پاسخ های حضرت آیت الله صافی در مورد دیه سوانح رانندگی

زمانی که تصادف منجر به فوت اتفاق می افتد چه مجازاتهایی در انتظار مقصر می باشد؟

بررسی آمار کشته های حوادث رانندگی طی سالهای اخیر نشان می دهد، متاسفانه تعداد تصادفات رانندگی همواره رو به افزایش بوده است . این حوادث زندگی خانواده های متعددی را تحت تاثیر قرار می دهد و در نتیجه آن دعاوی متعددی در محاکم کیفری و حقوقی تشکیل می شود.در این نوشتار تلاش نموده ایم مهمترین سوالهایی که برای اولیای دم مصدوم و نیز رانندگان وجود دارد را پاسخ دهیم.

تصادفات منجر به فوت عموما دارای دو جنبه عمومی و خصوصی می باشند که مجازات حبس یا جزای نقدی به جنبه عمومی آن بر می گردد و پرداخت دیه مجازات خصوصی است که در صورت مطالبه اولیای دم قابل اجرا و پرداخت است .

براساس ماده 714 قانون مجازات اسلامی هرگاه بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده ( اعم از وسائط نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی ) یا متصدی وسیله موتوری منتهی به قتل غیر عمدی شود مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم می شود. همچنین رانندگی در حال مستی، نداشتن تصدیق رانندگی، داشتن سرعت غیر مجاز، حرکت دادن اتومبیل با علم به وجود نقص فنی، عدم رعایت محل عبور عابر پیاده و عبور از محل های عبور ممنوع از عوامل مشدده مجازات است که حداقل مجازات را به میزان 3/2 حداکثر مجازات مذکور در این ماده افزایش می دهد.

باید دقت کرد بر اساس مقررات جزایی ( ماده 504 قانون مجازات جدید) هرگاه راننده ای که با داشتن مهارت و سرعت مجاز و مطمئن و رعایت سایر مقررات در حال حرکت است در حالی که قادر به کنترل وسیله نباشد و به کسی که حضورش در آن محل مجاز نیست

( مانند اتوبان یا بزرگراه ) بدون تقصیر برخورد نماید، ضمان منتفی است.

حضرت آیت الله صافی در پاسخ به چند سئوال احکام شرعی مربوط به «دیه در سوانح رانندگی» که منجر به قتل می شود را بیان کرد.

متن سئوالات و پاسخ های حضرت آیت الله صافی در مورد دیه سوانح رانندگی:

1-اگر راننده ای ناگهان خود را مخیر بین دو محذور ببیند مثلاً یا باید از تصادف با ماشین مقابل فرار کند و به ناچار با عابر پیاده برخورد نماید و یا با ماشین مقابل تصادف نموده و موجب قتل مسافرین گردد و سرانجام راه اوّل را انتخاب نموده و با عابر برخورد و موجب قتل عابر شود، آیا قتل عمد محسوب است و حکمش قصاص است و یا حکم دیگری دارد؟

پاسخ:مسأله شقوق و فروض مختلف دارد، یک فرض اینست که راننده ماشین ببیند ماشینی که از روبرو می آید بوضع غیر عادی و غیرمجاز چنان در حرکت است که تصادم با او، و تلف مسافرینش و بلکه مسافرین ماشین روبرو قطعی است و برای نجات خود و مسافرینش راهی غیر از تغییر مسیر و قتل عابر پیاده نباشد در این صورت تغییر مسیر و قتل عابر پیاده برای دفع خطر ماشین مذکور جایز نیست و قتل، قتل عمد و قصاص دارد و دَوَران امر بین المحذُورین نیست، فرض دوم اینست که ماشین او خود بخود با ماشین مقابل یا شئ دیگری تصادم می کند و رفع تصادم متوقف بر قتل عابر پیاده است در این صورت نیز قتل عابر جائز نیست و قتل عمد است و مثل اینست که سیل به خانه ای که در آن ده نفر باشند متوجّه باشد و شخصی آنرا بخانه ای که پنج نفر در آن تلف می شوند بگرداند فرض سوّم اینستکه حادثه طوری پیش آمده باشد که راننده یا باید ماشین را باختیار به سمتی که تصادف در جلو دارد ببرد و جمعی را هلاک کند یا بسمتی که منجر بقتل یک نفر می شود، برود در این صورت عقلاً بلکه شرعاً باید اقل المحذورین را انتخاب نماید ونظیر آن اینست که راننده ملاحظه کند یا باید به اختیار ترمز کند و عدّه ای تلف شوند یا باید جلو برود و به تصادف با خطر دیگری برخورد کند که در این صورت هم اقّل المحذورین را باید انتخاب کند و به هر حال در صورتی که مسأله دوران امر بین المحذورین باشد و خود راننده سبب حادثه شده باشد چون قتل از روی عمد و قصد واقع می شود ظاهراً حکم قتل عمدی را دارد اگرچه احتیاط اینستکه ورثه مقتول به دیه اکتفاء کنند و اگر راننده سبب نشده و حادثه در اثر مثل نقص فنّی و جریان ناگهانی واقع شده حکم قصاص ندارد و باید به دیه اکتفاء شود.

2-اتومبیلی با سرعت مجاز و رعایت مقررات راهنمائی و رانندگی از کوچه ای در حال عبور بوده که ناگهان فردی از یکی از منازل با سرعت به قصد ورود به منزل مقابل بیرون می آید و با اتومبیل برخورد نموده و کشته می شود آیا قتل از موارد خطاء محض است و یا خون عابر هدر است؟

پاسخ:در این فرض اگر قتل مستند به بی احتیاطی و بی مبالاتی خود عابر باشد و راننده با مراعات سرعت مجاز قادر به کنترل وسیله سواری نباشد، ظاهر اینست که خون عابر هدر است و الاّ قتل به هر صورت واقع شده شبه عمد یا خطا، حکم آنرا دارد.

3-اگر شخصی از راننده ای بخواهد او را به تهران ببرد، در وسط راه بر اثر بارندگی شدید و ترمز کردن راننده، ماشین دچار حادثه شود و شخص مسافر به رحمت خدا واصل شود، راننده اکنون زنده است. سؤال این است که نسبت به کفاره این قتل آیا راننده مسئولیتی دارد یا نه؟ (در ضمن در موقع بارندگی به امر مسافر راننده تصمیم می گیرد سرعت ماشین را کم کند ولی اشتباهاً ترمز می کند که منجر به واژگونی ماشین می شود)؟

پاسخ:در فرض سؤال که قتل بر اثر اشتباه راننده در ترمز گرفتن صورت پذیرفته است قتل خطائی است و کفاره آن بترتیب، عتق رقبه و60 روز روزه گرفتن و60 مسکین طعام دادن است که با عجز از هر کدام دیگری واجب می شود.

4-اینجانب مدت 9 سال است که با فردی یک دستگاه اتوبوس که هر کدام سه دانگ از آن را به شراکت خریدیم و در این مدت شریکم راننده آن بوده است و هر چه بدست می آورد، بدون پرسیدن از آن هر بار مقداری از درآمد به اینجانب می داد و در مخارج اتوبوس هم، با هم شریک بودیم. در اواخر ماه صفر به علت خارج شدن اتوبوس از جاده و واژگون شدن ان راننده شریکم و یک نفر از مسافران آن کشته شدند. لازم به ذکر است که وضع زندگی آنها از لحاظ مالی خوب می باشد و قیم آنها نیز خانمش می باشد و فرزندان مرحوم 8 نفر و خانواده خودم نیز 10 نفر می باشند. اکنون وظیفه ما نسبت به سهمی که به شراکت داشتیم از لحاظ شرعی چیست؟ آیا خسارت ناشی از حادثه با خانواده شریکم راشد می باشد یا به طور شراکت؟ 

پاسخ:بطور کلی مجرد شراکت در ماشین موجب شرکت در ضمان دیه مقتول نیست دیه مقتول اگر قتل شبه عمد باشد بعهده قاتل است و اگر خطائی باشد بعهده عاقله قاتل است و اما نسبت به خسارت وارده بخود ماشین اگر راننده تعدّی و تفریط در محافظت ماشین نکرده باشد ضامن خسارت وارده بر ماشین نیست. و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیه لازم است. واللّه العالم.