یونجه می باشد.

ارقام مختلف یونجه ایرانی

ارقام یونجه موجود در ایران طبق اسم ناحیه ای که در آنجا کشت می شود نام گذاری می شوند در این بخش از نمناک به معرفی ارقام مختلف یونجه ایرانی پرداخته‌ایم که در ادامه ملاحظه خواهید کرد.

1- یونجه همدانی

بارزترین مشخصه این رقم یونجه مقاومت زیاد در برابر سرمای زمستان و رشد و نمو آن در مناطق سردسیر می باشد. مزایای یونجه همدانی در مقایسه با یونجه رنجر که در گذشته مورد استفاده قرار می گرفت، بیشتر است. رشد یونجه همدانی نسبی است و سالیانه بیشتر از 5-4 چین تولید نمی نماید.

این نوع یونجه ساقه های بلند خشبی با شاخ و برگ نسبتا کم داشته و به طور متوسط ارتفاع بوته های آن 85 سانتی متر می باشد. باید بدانید که یونجه همدانی نیاز فراوانی به آب دارد و هر 8 تا 10 روز باید آبیاری شود. عملکرد حداکثری این رقم در زمان ظهور کردن گلهاست.

2- یونجه بغدادی

یونجه بغدادی متعلق به مناطق گرمسیری می باشد به خاطر همین بیشتر در استان خوزستان و نواحی جنوبی ایران پرورش داده می شود. از بارزترین مشخصات این یونجه مقاومت آن در برابر گرما است به طوری که در گرمای سوزان استان خوزستان در طول تمام سال همچنان رشد می کند. ارتفاع این یونجه بلند و بیش از یک متر می باشد و به طور متوسط سالیانه ده چین تولید می کند.

3- یونجه بمی

یونجه بمی نیز همچون بغدادی به مناطق گرم و حاره ای تعلق دارد. برگ های نسبتاً بزرگی داشته و ارتفاع متوسطی بین 60 تا 65 سانتیمتر دارد. این رقم یونجه نیز می تواند تا بیش از 10 چین تولید نماید و همچون یونجه یزدی معروف به یونجه هفت چین می باشد.

نحوه کاشت و پرورش گیاه یونجه

• بسته به نوع خاک عمق کاشت بذر می تواند متغیر باشد البته حدوداً یک الی دو سانتی متر است. در خاک های رسی و سنگین عمق کاشت کمتر و در خاک های سبک و شنی عمق کاشت تا حدودی بیشتر می باشد.
• به دو روش بذر پاشی یونجه انجام می پذیرد روش اول دست پاش و روش دوم با ماشین های بذرافشان.
• در زمین های کوچک هم بذر پاشی و هم برداشت به صورت کرتی انجام می‌شود و در زمین های بزرگ با استفاده از ماشین‌های بذر پاش ابتدا زمین به طور جوی و پشته در آمده و سپس ردیف کار به طور خطی کاشته می شود.
• نکته مهمی که در این میان وجود دارد این است که باید سعی کنید بذرها را به صورت یکنواخت در سطح مزرعه پخش کرده و به اندازه کافی با خاک پوشیده شود.
• مقادیر بذر بستگی به علوفه ای و کرتی بودن آن دارد چنانچه هدف علوفه ای باشد به صورت خطی و به مقدار 25 الی 30 کیلوگرم در هکتار و اگر کرتی باشد 30 الی 40 کیلوگرم در هکتار می باشد.

زمان مناسب کاشت یونجه

فصل پاییز و فصل بهار بهترین زمان برای کاشت یونجه میباشد البته باید بدانید که کاشت پاییزه ارجح تر از کاشت بهاره می باشد. کاشت بهاره در فصل بهار معمولا پس از رفع سرمای بهاره و از نیمه دوم اردیبهشت ماه تا خرداد ماه انجام می پذیرد و کاشت پاییزه در مناطق سرد استان اوایل شهریورماه و در مناطق سرد معتدل تا اواسط شهریور ماه انجام می گیرد.

مناسب ترین خاک برای کاشت یونجه

گیاه بالغ یونجه مقاومت بسیار بالایی نسبت به شوری دارد ولی گیاه جوان حساسیت بسیار زیادی به شوری دارد. بنابراین ph خاک مناسب برای حداکثر یونجه 5.6-5.7 می باشد. به هیچ عنوان نباید یونجه را در خاک هایی که زهکشی نشده و یا عمل تهویه در آن صورت نگرفته پرورش داد چرا که یونجه گیاهی است که در خاک های بیش از حد مرطوب یا خاک های اسیدی که دارای آهک پایین است عملکرد پایینی دارد، مهمتر از همه ریشه گیاه یونجه نیاز فراوان به اکسیژن دارد و در خاک های رسی و مرطوب که فاقد اکسیژن است متوقف خواهد شد.

کود و مواد غذایی مورد نیاز یونجه

رشد و نمو مطلوب یونجه در گرو وجود مواد غذایی مورد نیاز می باشد. تامین مواد غذایی موجب می شود میزان مصرف آب کاهش یابد به طوری که بنا به آزمایش های انجام شده ثابت شده است که جهت تولید یک کیلوگرم ماده خشک یونجه در زمین های بدون کود نیاز به 800 لیتر آب می باشد در صورتیکه در زمین های غنی جهت تولید این میزان فقط به 400 لیتر آب نیاز است.

افزودن 30 تا 50 تن کود دامی به صورت سرک در اوایل زمستان پیش از یخ زدن زمین باعث می شود که ساختمان خاک و پوک شدن زمین بهبود یابد. در فصل بهار این کود رشد و نمو یونجه را افزایش می دهد. کودهای آهکی کلسیم، منگنز، بر، مس و ازته از جمله کود های شیمیایی مصرفی در مزارع یونجه می باشد.

زمان و میزان آبیاری یونجه

سه مورد مهم درباره تعیین زمان و میزان آبیاری بسیار مهم است. اول قابل دسترس بودن آب و مورد دوم ظرفیت نگهداری آب در خاک گیاه به آب می باشد. علاوه بر این موارد میزان برداشت محصول عوامل موثر دیگر در آبیاری یونجه می باشد. در مناطق گرمسیر ایران فاصله زمان آبیاری 4 تا 6 روز و در مناطق معتدل 7 تا 8 روز و در مناطق سردسیر 8 تا 10 روز و همچنین در مناطق سردسیر کم آب گاهی فاصله به 15 روز نیز می رسد.

روش های مختلف آبیاری یونجه 

1. آبیاری غرقابی
2. آبیاری بارانی
3. آبیاری ردیفی یا نشتی
4. آبیاری زیر زمینی

کنترل علف های هرز

کنترل علف های هرز یونجه امر بسیار مهمی است چرا که علف های هرز با ایجاد رقابت در استفاده از فضا، مواد غذایی، نور، آب و نیز کاستن از کیفیت یونجه برداشت شده، می توانند آسیب های زیادی ببار بیاورند.

در سه زمان علف های هرز موجب به بار آمدن ضرر و زیان می شوند:

1. پیش از استقرار کامل گیاه
2. در مرحله گیاهچه ای
3. بعد از استقرار کامل

از رایج ترین علف های هرز یونجه زار می توان به نیلوفر یا پیچک صحرایی، آفتابی وحشی، قیاق، ترشک، مریم گلی، شیر سگ، خاکشیر تلخ، سوزنک، گلرنگ وحشی، سس، علف شور، دم روباهی، مرغ، گل قاصد و... اشاره کرد.

در این بخش از نمناک قصد داریم به بررسی و کنترل مهم ترین علف هرز یعنی سس بپردازیم.

کنترل علف هرز سس

گیاهان گلدار سس علف های هرزی به شمار می رود که گسترش جهانی داشته و به طیف گسترده ای از گیاهان نیز حمله ور می شود. بیشتر از 150 گونه سس در دنیا وجود دارد. برای کنترل و پاکسازی این گیاه دو روش وجود دارد:

• مبارزه مکانیکی (در صورت دیده شدن لکه آلوده به سس آن بخش را به طور کامل سوزانده و به جهت تآخیر انداختن رشد یونجه روی آن قسمت کاه ریخته می شود.)
• مبارزه شیمیایی (به کارگیری سم پاراکوات 3 تا 5 لیتری در هکتار در جاهایی که علف هرز رشد کرده است.)

کنترل آفت سرخرطومی برگ یونجه

1. چراندن مزرعه یونجه توسط دام بعد از برداشت چین آخر در اواسط آبان ماه.
2. سوزانیدن باقیمانده‌های یونجه با شعله افکن در اواخر زمستان و همزمان با رشد رویشی یونجه.
3. سمپاشی کردن مزرعه با استفاده از سمومی همچون دورسبان، فوزالن و دیازینون هنگامی که بیشترین جمعیت آفت را لاروهای سن 2 تشکیل می دهند.
4. ببرداشت سریع محصول یونجه در چین اول.

برداشت یونجه

حتماً باید در برداشت یونجه دقت لازم را داشته باشید تا ساقه آن بریده نشود چرا که این امر باعث له شدن و آسیب رسیدن به محل قطع می شود. مناسبترین و بهترین تاریخ برداشت یونجه برای بدست آوردن حداکثر عملکرد علوفه توام با ایجاد شرایطی برای تامین حداکثر مواد غذایی در سالهای بعد، مقطعی است که 10.1 تا 2.1 بوته های مزرعه به گل نشسته باشند. ضمنا بهترین ارتفاع برش ساقه ها از سطح زمین 10- 5 سانتی متر پیشنهاد میگردد.

علف چین یا علف بر موتور های کوچکی هستند که جهت برداشت یونجه در مزارع کوچک به کار برده می شوند که تقریبا مساحتی بین 1500 تا 2500 متر مربع را در هر ساعت درو می کنند. در مزارع بزرگ علف بر هایی استفاده می شود که به جلو، عقب و یا وسط تراکتور و با توان کاری یک تا دو هکتار برداشت در ساعت کار می کنند.

جالب است که بدانید که امروزه دستگاه هایی ساخته شده اند که علاوه بر درو یونجه غلتک های مخصوصی به نام Conditioner دارا هستند که پس از درو یونجه ساقه‌های آن را له کرده تا زمان خشک کردن را 30 درصد کاهش دهد.

البته این عمل باعث ریزش برگ های یونجه و وارد شدن خسارت زیادی به سر مزرعه می شود. جهت حفظ کمیت و کیفیت علوفه یونجه پس از برداشت بلافاصله آنها را ردیف می نمایند. این عملیات با دستگاه ردیف کن انجام می پذیرد و سپس به مدت یک تا دو شبانه روز روی زمین باقی مانده و بخش اعظم رطوبت خود را از دست میدهد تا قابل جمع آوری شود.

خواص دارویی درمانی بی نظیر گیاه یونجه

یونجه درمان بسیار موثر برای بیماری های مزمن به شمار می رود که با هم در ادامه به آنها می رسیم.

کاهش کلسترول

گیاه یونجه کاهش دهنده کلسترول خوب می باشد به طوری که جذب کلسترول را در روده کاهش می دهد و مهمتر از همه خاصیت فوق العاده‌ای در دفع موادی که باعث جذب کلسترول می شود، دارد.

ترک اعتیاد با یونجه

پزشکان ایرانی در قدیم برای درمان افرادی که دچار اعتیاد می شدند داروهایی را می ساختند که فرد نسبت به مواد مخدر تنفر پیدا کنند و برای این اقدام معمولا از تعفن افسنتین، یونجه و چند گیاه دیگر استفاده می‌کردند.

اخیرا نیز داروسازان سنتی هندوستان یونجه تازه را خرد کرده 2 ماه در الکل خیسانده و سپس یک استکان آن را با کمی آب در هنگام خماری به فرد معتاد می خورانند و بعد دستور می دهند که از ماده مخدر مورد نظر خود مصرف کند. محلول الکلی یونجه به دلیل دارا بودن ماده صابونی (ساپونین) شخص را ناراحت کرده و نسبت به ماده مورد اعتیاد بیزاری و تنفر ایجاد می کند.

این روش قبلا در ایران برای معالجه و درمان اعتیاد به الکل بود، امروزه نیز برای معالجه معتادان به تریاک و سیگار و حتی هروئین به کار گرفته می شود و بسیار مؤثر است. شربت یونجه هم در کنار عرق یونجه در درمان اعتیاد بسیار مؤثر است.

طرز تهیه شربت یونجه

ابتدا 100 گرم یونجه خشک در یک لیتر آب بجوشانید تا نصف شود. در مرحله بعدی مایع را از صافی رد کرده و با 900 گرم شکر مخلوط کنید و کمی بجوشانید تا به صورت شربت در آید.

رفع مشکلات کلیوی با یونجه

یونجه برای مشکلات کلیوی بسیار تاثیرگذار و مفید است و کلیه هایی که کم کاری دارند با استفاده از این گیاه مفید عملکرد بهتری پیدا می کنند، البته این اتفاق زمانی شدنی است که به طور منظم از یونجه استفاده شود. یونجه باعث می‌شود که سطح اوره خون کاهش یابد و باعث می شود که آب کمتری از بدن دفع شود، بنابراین به راحتی می توانید با کمک یونجه از شر سنگ‌ کلیه خلاص شوید.

خواص یونجه برای بانوان

گیاه یونجه برای بانوان بسیار مفید است به عنوان مثال از ابتلا به سرطان پستان جلوگیری می کند و از آنجایی که به واسطه داشتن ترکیبات گیاهی همچون فیتواستروژن و... باعث افزایش سطح استروژن می شود و از طرفی این هورمون تاثیر زیادی در سرطان پستان دارد بنابراین بیمارانی که مبتلا به این بیماری هستند نیز می توانند از این گیاه مفید استفاده کنند چرا که خطر مرگ و عود بیماری را کاهش می دهد.

همچنین بالا رفتن سطح استروژن باعث می شود خونریزی و دردهای دوران قاعدگی کاهش یابد و از طرف دیگر عوارض یائسگی نیز کمتر شود.

تقویت موها با یونجه

گیاه یونجه باعث میشود که شما از شر خرید داروهای مختلف برای تقویت موهایتان بی‌نیاز شوید چراکه دارای آنتی اکسیدان هایی است که برای فولیکول های مو بسیار موثر هستند. این گیاه محکم و لطیف تر شدن موهای شما را تضمین می کند. همچنین از آنجایی که یونجه دارای سیلیس میباشد موهای شما را سالم تر نگه می‌دارد و بهترین درمان برای ریزش مو به شمار می رود.

مروری بر خواص دیگری یونجه

1. خوردن یونجه جهت تصلب شرایین بسیار مفید است و مصرف یک استکان از عرق یونجه بسیار مؤثر است.
2. دم کرده یا خود گیاه یونجه برای آن دسته از افرادی که در ادرارشان خون وجود دارد بسیار مفید است.
3. عرق یونجه بهترین درمان برای ناراحتی های عصبی می باشد.
4. برای تقویت ستون فقرات می توان از روغن یونجه استفاده کرد.
5. عرق و شربت یونجه برای درمان آب آوردن شکم بسیار مفید است.
6. یونجه و عرق آن برای خونریزی سینه تاثیر خوبی دارد.
7. یونجه کوبیده شده با عسل برای درمان و نرم کردن ورم بسیار مفید است.
8. جوشانده تخم یونجه برای درمان سرماخوردگی بسیار مؤثر است.
9. کم خونی با استفاده از عرق یونجه و یا شربت آن قابل درمان است.
10. جالب است بدانید که مصرف روغن یونجه و خود یونجه باعث افزایش منی می شود.
11. برای درمان لاغری استفاده از یونجه بسیار تاثیرگذار است.
12. شب کوری را می توان با استفاده از یونجه برطرف کرد.
13. این گیاه بسیار ملین است و بهترین درمان برای یبوست می باشد.
14. با مصرف یونجه قند خون کاهش می یابد.

موارد منع مصرف یونجه

• شواهد موجود نشان می دهد که یونجه می تواند به عنوان منبع استروژن عمل کند بنابراین برای مادران شیرده و باردار مناسب نمی باشد.
• از آنجایی که یونجه سیستم ایمنی بدن را فعال تر می کند بنابراین برای بیمارانی همچون لوپوس اریتماتوز سیستمیک، مولتیپل اسکلروزیس یا همان MS و آرتریت روماتوئید یا RA مضر است.
• بیمارانی که حساسیت هورمونی دارند بهتر است قبل از مصرف یونجه با پزشک معالج خود مشورت نمایند.
• در بعضی از موارد یونجه باعث ایجاد خارش می شود.
• خوردن یونجه تازه در بعضی مواقع باعث نفخ میشود و این خطرناک است.
• نا گفته نماند که مصرف بیش از یک کیلو یونجه در سال مضر است.